Την ελληνική και διεθνή επικαιρότητα και κυρίως την εθνική μας ψυχή απασχολεί έντονα τις τελευταίες μέρες η απόφαση του τουρκικού Συμβουλίου Επικρατείας για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Σε αυτή τη βάση, το χρονικό και η διακρίβωση των αιτίων πίσω από αυτή την απόφαση φέρει πολλές και ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες που πιθανώς θα φώτιζαν καλύτερα τη σημερινή κατάσταση.
Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος αποτελούσε, ανέκαθεν, κεντρικό θέμα συζήτησης μεταξύ των ισλαμικών κύκλων. Ωστόσο, τη δεκαετία του 2000 με την αναρρίχηση του AKP στην εξουσία και την πρόταξη -σε ανιούσα κλίμακα- της πολιτικής έκφρασης του Ισλάμ η συζήτηση επανήλθε δυναμικά. Συνέπεια όλου αυτού του κλίματος ήταν και η δημιουργία του συλλόγου ’Συνεχούς Προσφοράς στο Περιβάλλον και στα Βακουφικά Ιστορικά Μνημεία ‘Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet’, ο οποίος πρωταρχικό σκοπό είχε τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τέμενος και μετέπειτα την αντίστοιχη μετατροπή κι άλλων εκκλησιών με παρόμοιο καθεστώς εντός της τουρκικής επικράτειας.
Είναι ενδιαφέρουσα η σύνθεση των μελών του συλλόγου, όπου πρόεδρος και ιδρυτικό μέλος του είναι ο 75χρονος συνταξιούχος μαθηματικός από την Προύσα, İsmail Kandemir (Ισμαήλ Καντεμίρ). Ο τελευταίος σε πρόσφατη συνέντευξή του εξομολογείται πως ‘όντας νεαρός συνήθιζε να πηγαίνει στο μουσείο της Αγίας Σοφίας και να κάνει εκεί το ναμάζι (προσευχή) του κρυφά’. Ο ίδιος εξηγεί, μεταξύ άλλων, πως ο σύλλογος ήταν ιδιαίτερα δραστήριος και μεταξύ άλλων πέτυχε να μετατραπεί σε τζαμί στις 6 Νοεμβρίου 2011 και το μουσείο Αγία Σοφία στο İznik.
Στην ίδια κατεύθυνση, χρήζει της δέουσας προσοχής, καθώς είναι σαφής η προειδοποίηση, το γεγονός πως ο Kandemir, μετά τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη σε τζαμί, έδωσε την υπόσχεση πως ο επόμενος δικαστικός αγώνας του συλλόγου θα είναι η επαναλειτουργία του Fatih Sultan Mehmet στην Αθήνα ως τέμενος.1
Κυρίως όμως αυτό που πρέπει να τονιστεί, όσον αφορά στη νομική και πολιτική διαδικασία της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, είναι το εξής πολύ σημαντικό στοιχείο επί του οποίου βασίστηκε η επιχειρηματολογία για τη δικαστική διαμάχη: αυτό δεν είναι άλλο από την αμφισβήτηση της γνησιότητας της υπογραφής (που μέχρι πρότινος συνιστούσε ένα ιερό θέσφατο που κανείς δεν τολμούσε να αμφισβητήσει) του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ (Mustafa Kemal) στην αντίστοιχη και ιστορική για την κοσμικότητα του τουρκικού κράτους απόφαση για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας από τζαμί σε μουσείο, το 1934.
Πιο συγκεκριμένα, ο Ισμαήλ Καντεμίρ το 2016 κατάθεσε εκ νέου αγωγή και ζήτησε να διεξαχθεί εξειδικευμένη εγκληματολογική έρευνα για το κατά πόσο η υπογραφή της απόφασης για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας από τζαμί σε μουσείο με αυτή την υπογραφή που συναντάται στα περισσότερα έγγραφα του Μουσταφά Κεμάλ συμπίπτουν (βλ. στην αντίστοιχη εικόνα τις δύο υπογραφές επί των οποίων βασίστηκε η αντίστοιχη επιχειρηματολογία για την ακύρωση της απόφασης του Κεμάλ).
Ακόμα περισσότερο ανιχνεύοντας το ρόλο του Ισμαήλ Καντεμίρ, βλέπουμε ότι δεν διστάζει να περιγράψει την έντονη επιθυμία του για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί με την έκφρασή πως για εκείνον η απόφαση του δικαστηρίου είναι το ‘άλικο μήλο του’ (kızıl elma), ο ιδεατός στόχος του. Αξίζει να σημειωθεί πως η έκφραση ‘άλικο μήλο’ στην τουρκική μυθολογία συμβολίζει τα ιδανικά ή τα όνειρα που έχουν απομακρυνθεί, αλλά η έλξη τους έχει αυξηθεί όσο αυτά απομακρύνονται. Αποτελεί έκφραση-σύμβολο παντουρκισμού που σκοπό έχει να επανενώσει τους Τούρκους εντός κι εκτός συνόρων. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός πως ήδη από την οθωμανική περίοδο η έκφραση ‘άλικο μήλο’ διαδίδεται ως σύμβολο για τις ευρωπαϊκές σημαντικές πόλεις, όπως η Ρώμη και η Βιέννη, τις οποίες η Οθωμανική αυτοκρατορία ήθελε να κατακτήσει. Το ‘άλικο μήλο’ εξέφρασε έναν στόχο που πρέπει να επιτευχθεί, μια πόλη που πρέπει να κατακτηθεί και κάποιες φορές εξέφρασε το ιδανικό της ίδρυσης ενός κράτους ή το ιδανικό της τουρκικής ενότητας. Και εδώ εντοπίζουμε και το σημείο σύζευξης ή τομής μεταξύ Καντεμίρ και Ερντογάν. Συγκεκριμένα, την ίδια έκφραση τη συναντούμε και στον πολιτικό λόγο του Ερντογάν, σε ομιλία του το 2018, στο Afyon karahisar (Αφιόν Καραχισάρ). Τούτων δοθέντων, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, συμβολίζει το ‘άλικο μήλο’ της ’νέας αυτοκρατορικής οντότητας που οραματίζεται ο Ερντογάν (Erdoğan)’, η οποία ενώνει όχι μόνο τους μουσουλμάνους-τούρκους απέναντι στην ‘εχθρική’ χριστιανική δύση, αλλά συσπειρώνει (επαναφέροντας στο «μαντρί») και τους μουσουλμάνους ψηφοφόρους του AKP, οι οποίοι φαίνεται να φυλλορροούν σε όλα τα πολιτικά κόμματα της Τουρκίας.