Μετά την κατάρρευση της Σ. Ένωσης, οι Η.Π.Α. αποτέλεσαν την μοναδική υπερδύναμη του διεθνούς συστήματος, και αναμενόμενα θα επεδίωκαν την διατήρηση και συνέχιση του status quo με την αποκρυστάλλωση της συγκριτικής διαφοράς ισχύος σε ένα μονοπολικό σύστημα1. Εν αντιθέσει με τις Η.Π.Α., η Κίνα επεδίωκε μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου την προοδευτική αύξηση της διεθνούς ισχύς της και την μετατροπή του status quο προς ένα πολύ-πολικό σύστημα, εντός του οποίου η ίδια θα έχει μεγαλύτερη πολιτική δύναμη να ελέγχει τις διεθνείς εξελίξεις και να διαθέτει μεγάλη επιρροή στις διεθνείς αγορές και στην παγκόσμια οικονομία. Τόσο η Κίνα, όσο και η Ρωσία, η οποία ακολουθεί αντίστοιχη στρατηγική από την αρχή της περιόδου Πούτιν, βλέπουν με σκεπτικισμό την Αμερικανική ηγεμονία και είναι επιφυλακτικές ως προς τις προθέσεις της Ουάσιγκτον σε διεθνή ζητήματα που τους αφορούν.
Μια ενδιαφέρουσα ανάλυση, θέλει την Ρωσία να αρνείται εντελώς το δυτικό φιλελεύθερο τρόπο οργάνωσης του διεθνούς συστήματος, και να επιθυμεί την επιστροφή στην διαχείριση των διεθνών σχέσεων βάσει της realpolitik. Αυτός ο τρόπος σκέψης εξηγεί τις ισχνές της προσπάθειες για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και την στάση της αναφορικά με ανθρωπιστικές παρεμβάσεις και αλλαγές καθεστώτων2.
Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου η Ρωσία, αν και αναδείχθηκε ως ένα αρκετά αδύναμο κράτος με πληθώρα εσωτερικών προβλημάτων, θέλησε να κατέχει μία ισχυρή θέση στο μονοπολικό σύστημα. Η πεποίθηση ωστόσο, για κάποιο ευρασιακό πεπρωμένο και η αδυναμία, ή και απροθυμία της, να ενσωματώσει τις ‘’δυτικές’’ νόρμες και να γίνει ένα καλόπιστο κράτος-μέλος σε αυτό το σύστημα, την οδήγησαν σε τροχιά σύγκρουσης με την Δύση μέσω των μη νομιμοποιημένων, κατά τα δυτικά πρότυπα, πρακτικών της3. Χαρακτηριστικός είναι ο λόγος του Πούτιν στο Μόναχο το 2007, όπου μεταξύ άλλων δήλωνε: «Το μονοπολικό σύστημα είναι προβληματικό. Δεν είναι μόνο απαράδεκτο αλλά και αδύνατο να λειτουργήσει ικανοποιητικά στο σημερινό κόσμο, καθώς είναι επιζήμιο όχι μόνο για όλους αυτούς μέσα στο σύστημα, αλλά και για το σύστημα το ίδιο επειδή καταστρέφει το εαυτό του εκ των έσω4.»
Έτσι, για να αποτελέσει η Ρωσία έναν πόλο σε αυτό το νέο διεθνές σύστημα που προοδευτικά προσπαθεί να εγκαθίδρυση, ζητά σε πολιτικό επίπεδο, μία σφαίρα επιρροής στo τόξο στα δυτικά της σύνορα 5. Έχοντας, συνεπώς, τεταμένες έως και εχθρικές προθέσεις για τις Βαλτικές Δημοκρατίες – οι οποίες πλέον αποτελούν και μέλη του ΝΑΤΟ- επιδιώκει τον έλεγχο στα κράτη της Λευκορωσίας, Ουκρανίας, Μολδαβίας, Αρμενίας, Γεωργίας, Αζερμπαϊτζάν, και την διατήρηση σχετικά στενών στρατηγικών σχέσεων με τις γεωπολιτικά σημαντικές και περιφερειακά ισχυρές, Τουρκία και Ιράν. Αναφορικά με τις έξι πρώτες, η Ρωσία ζητά εκείνες να είναι ευαίσθητες στις βουλές της ίδιας, διαθέτοντας ένα άτυπο αλλά ουσιαστικό «δικαίωμα εποπτείας και αρνησικυρίας» των σχέσεων αυτών των χωρών με την Δύση, και εμποδίζοντας την εξάπλωση των δυτικών οργανισμών και θεσμών σε αυτές τις περιοχές. Επίσης, στοχεύοντας να αυξήσει την επιρροή της σε έναν αναδυόμενο πολύ-πολικό κόσμο 6, η Ρωσία επιδιώκει νέους στρατηγικούς εταίρους, όπως οι BRICS, και άλλοι συνασπισμοί.
Η άνωθεν ανάλυση αποτελεί προσέγγιση μιας παλιάς στρατηγικής θεώρησης της Γεωπολιτικής 7, σύμφωνα με την οποία οι μεγάλες δυνάμεις θέλουν να κυριαρχήσουν σε πρώτη στάδιο εντός της περιφέρειας τους, και να εμποδίσουν τις αντίπαλες μεγάλες δυνάμεις να κυριαρχήσουν στις δικές τους περιφέρειες ( κάτι που εξηγεί αντιστοίχως και τις προσπάθειες για εξάπλωση του ΝΑΤΟ, και ένταξης στους κόλπους του οργανισμού κρατών της Ευρώπης που ανήκαν στον δεύτερο κόσμο, τουτέστιν υπό την πάλαι πότε σοβιετική σφαίρα επιρροής). Είναι αυταπόδεικτο άλλωστε, βάσει του ρεαλιστικού παραδείγματος, πως η Δύση δεν μπορεί να επιτρέψει μια εκτεταμένη ρωσική σφαίρα επιρροής, ειδικά την στιγμή που η Ρωσία έχει την στήριξη της Κίνας σε πολλαπλά επίπεδα, και που διαφαίνεται μία από κοινού προσπάθεια αποδυνάμωσης της φιλελεύθερης διεθνής τάξης
Είναι λογικό η σταθερότητα και ο βαθμός ολοκλήρωσης των σχέσεων Ρωσίας- Κίνας να προκαλεί ανησυχία στις Η.Π.Α.. Προσπάθειες ανάσχεσης κατά των δύο όμως, έχουν κριθεί πως συνεισφέρουν στην στενότερη συνεργασία μεταξύ τους 8. Για τις Η.Π.Α., «το πρόβλημα της Ρωσίας» έγκειται και στην πιθανή ανάμειξη της τελευταίας στις εσωτερικές τους υποθέσεις. Η υψηλή στρατηγική της Ρωσίας φαίνεται να περιλαμβάνει την άσκηση πολιτικής επιρροής στα δυτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, την ποικιλότροπη πρόκληση πολιτικών τριβών και την υποστήριξη του λαϊκισμού στην Δύση. Έτσι, ο ρωσικός αναθεωρητισμός εκδηλώνεται στρατιωτικά στην Ουκρανία και την Συρία, πολιτικά μέσω της χρήσης πληροφοριών και με ψυχολογικές επιχειρήσεις ή κυβερνο-επιθέσεις, και διπλωματικά αμφισβητώντας το status quo στους παγκόσμιους θεσμούς.
Βιβλιογραφία-Πηγές:
Alexey Arbatov (2018, June 26) In Search of Light at the End of the Tunnel for U.S.-Russian Relations. Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/2018/06/26/in-search-of-light-at-end-of-tunnel-for-u.s.-russian-relations-pub-76689
Bob Savic, Behind China and Russia’s ‘Special Relationship’, The Diplomat, December 7 2016, Διαθέσιμο σε: https://thediplomat.com/2016/12/behind-china-and-russias-special-relationship/
Covington, Stephen R. “The Culture of Strategic Thought Behind Russia’s Modern Approaches to Warfare. “Research Paper, Belfer Center for Science and International Relations, Harvard Kennedy School of Governance, October 2016, Διαθέσιμο σε: https://www.belfercenter.org/publication/culture-strategic-thought-behind-russias-modern-approaches-warfare
DD Wu, China and Russia Sign Military Cooperation Roadmap, The Diplomat, June 30 2017, Διαθέσιμο σε: https://thediplomat.com/2017/06/china-and-russia-sign-military-cooperation-roadmap/
DD Wu, Russia-China Relations Reach a New High, The Diplomat, July 7, 2017. Διαθέσιμο σε: https://thediplomat.com/2017/07/russia-china-relations-reach-a-new-high/
Feng Yujun κ.ά, (2018, March 19) Prospects for the Next Era of China-Russia-U.S. Relations. Διαθέσιμο σε: https://carnegietsinghua.org/2018/03/19/prospects-for-next-era-of-china-russia-u.s.-relations-event-6835
John J. Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, μτφ Κολιόπουλος, Αθήνα, εκδ. Ποιότητα, 2006.
Kadri Liik (2017) What does Russia want? European Council on Foreign Relations, διαθέσιμο σε: https://www.ecfr.eu/article/commentary_what_does_russia_want_7297
Khatya Chor (2018, August 30) Sensing threats from the West, Russia prepares to flex its military muscle). Διαθέσιμο σε: Sensing threats from the West, Russia prepares to flex its military muscle
Kissinger, Henry. Diplomacy. New York: Simon & Schuster, 1994.
Polina Sinovets and Bettina Renz, NATO Research Paper no 117, Russia’s 2014 Military Doctrine and beyond: threat perceptions, capabilities and ambitions, July 2015. Διαθέσιμο σε: https://www.files.ethz.ch/isn/192873/rp_117.pdf
Yu Sui (2018, August 19) US-China-Russia Relations. Διαθέσιμο σε: https://www.chinausfocus.com/foreign-policy/us-china-russia-relations
Zbigniew Brzezinski, Η Γεωστρατηγική Τριάδα, εκδ. Ευρασία, 2006.
Κ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, Αθήνα, εκδ. Ποιότητα, 2010.
1 Η ισορροπία ισχύος σε μικρομεσαίες δυνάμεις οδηγεί στην ειρήνη, ενώ το ίδιο συμβαίνει με την ανισορροπία ισχύος στις μεγάλες δυνάμεις, με την ισορροπία να αποτελεί δυνητικό και πιθανό παράγοντα σύγκρουσης στις τελευταίες.
2 Kadri Liik (2017) What does Russia want? European Council on Foreign Relations, διαθέσιμο σε: https://www.ecfr.eu/article/commentary_what_does_russia_want_7297
3 Εισβολή στην Γεωργία, προσάρτηση της Κριμαίας, αδύναμοι θεσμοί στο εσωτερικό κ.ο.κ.. Πάντως, χρειάζεται να σημειωθεί ότι η Ρωσία αντιτείνει, και όχι αδίκως σε αυτό το σημείο, πως η Δύση ήταν αυτή που παραβίαζε τους διεθνείς κανόνες (λ.χ. πόλεμος στο Κοσσυφοπέδιο) και πως μέσω της συμπεριφοράς της αποξένωσε την Ρωσία.
4 Διαθέσιμο σε http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/02/12/AR2007021200555.html . Επιπλέον, ο πρόεδρος Πούτιν ανακοίνωσε τον Μάρτιο του 2014, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, την βούλησή του να υπερασπιστεί τους ρωσικούς πληθυσμούς στο εξωτερικό, κάτι που ίσως προμηνύει μια πιο επιθετική πολιτική επιρροής στα πρώην σοβιετικά κράτη. (Οι υφιστάμενες οικονομικές κυρώσεις, ο παράγοντας ΝΑΤΟ, και η διεθνής κατακραυγή και απουσία διεθνούς νομιμοποίησης ενδέχεται ωστόσο να επηρεάσουν ανασταλτικά τέτοιου είδους βλέψεις.)
5 Η προσπάθεια μερικού ελέγχου της περιοχής αυτής έχει υποστηριχθεί από ακαδημαϊκούς και ερευνητές της Ρωσικής Εξωτερικής Πολιτικής, βλ. https://www.ecfr.eu/article/commentary_what_does_russia_want_7297
6 Η υψηλή στρατηγική της Ρωσίας, (2017) Foreign Affairs ( The Hellenic Edition) Βασίλειος Αρ. Γκρέκας
7 Πρόκειται περί της θεωρίας της περιφερειακής κυριαρχίας που διατυπώθηκε από τον John J. Mearsheimer. Βλ. John J. Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, μτφ Κολιόπουλος, Αθήνα, Ποιότητα, 2006.
8 Yu Sui (2018, August 19) US-China-Russia Relations. Διαθέσιμο σε: https://www.chinausfocus.com/foreign-policy/us-china-russia-relations