Σαν σύγχρονοι Ίκαροι, επιχειρούν να προσεγγίσουν επιστημονικά τον ζωοφόρο Ήλιο. Ασφαλώς δεν τυγχάνουν της τραγικής κατάληξης του μυθικού υιού του Δαιδάλου, αφού υπερσύγχρονης τεχνολογίας διαστημόπλοια και τηλεσκόπια τίθενται στην διάθεση τους, για την εκ του μακρόθεν κατανόηση της λειτουργίας του Μητρικού μας Αστεριού.
Συνομιλήσαμε με τον διάσημο Έλληνα Ηλιοφυσικό-Ραδιοαστρονόμο κ. Άγγελο Βουρλίδα - επόπτη στον τομέα της ηλιακής ενότητας στο εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου «Johns Hopkins».
Ο ανωτέρω «Θεσσαλονικιός» στην καταγωγή επιστήμονας, συμμετέχει στις κορυφαίες τρέχουσες ερευνητικές διαστημικές αποστολές της ΝΑSA και της ΕSA στον Ήλιο, αποδεικνύοντας περίτρανα ως εργαζόμενος στις ΗΠΑ την ύπαρξη μιας «άλλη Ελλάδας».
Ποια ήταν τα κίνητρα για εσάς ώστε να ασχοληθείτε με τον τομέα της Ηλιοφυσικής;
«Από την νεαρή ηλικία με γοήτευε η αστρονομία και κυρίως η ραδιοαστρονομία, αλλά με ενδιέφεραν ιδιαιτέρως οι μαύρες τρύπες και τα αστέρια νετρονίων. Ήμουν αποφασισμένος να γίνω Ραδιοαστρονόμος και έτσι ήρθα στην Αμερική για να παρακολουθήσω το διδακτορικό- PHD. Τυχαἰα βρέθηκα στον τομέα της Ηλιοφυσικής. Όταν έφτασα στις Η.Π.Α ο μελλοντικός (τότε) καθηγητής μου με ρώτησε αν θα με ενδιέφερε να σπουδάσω Ηλιοφυσική. Δεν ήξερα πως αυτό θα ήταν δυνατόν και είπα ναι! Θεώρησα πως θα ήταν μια ενδιαφέρουσα πρόκληση για μένα και επίσης θα ήμουν και ο μόνος στο τμήμα που θα ακολουθούσε αυτό τον τομέα και γι αυτό αισθανόμουν μοναδικός! Αλλά στάθηκα και τυχερός, γιατί όταν αποφοίτησα το 1996, ο τομέας της ηλιακής φυσικής είχε αρχίσει να εξελίσσεται χάρη στην έναρξη της αποστολής SOHO. Έτσι αμέσως εντάχθηκα στην ομάδα της «The Large Angle» and Spectrometric COronagraph (LASCO) για την αποστολή SOHO( SOLAR & HELIOSPHERIC OBSERVATORY) και ό,τιδήποτε άλλο είναι ιστορία...».
Ποιος είναι ο στόχος της τρέχουσας διαστημικής αποστολής «parker solar probe» στον Ήλιο; Ποιό τμήμα έχετε αναλάβει εσείς; Συμμετέχουν άλλοι Έλληνες επιστήμονες;
«Ο κύριος στόχος της ανωτέρω αποστολής είναι να ερευνήσουμε τον ηλιακό άνεμο, από πού παράγεται και πώς επιταχύνεται.
Είμαι ο επιστήμονας του έργου «Wireless Internet Service Provider roaming-WISPR τηλεσκόπιο», το μόνο εργαλείο απεικόνισης στο PSP.(NASA’s PARKER SOLAR PROBE)
Το τηλεσκόπιο μας θα τραβήξει φωτογραφίες από την ατμόσφαιρα του ήλιου, από το εσωτερικό, για να παράσχει πλαίσιο για τις μετρήσεις των επί τόπου οργάνων και να συνδέσει τις παρατηρήσεις του PSP με παρατηρήσεις από τη Γη και άλλες αποστολές σε τροχιά.
Ένας ακόμη Έλληνας επιστήμονας είναι συν-ερευνητής στην ομάδα των οργάνων μας. Επιπλέον, ο Δρ. Κ. Κριμιζής επέβλεψε (ως επικεφαλής του Διαστημικού Τομέα της APL την εποχή εκείνη - γύρω στο 2006) την ομάδα που κατέληξε στην καινοτόμο σχεδίαση τροχιάς και θερμικής ασπίδας που κατέστησε δυνατή την αποστολή αυτή. Αρκετοί Έλληνες ερευνητές της ηλιακής φυσικής θα συμμετάσχουν στην ανάλυση των δεδομένων της επιστήμης από τα μέσα του 2019 και μετά, καθώς τα δεδομένα του PSP θα αρχίσουν να εισέρχονται. Η συμμετοχή τους θα εξαρτηθεί βεβαίως από την εξασφάλιση χρηματοδότησης από τους αρμόδιους φορείς χρηματοδότησης στην Ελλάδα ή / Ευρώπη».
Θα μπορούσατε να μας παραθέσετε τα «μυστικά» του Ήλιου, τα οποία έχουν αποκαλυφθεί μέσα από τις διαστημικές αποστολές των τελευταίων ετών;
«Οι περισσότερες από τις αποστολές ηλιακού διαστήματος των τελευταίων 10 χρόνων έχουν επικεντρωθεί στην κατανόηση της εκρηκτικής δραστηριότητας από τον Ήλιο. Ήμουν τυχερός και προνομιούχος να οδηγήσω τις επιστημονικές ομάδες των οργάνων απεικόνισης σε μερικές αποστολές (SOHO, STEREO) και να συμμετάσχω στην ανάλυση των παρατηρήσεων από όλες τους. Έχουν σημειωθεί πολυάριθμες εξελίξεις σε πολλές πτυχές της ηλιακής δραστηριότητας. Τα δύο αγαπημένα μου (και τα πιο σημαντικά σχετικά με την επίδραση του Ήλιου στον επίγειο διαστημικό καιρό είναι η ανακάλυψη της μαγνητικής φύσης της Coronal Mass Ejections (CMEs). Βασικά, αποτελούνται από μαγνητικά πεδία που έχουν το σχήμα ενός γιγαντιαίου γαλλικού κρουασάν. Επίσης, έχουμε εντοπίσει τους αρχικούς «σπόρους» αυτών των εκρήξεων ως εξαιρετικά θερμές δομές (10 εκατομμύρια βαθμούς Κελσίου) που εμφανίζονται πολύ ξαφνικά (μέσα σε λιγότερο από 1-2 λεπτά) στο κέντρο των περιοχών των ηλιακών κηλίδων».
Που τυγχάνουν εφαρμογής στην γήινη καθημερινότητα, όλες αυτές οι επιστημονικές γνώσεις, γύρω από την λειτουργία του Ήλιου;
«Ο ήλιος οδηγεί τη ζωή στη Γη. Η εκρηκτική του δραστηριότητα μπορεί να καταστρέψει τους δορυφόρους, τις τηλεπικοινωνίες και, σε ακραίες περιπτώσεις, να καταστρέψει την κρίσιμη ηλεκτρική υποδομή σε μεγάλες περιοχές. Μια πρόσφατη μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης υπολογίζει το κόστος τέτοιων γεγονότων σε αρκετά τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Χωρίς σωστή κατανόηση της ηλιακής δραστηριότητας, τόσο από μέρα σε μέρα όσο και από δεκαετίες, είναι σχεδόν αδύνατο να προετοιμαστούν και να προστατευθούν από αυτές τις απειλές. Αυτή είναι η κοινωνική αξία της έρευνας μας».
Το 2020 αναμένεται η εκτόξευση μιας ακόμη διαστημικής ερευνητικής αποστολής στο μητρικό μας αστέρι «solar orbiter».Ποια θα είναι η δική σας συμβολή; Και τι θα πρέπει να αναμένουμε;
«Στο Solar Orbiter, είμαι ο Υπεύθυνος Έργου του «SoloHI», ένα ηλιοσφαιρικό σύστημα απεικόνισης που θα συνδέει τις παρατηρήσεις κοντά στην ηλιακή επιφάνεια από τα άλλα όργανα του «Solar Orbiter» στις μετρήσεις από το επί τόπου ωφέλιμο φορτίο. Είμαι επίσης επικεφαλής της ομάδας που συντονίζει την επιστήμη μεταξύ της «Solar Probe» και της «Solar Orbiter».
Το «Orbiter» είναι εξαιρετικά συμπληρωματικό του PSP. Δεν είναι τόσο κοντά στον Ήλιο (η κοντινότερη απόσταση είναι 42 εκατομμύρια χιλιόμετρα, περίπου 4 φορές περισσότερο από το PSP), αλλά θα πετάξει έξω από το επίπεδο εκλειπτικής, συλλαμβάνοντας τις πρώτες εικόνες των ηλιακών πόλων! Επειδή μεταφέρει τηλεσκόπια παρατήρησης της ηλιοφάνειας (αδύνατο από το PSP λόγω της ανάγκης για ασπίδα θερμότητας), θα παρέχει απεικόνιση σε ένα ευρύ φάσμα μηκών κύματος. Η Ελλάδα εκπροσωπείται, καθώς οι Έλληνες επιστήμονες είναι συν-ερευνητές στο όργανο του κορωνάγραφου, εκτός από τον ηλιοσφαιρικό μας απεικονιστή».
Πόσο κοντά είμαστε στην αλήθεια γύρω από τον Ήλιο;
«Βρισκόμαστε κοντά στην κατανόηση κάποιων από τα πιο μακροχρόνια ερωτήματα, ιδίως τη γένεση του ηλιακού ανέμου, αλλά έχουμε μακρύ δρόμο για την πρόβλεψη της ηλιακής δραστηριότητας».
Πώς νιώθετε κάθε φορά που ολοκληρώνεται προφανώς με επιτυχία μια διαστημική έρευνα;
«Αισθάνομαι τεράστια ικανοποίηση και υπερηφάνεια για την προσθήκη ενός ακόμα μικρού κομματιού στο «παζλ» της λειτουργίας της Φύσης. Και αμέσως αρχίζω να σκέφτομαι πώς να λύσω το επόμενο μυστήριο».
Πώς αισθάνεστε ενώ δημιουργείτε μακριά από την Ελλάδα;
«Εγώ, όπως και οι περισσότεροι από τους Έλληνες της Διασποράς, νιώθω κάθε μέρα τη νοσταλγία, ενώ είμαι λίγο απογοητευμένος που δεν μπορώ να συνεισφέρω την εμπειρία και τη γνώση μου για να βοηθήσω νέους επιστήμονες στην Ελλάδα πιο τακτικά».
Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για να προσφέρετε τις πολύτιμες επιστημονικές σας γνώσεις στην υπηρεσία της χώρα μας;
«Η χώρα μας έχει μεγάλο «εγκεφαλικό» δυναμικό, όπως εκδηλώνεται από τα πλήθη των εξαιρετικά επιτυχημένων Ελλήνων επιστημόνων (σε όλους τους τομείς της έρευνας) σε όλο τον κόσμο. Πολλοί από αυτούς, αν όχι όλοι, θα είναι ευτυχείς να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην πατρίδα τους. Δυστυχώς, η έλλειψη αξιοκρατίας, το πελατολόγιο, η κακή έρευνα επενδύσεων, οι κλειστές / προστατευμένες αγορές και η συνεχής πολιτική παρέμβαση το καθιστούν αδύνατο. Η πρόσφατη αναστάτωση και διαμάχες γύρω από τη δημιουργία του Ελληνικού Οργανισμού Διαστήματος εξυπηρετούν μόνο να δυναμώσουν αυτά τα επιχειρήματα.
Η άποψή μου είναι ότι εάν η ελληνική κοινωνία δεν ωριμάσει και δεν εξελιχθεί στο ίδιο επίπεδο διαφάνειας και προσχώρησης στο κράτος δικαίου όπως οι ευρωπαίοι εταίροι μας, η χώρα είναι προορισμένη να παραμείνει μια κοινωνία στενόμυαλη και συντηρητική, προσκολλημένη στη δόξα των προγόνων μας...».