Πέρασε σχεδόν τέσσερις μήνες κλεισμένος σε ένα μικρό κελί στη Σάμο. Χωρίς
φως, χωρίς ερεθίσματα, χωρίς να ξέρει τι μέρα είναι. Χαμένος. Αποπροσανατολισμένος. Η αίτηση ασύλου του είχε απορριφθεί για δεύτερη
φορά. Όταν τελικά αφέθηκε ελεύθερος είχε χάσει πολύ βάρος, οι μαύροι
κύκλοι στα μάτια του μαρτυρούσαν την έλλειψη ύπνου, ενώ όπως έλεγε ο
ίδιος, ένιωθε ότι το μυαλό του «είχε γίνει λάσπη».
Αυτή είναι μία μόνο από τις ιστορίες που θυμάται η Αλίκη Μεϊμαρίδου,
συντονίστρια ψυχικής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Σάμο από τον
περασμένο Νοέμβριο.
Όπως αυτός ο άντρας, έτσι και πολλοί ακόμη πρόσφυγες βρίσκονται υπό
κράτηση χωρίς να ξέρουν το γιατί. Δεν έχουν διαπράξει κάποια αξιόποινη
πράξη. Το μόνο που ήθελαν ήταν να ξεφύγουν από τον πόλεμο και τη βία και
να βρουν ένα ασφαλές καταφύγιο. Όσων η αίτηση ασύλου απορριφθεί για
δεύτερη φορά, τίθενται υπό κράτηση μέχρι να βρεθεί χώρος σε κάποιο
προαναχωρησιακό κέντρο και να μεταφερθούν εκεί. Το επόμενο στάδιο είναι η
απέλαση.
«Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου κλεισμένο σε ένα μικρό κελί για
μήνες χωρίς να βλέπω ούτε το φως του ήλιου. Όμως τους τελευταίους
τέσσερις μήνες που επισκεπτόμαστε τακτικά τα αστυνομικά τμήματα στη
Σάμο, έχω μιλήσει με πολλούς ανθρώπους που βρίσκονται σε αυτή την
κατάσταση, που είναι σε κράτηση για μεγάλο διάστημα και συνωστίζονται σε
μικρά κελιά χωρίς να μπορούν να βγουν έξω ούτε για λίγα λεπτά. Μερικές
φορές χωρίς να ξέρουν γιατί βρίσκονται εκεί και πόσο καιρό θα κρατούνται»
λέει.
Δύο χρόνια μετά τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, δύο χρόνια από τότε που η
Ευρώπη γύρισε την πλάτη στο άσυλο, η κατάσταση στα νησιά δεν έχει
αλλάξει καθόλου. Χιλιάδες πρόσφυγες παραμένουν εγκλωβισμένοι, στάσιμοι
και αόρατοι.
Ως ψυχολόγος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, η Αλίκη έχει μιλήσει με πολλούς
ανθρώπους στα αστυνομικά τμήματα που έχουν χάσει κάθε ελπίδα και
αξιοπρέπεια και ζουν μέσα σε πλήρη αβεβαιότητα, με ελλιπή ή καθόλου
πρόσβαση σε ιατρική φροντίδα ή νομικές πληροφορίες.
Ανάμεσά τους είναι και άνθρωποι με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας
που χρειάζονται εξειδικευμένη ψυχιατρική φροντίδα και που η κατάστασή τους
έχει επιδεινωθεί εξαιτίας των απάνθρωπων συνθηκών στον καταυλισμό και
της έλλειψης πρόσβασης σε ψυχιατρική περίθαλψη. Πολλοί έχουν σταλεί στο
αστυνομικό τμήμα επειδή δεν υπάρχει ψυχιατρική κλινική στο νησί και το
προσωπικό εκεί καλείται να διαχειριστεί την κατάσταση που προκύπτει χωρίς
τις κατάλληλες υποδομές ή την δυνατότητα παραπομπής σε αναγκαίες
υπηρεσίες.
Είναι άνθρωποι που έχουν φυλακιστεί και βασανιστεί στη χώρα τους και τώρα
ξαναζούν αυτή την τραυματική κατάσταση. «Μου λένε: “Έκανα ό,τι μπορούσα
για να ξεφύγω από τη βία και την κακοποίηση, και τώρα είμαι πάλι
φυλακισμένος και ζω μέσα στον φόβο και την αβεβαιότητα”.
«Δεν θα ξεχάσω την ιστορία ενός άντρα, ο οποίος είχε φυλακιστεί και
βασανιστεί στην χώρα καταγωγής του, είχε σοβαρά προβλήματα ψυχικής
υγείας και χρειαζόταν ψυχιατρική φροντίδα. Κάποια στιγμή κατάφερε να
μεταφερθεί στην Αθήνα και να λάβει ειδική φροντίδα σε ψυχιατρική κλινική.
Όταν όμως πήρε εξιτήριο, δεν είχε πού να μείνει, δεν είχε πρόσβαση σε
ιατρικές υπηρεσίες και φάρμακα και ένιωθε απόγνωση και ανασφάλεια.
Αποφάσισε λοιπόν να γυρίσει στη Σάμο, όπου πίστευε ότι τουλάχιστον θα είχε
βασική πρόσβαση σε στέγη, τροφή και ότι θα αισθανόταν μεγαλύτερη
ασφάλεια και ηρεμία γιατί γνώριζε άλλους πρόσφυγες. Στη Σάμο, όμως, σε
μια διαμαρτυρία στον καταυλισμό, τον συνέλαβε η αστυνομία και τέθηκε υπό
κράτηση στο αστυνομικό τμήμα. Όταν τον είδα εκεί, ήταν σε πολύ δύσκολη
κατάσταση, τον είχε διαλύσει το γεγονός ότι είχε υποστεί βία για άλλη μια
φορά και ξαναζούσε τον φόβο και την ταπείνωση που είχε βιώσει στο
παρελθόν. Δεν γνώριζε ποια ποινή του επιβλήθηκε (αν υπήρχε κάποια) ούτε
για πόσο καιρό θα μείνει εκεί…», περιγράφει η Αλίκη.
Για όσους έχουν ιστορικό ψυχιατρικών προβλημάτων, οι δυσκολίες
πολλαπλασιάζονταν. Στη Σάμο δεν υπάρχει οργανωμένη ψυχιατρική
υπηρεσία, συμπεριλαμβανομένης της ψυχιατρικής περίθαλψης και νοσηλείας, κατά συνέπεια η παροχή ψυχιατρικής φροντίδας στους κρατούμενους είναι ακανόνιστη, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα του τοπικού στρατιωτικού ψυχιάτρου (του μοναδικού ψυχιάτρου για τη Σάμο και τα γύρω νησιά που κάνει ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό για να καλύψει πέρα από τα στρατιωτικά του καθήκοντα και τον ντόπιο πληθυσμό και τους πρόσφυγες).
«Ένας από τους κρατούμενους που είδαμε, ένας νεαρός άνδρας 21 ετών μας
ανέφερε ότι είχε θέματα ψυχικής υγείας από τα 15 του, όταν χωρίστηκε από
την οικογένειά του και τραυματίστηκε σοβαρά σε έναν βομβαρδισμό στη χώρα
του. Νοσηλεύτηκε και του χορηγήθηκε αγωγή για τους έντονους πόνους που
είχε. Όπως είπε, η ψυχική υγεία του καταστράφηκε μετά από αυτό. Άρχισε να
έχει επεισόδια κατά τα οποία μας περιέγραφε ότι χάνει την επαφή με το
περιβάλλον του, νευριάζει, αρχίζει να τρέμει, νιώθει ότι οι μύες του σφίγγονται
και καταλήγει να αυτοτραυματίζεται (συνήθως με κάποιο αιχμηρό αντικείμενο).
Μια μέρα στον καταυλισμό που είχε ένα τέτοιο επεισόδιο και αιμορραγούσε, ο
φίλος του τον πήγε στο ιατρείο, όπου τους είπαν ότι δεν υπάρχει γιατρός. Ο
φίλος του, βλέποντάς τον σε αυτή την κατάσταση χωρίς να μπορεί να τον
βοηθήσει, διαμαρτυρήθηκε για την έλλειψη βοήθειας. Στο τέλος βρέθηκαν και
οι δύο υπό κράτηση».
Η Αλίκη είχε βρεθεί και στα κέντρα κράτησης του Έβρου πριν ξεσπάσει η
προσφυγική κρίση (Οκτώβριος 2014 - Μάρτιος 2015). Οι μνήμες από τότε
ξαναζωντανεύουν τέσσερα χρόνια αργότερα. «Ξαναβλέπω στα μάτια των
ανθρώπων την ίδια απελπισία, την ίδια αβεβαιότητα, το ίδιο αίσθημα αδικίας,
το γιατί που παραμένει αναπάντητο. Τότε όπως και τώρα, η κράτηση ήταν
ένας τρόπος διαχείρισης των προσφύγων. Τώρα, όμως είναι ακόμη πιο
αυθαίρετη και σκληρή, αποτελεί ένα μέτρο αποθάρρυνσης και ένα ενδιάμεσο
στάδιο για την απέλαση. Είναι ένας ακόμη τρόπος για να φοβούνται οι
άνθρωποι να έρχονται στην Ευρώπη».