“Quand les riches se font la guerre, ce sont les pauvres qui meurent.” (Όταν οι πλούσιοι κάνουν πόλεμο οι φτωχοί πεθαίνουν)
Jean-Paul Sartre / Le diable et le bon dieu
Η θερμή σύγκρουση μεταξύ δύο κοινωνιών επιφέρει ανεπανόρθωτα προβλήματα. Η επιθετικότητα και η ανάγκη των ανθρώπων για εχθροπραξίες σε περιόδους πολέμου μεγιστοποιούνται και μετράμε τόσο υλικές, όσο και ψυχοσωματικές πληγές.
Κατά το Βαρόνο του Χόλμπαχ στο «Σύστημα της Φύσης» ένας πόλεμος αρκεί για «να σταλούν εκατομμύρια άνθρωποι στη σφαγή… να βουτηχτούν οι λαοί στη δυστυχία… και να απλωθεί η απελπισία και η φτώχεια για πολλούς αιώνες». Η εξαθλίωση είναι πολυεπίπεδη καθώς υπάρχει παράλυση της κρατικής διοίκησης, οικονομική στασιμότητα, κατάρρευση ζωτικών υποδομών, εκτοπισμός μεγάλων πληθυσμών από τις κατοικίες τους και σημαντικές επιπτώσεις στην δημόσια υγεία.
Η σφοδρή ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει δικαίως μονοπωλήσει το ενδιαφέρον καθώς αποτελεί την εντονότερη έκφανση μιας μακρόχρονης σύρραξης που έχει τις ρίζες της στην κατάληψη της Κριμέας το 2014. Όλα τα μέσα και οι αναλύσεις εστιάζουν στην πρόδηλη βιαιότητα του πολέμου. Η τρομακτική καταστροφικότητα των θερμοβαρικών όπλων, οι νεκροί , οι αναπηρίες και οι εκρήξεις μονοπωλούν τις ειδήσεις. Φαίνεται πως είναι το αποτρόπαιο, που μέσα από την ελκυστική πρωτογονικότητά του συναρπάζει τον αναγνώστη.
Εντούτοις, δεν πρέπει να υποτιμηθούν και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του πολέμου στην ανθρώπινη υγεία, οι οποίες είναι πιο επιζήμιες από τις άμεσες καταστροφές της εμπόλεμης σύρραξης και θέτουν ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα για τους ουκρανικούς κρατικούς αλλά και διεθνείς αρμόδιους οργανισμούς που άπτονται της δημόσιας υγείας.
Φανταστείτε ένα παιδί κρυμμένο σε ένα υπόγειο υπό τον εκκωφαντικό κρότο των αδιάκοπων βομβαρδισμών ή έναν πολεμιστή σε μια περιοχή που μπορεί ανά πάσα στιγμή να ξεσπάσουν πυροβολισμοί ή κάποια μάνα που εγκαταλείπει την ζωή της για να ξεφύγει με τα παιδιά της σε μια ξένη χώρα. Τα κοινά συναισθήματα και στις τρεις περιπτώσεις είναι το έντονο άγχος, η εγρήγορση και η θλίψη. Οι συνθήκες του πολέμου αφήνουν ένα βαθύ ανεξίτηλο αποτύπωμα στον ψυχισμό όσων τις βίωσαν είτε ως μαχητές είτε ως άμαχοι.
Πρόσφυγες εμφανίζουν συχνά σωματοποιημένο άγχος, μετατραυματική διαταραχή, κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό. Ως συνέπεια οι μεταπολεμικές κοινωνίες μαστίζονται από αντικοινωνικές συμπεριφορές, όπως ο αλκοολισμός, η κατάχρηση ναρκωτικών και η βία [2], που είναι δύσκολο να εκριζωθούν καθώς μεταδίδονται από γενιά σε γενιά.
Οι επιδράσεις τέτοιων συμπεριφορών αποτελούν τροχοπέδη για την κοινωνική πρόοδο και ευημερία ενώ έχουν σοβαρές συνέπειες για το άτομο και τον οικογενειακό του περίγυρο.
Η κατάλυση των κρατικών δομών της Ουκρανίας αποτελεί σχέδιο των ρωσικών στρατευμάτων και εγκυμονεί βάσιμους ανθρωπιστικούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία των απλών πολιτών και καθιστούν τη Ρωσία ως εγκληματία πολέμου από την οπτική του διεθνούς δικαίου.
Οι βομβαρδισμοί σε διάφορες κεντρικές πόλεις αποκόπτουν και καταστρέφουν τα ήδη παραμελημένα δίκτυα ύδρευσης αφήνοντας πολλούς Ουκρανούς χωρίς νερό. [3] Η έλλειψη πόσιμου, καθαρού νερού αποτελεί άμεσο κίνδυνο αφυδάτωσης και οδηγεί στην εξάπλωση ασθενειών.
Τα κατεστραμμένα δίκτυα ύδρευσης συνιστούν εστία ανάπτυξης επικίνδυνων μικροοργανισμών όπως βακτήρια, διάφορα παράσιτα και φύκη, [4] με συνέπεια μαζικές δηλητηριάσεις [5]. Παρόλο που μπορεί εν καιρώ πολέμου να φαντάζει πολυτέλεια η συντήρηση της ύδρευσης, είναι εμφανές πως μπορεί να επηρεάσει την φυσική κατάσταση του στρατεύματος και κατά συνέπεια την αποτελεσματική αντίσταση στην ρωσική εισβολή. Ύστερα από την λήξη των συγκρούσεων, για την ανοικοδόμηση του συστήματος ύδρευσης, θα απαιτηθεί ένα μεγάλο χρονικό διάστημα κατά το οποίο η έκθεση των ανθρώπων στο επικίνδυνο νερό θα συνεχιστεί.
Έναν δεύτερο πυλώνα για την δημόσια υγιεινή αποτελεί η διαχείριση των απορριμμάτων. Οι άνθρωποι εκκενώνουν τα μεγάλα αστικά κέντρα όπως Κίεβο, Μαριούπολη, Ντνίπρο, Οδησσό, Χάρκοβο λόγω των σφοδρών αεροπορικών επιδρομών και καταφεύγουν στην επαρχία.
Οι μικρότερες πόλεις στερούνται την ικανότητα διαχείρισης των απορριμμάτων εξαιτίας της αποδιοργάνωσης της δημόσιας διοίκησης σε συνάρτηση με την απουσίας υποδομών για τη διαχείριση του νέου μεγάλου όγκου σκουπιδιών λόγω της σημαντικής αύξησης των κατοίκων.
Ως συνέπεια των παραπάνω συσσωρεύονται απορρίμματα [6] που αποτελούν τοποθεσία αναπαραγωγής, φωλιές και τροφή για ζώα - φορείς ασθενειών. Κρίνοντας από την δική μας χώρα, όπου σε περιόδους απεργιών των εργατών καθαριότητας δημιουργούνται βουνά από σκουπίδια μόλις σε λίγες ημέρες, μπορούμε να κατανοήσουμε το μέγεθος του προβλήματος που προκύπτει σε μια εμπόλεμη χώρα. Μέσα σε αυτά βρίσκουν πρόσφορο έδαφος τα τρωκτικά για να πολλαπλασιαστούν και να διασπείρουν ασθένειες, δυσχεραίνοντας επιπλέον τις συνθήκες διαβίωσης.
Το ανυπολόγιστο εύρος της περιβαλλοντικής καταστροφής δεν περιορίζεται μόνο στη συσσώρευση απορριμμάτων. Σημαντική είναι η μόλυνση του αέρα που οφείλεται τόσο στη χρήση όπλων όσο και στα στρατιωτικά οχήματα. Οι σφαίρες [7] που με τα σύγχρονα όπλα εκτοξεύονται μαζικά, οι χειροβομβίδες και οι βόμβες αφήνουν στον αέρα μικροσκοπικά σωματίδια μολύβδου και άλλων βαρέων μετάλλων τα οποία επικάθονται σε διάφορες επιφάνειες ή ενσωματώνονται στις αέριες μάζες. Οι εκρήξεις των όπλων, οι βομβαρδισμοί σε αστικές περιοχές και οι φωτιές σε δασικές εκτάσεις υποβαθμίζουν το οικοσύστημα ενώ παράλληλα μολύνουν τον αέρα με διάφορα επικίνδυνα προϊόντα καύσης με βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία.
Η κατάρρευση της κανονικότητας οδηγεί νομοτελειακά στην κατάλυση της υγειονομικής περίθαλψης που συντελεί στην αύξηση των θανάτων στην περίοδο του πολέμου. Εξωνοσοκομειακά, η πολύπλοκη εφοδιαστική αλυσίδα των φαρμάκων διαταράσσεται με συνέπεια πολλοί ασθενείς να πασχίζουν να επιβιώσουν χωρίς την αναγκαία αγωγή τους.
Αναφέρεται ότι τα Ουκρανικά φαρμακεία έχουν ελλείψεις σε ινσουλίνη [8] και αλλά βασικά φάρμακα. Αυτή τη στιγμή άτομα διαφόρων ηλικιών που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις όπως καρδιολογικά προβλήματα, αυτοάνοσα, νεοπλασίες και σακχαρώδη διαβήτη και πνευμονοπάθειες στερούνται της πρόσβασης στα αναγκαία φάρμακα με αποτέλεσμα την έμμεση αύξηση της θνητότητας του πολέμου.
Στα νοσοκομεία οι συνεχείς διακοπές ρεύματος, οι βομβαρδισμοί και οι ελλείψεις σε αναλώσιμο υγειονομικό υλικό καθώς και η συρρίκνωση του προσωπικού που στελεχώνει τις δομές υγείας δυσχεραίνουν την παροχή ιατρικής φροντίδας. Καθίσταται αδύνατη η ορθή αντιμετώπιση των επειγόντων περιστατικών όπου για παράδειγμα ένα περιστατικό ανακοπής αν δεν μεταφερθεί εγκαίρως στο νοσοκομείο χάρη στην άμεση ανταπόκριση των πληρωμάτων των ασθενοφόρων έχει δυσμενέστερη πρόγνωση.
Κάθε επιστημονικός κλάδος αναλύει ένα αντικείμενο από μια διαφορετική σκοπιά, λόγου χάρη, η πολιτική οικονομία εξετάζει πως ο πόλεμος τροποποιεί άρδην τις οικονομικές σχέσεις των ανθρώπων, η οικολογία πως υποβαθμίζει τα οικοσυστήματα και η κοινωνιολογία μελετά τα μακροσκοπικά κοινωνικά μοτίβα που ένα τέτοιο γεγονός γεννά.
Από πλευράς της η δημόσια υγεία καλείται να ταυτοποιήσει τις συνέπειες ενός γεγονότος στην υγεία μεγάλων πληθυσμών και να δώσει μοναδικά τεκμηριωμένες, επιστημονικές απαντήσεις για σπουδαία και μαζικά ζητήματα υγείας. Βλέποντας την ουσία της ανθρωπιστικής κρίσης στην Ουκρανία και αναλογιζόμενοι τις, σε βάθος χρόνου, επιπτώσεις της ρωσικής εισβολής στην κοινωνία καθίσταται δυνατή η ουσιαστική αφύπνιση των πολιτών αναφορικά με ζητήματα υγείας που ανακύπτουν από την πιο μεγάλη, την πιο σημαντική σύγκρουση της σύγχρονης Ευρωπαϊκής ιστορίας.
[5] https://euneighbourseast.eu/wp-content/uploads/2022/03/ukraine-war-damage-water_20220322_vfab-mh.pdf