Οι επιπτώσεις της πανδημίας εξαιτίας του νέου κορωνοϊού και της ασθένειας COVID 19 που προκαλεί, δεν μπορούν να φανούν ακόμα στις πλήρεις διαστάσεις τους. Παρόλα αυτά θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε τις πρώτες ορατές συνέπειες. Το παρόν κείμενο αποτελεί το πρώτο μέρος και την εισαγωγή στην προσπάθεια να καταγραφούν σε συγκριτικό διεθνές επίπεδο οι πολύμορφες διαστάσεις της πανδημίας και οι πολιτικές που υιοθέτησαν τα κράτη και οι βασικότεροι διεθνείς οργανισμοί για να την αντιμετωπίσουν.
Η απαρχή μιας πανδημίας (Α’ μέρος)
Η ονοματοδοσία του νέου κορωνοϊού
Η συνύπαρξη του ανθρωπίνου είδους με παθογόνους μικροοργανισμούς, λοιμούς, επιδημίες ή πανδημίες δεν είναι νέο φαινόμενο. Συχνά οι καταστάσεις αυτές είναι από τη μία πλευρά η γενεσιουργός αιτία εκατομμυρίων θανάτων και από την άλλη πλευρά η αιτία για σημαντικές αλλαγές στην ανθρώπινη ιστορία.
Το ξέσπασμα της πανδημίας (COVID 19) είχε συνέπειες σε όλα τα επίπεδα της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας παγκοσμίως, θέτοντας πολλές φορές ζητήματα ηθικών διλημμάτων και κρίσιμων πολιτικών επιλογών. Τέτοια ζητήματα είναι ενδεικτικά: η προστασία της ανθρώπινης ζωής σε σχέση με την επανεκκίνηση της οικονομίας, ο ρόλος των δημόσιων συστημάτων υγείας και οι πολιτικές προσεγγίσεις επί αυτών, η ιεράρχηση των προβλημάτων, των βασικών αναγκών και των μέτρων στήριξης των επιμέρους τομέων της οικονομίας, οι επιτάξεις, οι περιορισμοί κατοχυρωμένων δικαιωμάτων σε σχέση με τις ατομικές ελευθερίες κτλ.
Ο «νέος κορωνοϊός», αρχικά είχε ονομαστεί «2019-nCoV acute respiratory disease», όπου το «n» προέρχεται από το «νέος» (novel) και το «CoV» από το «κορωνοϊός» (coronavirus). Περαιτέρω, νέα ονομασία ανακοινώθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2020, όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) μετονόμασε τη νέα ασθένεια ως «COVID-19», που είναι συντομογραφία του «coronavirus disease 2019» και η οποία προκαλείται από τον ιό «SARS-CoV-2» (Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2). Στα επίσημα νομοθετικά κείμενα του ελληνικού κράτους αναφέρεται συνήθως ως «κορωνοϊός COVID-19» (π.χ. στους νόμους 4682, 4683, 4684 του 2020, ενώ δημοσιογραφικά αναφέρεται συνήθως απλά ως «κορονοϊός»).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο έχει απασχολήσει ιδίως από τις αρχές του 2020 το διεθνές ενδιαφέρον ο νέος κορωνοϊός, είναι ότι αν κάποιος αναζητήσει στο Google τις λέξεις «coronavirus» και «COVID 19», θα εμφανιστούν 2,7 και 5,2 δις αποτελέσματα αντίστοιχα. Ελάχιστες «αναζητήσεις» ξεπερνούν τα μεγέθη αυτά, γεγονός ιδιαίτερα εντυπωσιακό, αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι λέξεις αυτές υφίσταται στο διαδίκτυο («κυρίως» για την πρώτη και «αποκλειστικά» για τη δεύτερη) τους τελευταίους σχεδόν 5 μήνες.
2. Η προέλευση του νέου κορωνοϊού
Η διαδρομή που ακολούθησε ο νέος κορωνοϊός δεν ήταν εξαρχής ξεκάθαρη. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανέφερε ότι υπήρχαν αυξανόμενες αποδείξεις που τόνιζαν τη σχέση μεταξύ του «SARS-CoV-2» και άλλων γνωστών κορωνοϊών, οι οποίοι εντοπίζονται σε νυχτερίδες και πιο συγκεκριμένα στο είδος «Rhinolophus». Σημείωνε επίσης ως πιθανότερη εκδοχή («most likely hypothesis»), ότι ο ιός «SARS-CoV-2» μεταπήδησε από τις νυχτερίδες σε άλλο ενδιάμεσο ζώο ξενιστή και μετά στον άνθρωπο (το οποίο επανέλαβε και σε νεότερη αναφορά του). Από την αρχή ως επίκεντρο του νέου κορωνοϊού, σύμφωνα με τις αναφορές των κινεζικών αρχών, δηλώθηκε η αγορά «Huanan Seafood Wholesale Market» στην πόλη Wuhan της Κίνας, η οποία είχε κλείσει ήδη από την πρωτοχρονιά. Σύμφωνα πάντως και με νεότερες παραδοχές μόνο μερικά από τα πρώτα κρούσματα της νόσου είχαν σχέση με την εν λόγω αγορά.
Πρόσφατες έρευνες έχουν ταυτοποιήσει περισσότερους από 500 κορωνοϊούς σε νυχτερίδες στην Κίνα. Μελέτη την οποία επικαλείται και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σημειώνει πως η έκθεση των ανθρώπων σε κορωνοϊούς από τις νυχτερίδες «bat-CoVs» μπορεί να είναι συνήθης. Τέλος, σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ., από τα διαθέσιμα μέχρι τώρα στοιχεία, καταδεικνύεται ότι ο νέος κορωνοϊός (SARS-CoV-2) χαρακτηρίζεται ως ζωονόσος πηγή (zoonotic), δηλαδή ότι μεταδίδεται από τα ζώα στους ανθρώπους. Επιπρόσθετα (σύμφωνα με την παραπάνω αναφορά) σημειώνεται, αν και οι έρευνες συνεχίζονται, ότι αρκετοί ερευνητές που μελέτησαν το γονιδίωμα του, δε βρήκαν στοιχεία που να υποστηρίζουν την κατασκευή του σε εργαστήριο.
3. Σημαντικά γεγονότα
Στις 31 Δεκεμβρίου 2019 το τοπικό γραφείο του Π.Ο.Υ. ειδοποιήθηκε από τις κινεζικές αρχές για ορισμένα κρούσματα πνευμονίας αγνώστου αιτίας στη Γιουχάν (Wuhan), της επαρχίας Hubei στην Κίνα, τα οποία είχαν παρουσιαστεί από το Δεκέμβριο του 2019. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι τις 12 Ιανουαρίου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανέφερε στην επίσημη ιστοσελίδα του, ότι με τα μέχρι τότε διαθέσιμα στοιχεία, δεν υπήρχαν εργαζόμενοι στο σύστημα υγείας που να είχαν μολυνθεί και ότι μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχαν ξεκάθαρες ενδείξεις πως ο ιός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Πληροφορία που μεταδόθηκε και στο «διάσημο tweet» του στις 14 Ιανουαρίου 2020, το οποίο και έχει προκαλέσει ποικίλα σχόλια. Πολλοί εθνικοί οργανισμοί υγείας αναπαρήγαγαν αυτή τη δήλωση την περίοδο εκείνη. Λίγες μέρες αργότερα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας άλλαξε τη θέση του αυτή.
Κατόπιν, στις 30 Ιανουαρίου ορίστηκε το ξέσπασμα του «κορωνοϊού COVID 19», ως «έκτακτη ανάγκη διεθνούς ενδιαφέροντος για τη δημόσια υγεία» [Public Health Emergency of International Concern (PHEIC)]. Ένα μήνα μετά, στα τέλη Φεβρουαρίου του 2020, ο Π.Ο.Υ. αύξησε την εκτίμηση του κινδύνου εξάπλωσης καθώς και του κινδύνου επίδρασης του «κορωνοϊού COVID-19», σε παγκόσμιο επίπεδο «από υψηλό σε πολύ υψηλό». Ιδιαίτερο δε ενδιαφέρον, παρουσιάζει και η δήλωση του Γενικού Διευθυντή του Οργανισμού στις 9 Μαρτίου, ότι αυτή θα είναι η πρώτη πανδημία στην ιστορία που «μπορεί» να είναι ελεγχόμενη. Δύο ημέρες αργότερα, στις 11 Μαρτίου, και επίσημα ανακοινώθηκε ο χαρακτηρισμός της COVID-19 ως «πανδημίας», ενώ την επόμενη μέρα ο Διευθυντής του Οργανισμού επανέλαβε ότι πρόκειται περί διαχειρίσιμης πανδημίας.
4. Μετρήσεις
Σχετικά με τα συστήματα καταγραφής των επιμέρους επιδημιολογικών εννοιών και δεδομένων που αφορούν στον «κορωνοϊό COVID 19», θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι και ο ίδιος Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, κατά τη διάρκεια των τελευταίων 4 μηνών έχει τροποποιήσει ορισμούς, αλλά και επιμέρους σχετικά ζητήματα και δείκτες που επηρεάζουν τόσο τον τρόπο και τη μέθοδο καταγραφής, όσο και τα αποτελέσματα που δημοσιοποιούνται. Ως παράδειγμα αναφέρουμε τη διαδικασία αναφοράς στο τι θεωρείται επιβεβαιωμένο κρούσμα,΄ τους ορισμούς επιμέρους εννοιών κρουσμάτων κτλ.
Ενδεικτικά, χαρακτηριστικά παραδείγματα και σε εθνικό επίπεδο είναι ότι:
Στις 17 Απριλίου η επαρχία της Wuhan (στην Κίνα) αναθεώρησε τον αριθμό των θανάτων από τον «κορωνοϊό COVID 19» προσθέτοντας 1.290 περισσότερους.
Η Ιαπωνία από τις 22 Απριλίου 2020 άλλαξε τη μέθοδο καταγραφής των θανάτων.
Εξάλλου και ο ίδιος ο Π.Ο.Υ. έχει αναγνωρίσει ότι είναι αναμενόμενες οι διαφορές μεταξύ των δικών του αναφορών και άλλων προερχόμενων από εξωτερικές πηγές, διότι χρησιμοποιούν διαφορετικά κριτήρια ένταξης για επιμέρους έννοιες και διαφορετικά συστήματα αναφοράς (π.χ. Johns Hopkins University κτλ.).
Αυτό σημαίνει ότι οι επιμέρους δείκτες που σχετίζονται με την πρόσφατη πανδημία επηρεάζονται από πάρα πολλούς παράγοντες, όπως ο αριθμός των τεστ που πραγματοποιούνται, το τι θεωρείται επιβεβαιωμένο κρούσμα, ποιοι θάνατοι λαμβάνονται υπόψη (π.χ. μόνο σε νοσοκομεία ή και σε άλλες μονάδες φροντίδας ή οικίες, θάνατοι με αποκλειστική αιτία την ασθένεια COVID-19 ή και θάνατοι ανθρώπων από άλλη αιτία που όμως είχαν και COVID-19) κ.α. Για να γίνει πιο κατανοητό, επιλέξαμε την αριθμητική αποτύπωση των κρουσμάτων COVID 19 παγκοσμίως, με την ίδια ημερομηνία αναφοράς, από 3 διαφορετικές πηγές (τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το Johns Hopkins University και μια πολύπλευρη συνεργασία του Harvard medical school και άλλων). Οι αποκλίσεις είναι ολοφάνερες.
5. Τα πρώτα κρούσματα εκτός Κίνας και οι πρώτες αντιδράσεις
Από τις 13 Ιανουαρίου 2020 μέχρι και τις 20 του ιδίου μήνα αναφέρθηκαν οι πρώτες περιπτώσεις πνευμονίας (αγνώστου αιτίας) εκτός Κίνας, σε Ταϊλάνδη, Ιαπωνία και Νότια Κορέα. Ενδεικτικό γεγονός της άμεσης αντίδρασης ορισμένων εθνικών δημοσίων αρχών είναι, ότι υπήρχαν περιπτώσεις χωρών, οι οποίες είχαν ήδη λάβει προληπτικά μέτρα υγειονομικής φύσεως, κυρίως σε επίπεδο ελέγχου πτήσεων από την περιοχή της Wuhan (δηλαδή πριν την αναθεώρηση της άποψης του Π.Ο.Υ. για τη δυνατότητα μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο). Αναφέρουμε ορισμένες από αυτές τις χώρες:
- Η Ταϊβάν από τις 31-12-2019 είχε επιβάλει μια μορφή καραντίνας σε όλες τις απευθείας πτήσεις από τη Wuhan (δηλαδή την ίδια ημερομηνία που ενημερώθηκε το τοπικό γραφείο του Π.Ο.Υ. στην Κίνα για την ύπαρξη κρουσμάτων).
- Η Ν. Κορέα έθεσε μέτρα ελέγχου και καραντίνας για το σύνολο των ταξιδιωτών από την Wuhan σε όλα τα σημεία εισόδου ήδη από τις 3 Ιανουαρίου (KCDC, Press Release Νο.80, 20-1-2020).
- Η Σιγκαπούρη με βάση το Υπουργείο Υγείας της, πραγματοποιούσε ήδη από τις 3 Ιανουαρίου 2020 μέτρα θερμικού ελέγχου στο αεροδρόμιο Changi για τους ταξιδιώτες από τη Wuhan.
- Τέλος, η Ιαπωνία εφάρμοζε μέτρα καραντίνας και ελέγχου για τους επισκέπτες από την Wuhan ήδη από τις 7 Ιανουαρίου 2020.
6. Αριθμός κρουσμάτων
Παραπάνω αναφέρθηκαν τα πρώτα κρούσματα σε ασιατικές χώρες. Στις 21 Ιανουαρίου 2020 καταγράφηκε η πρώτη περίπτωση στις Η.Π.Α., και στις 24 του ιδίου μήνα, το πρώτο κρούσμα σε ευρωπαϊκή χώρα, στη Γαλλία, (αν και υπάρχουν νεότερες αναφορές ότι το πρώτο κρούσμα στη χώρα αυτή, είχε σημειωθεί ήδη από το Δεκέμβριο του 2019). Την επόμενη μέρα, δηλαδή στις 25 Ιανουαρίου, ανακοινώθηκε και το πρώτο κρούσμα στην Αυστραλία. Στις αρχές Φεβρουαρίου σημειώθηκε ο πρώτος θάνατος εκτός Κίνας, στις Φιλιππίνες, ενώ στις 5 Φεβρουαρίου είχε γίνει καταγραφή κρουσμάτων σε 24 χώρες. Τέλος, και η αφρικανική ήπειρος γνώρισε το πρώτο της κρούσμα «COVID 19» στις 15 Φεβρουαρίου και πιο συγκεκριμένα η Αίγυπτος.
Έχοντας κατά νου τις επεξηγήσεις που αναφέρθηκαν στην ενότητα «μετρήσεις», φτάνουμε πλέον στις 7 Μαρτίου 2020, όταν ο αριθμός των κρουσμάτων της πανδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο είχε ξεπεράσει τις 100.000, ενώ την επόμενη μέρα πάνω από 100 χώρες είχαν αναφέρει επισήμως κρούσματα. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 13 Μαρτίου, ο ίδιος ο Γενικός Διευθυντής του Π.Ο.Υ., Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, ανακοίνωσε ότι πλέον η Ευρώπη είχε γίνει το επίκεντρο της πανδημίας. Καθ’ όλο το διάστημα του Μαρτίου τα κρούσματα του νέου κορωνοϊού συνέχισαν να αυξάνονται και στις 27 του ίδιου μήνα, ο συνολικός αριθμός τους παγκοσμίως είχε ξεπεράσει πλέον τις 500.000.
Ο Dr. Tedros λίγες μέρες αργότερα, στις 3 Απριλίου 2020 τόνισε μεταξύ άλλων ότι: «περισσότερα από 1 εκατομμύριο επιβεβαιωμένα κρούσματα της (ασθένειας) COVID-19 έχουν αναφερθεί μέχρι σήμερα, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 50.000 θανάτων. [...]. Δηλαδή χρειάστηκαν σχεδόν 3 μήνες για να φτάσουν τα κρούσματα τις 500.00 και λιγότερο από 10 ημέρες για να ξεπεραστεί το «ψυχολογικό φράγμα» του ενός (1) εκατομμυρίου. Κατόπιν ο διπλασιασμός τους έγινε στις 17 Απριλίου, ενώ λίγες εβδομάδες αργότερα στις 11 Μαΐου, έσπασε το φράγμα των 4.000.000 κρουσμάτων, με τον αριθμό των θανάτων την ημέρα εκείνη να ξεπερνάει τις 278 χιλιάδες (πλέον έχει ξεπεράσει τις 300.000). Για να γίνει αντιληπτό το πόσο γρήγορα μεταδόθηκε η πανδημία, με αποτέλεσμα την αύξηση των περιπτώσεων COVID 19, παραθέτουμε και το παρακάτω διάγραμμα (με δεδομένα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας), με το συνολικό αριθμό των εργαστηριακά επιβεβαιωμένων κρουσμάτων παγκοσμίως.
Τέλος για μια συγκριτική παρουσίαση της διαχρονικής εξέλιξης των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων, των θανάτων και των ασθενών που ανέρρωσαν, σε επιλεγμένες χώρες, μπορείτε να δείτε το παρακάτω διαδραστικό διάγραμμα με δεδομένα από το John Hopkins University (σύμφωνα με τις οδηγίες του αμερικάνικου CDC).
Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως για τη συμβολή του τον Αλέξανδρο Κασσιό
Η συνέχεια στο Β’ μέρος …