Τα δικαιώματα των γυναικών αποτελούσαν πάντα ένα ζήτημα ταμπού για το σύνολο του μουσουλμανικού κόσμου. Σε μία εποχή όπου το γυναικείο ζήτημα συνεχίζει να απασχολεί σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο, η Σαουδική Αραβία έρχεται να επιβεβαιώσει ότι ο «νόμος» της πατριαρχίας είναι ακόμα εδώ και εφαρμόζεται καθ’ ολοκληρίαν. Το τελευταίο χρονικό διάστημα, ωστόσο, βρίθουν οι περιπτώσεις γυναικών οι οποίες διαφεύγουν κρυφά στο εξωτερικό, αναζητώντας την προσωπική τους «Εδέμ» μακριά από την υπερσυντηρητική κοινωνία και ειδικότερα την αποκαλούμενη «ανδρική κηδεμονία».
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Σαουδική Αραβία είναι μία χώρα όπου ο πολιτισμός και η θρησκεία επιδρούν ανασταλτικά στις γυναικείες ελευθερίες. Το βαθύτατα συντηρητικό βασίλειο της Μέσης Ανατολής χαρακτηρίζεται από την εξαιρετικά έντονη φυλετική διάκριση και φυσικά την επιβολή της κηδεμονίας εκ μέρους των ανδρών, ένα status quo αιώνων που έχει στερήσει στις γυναίκες το δικαίωμα μίας ενεργής συμμετοχής στην κοινωνία. Εντούτοις, σχετικά πρόσφατα πραγματοποιήθηκαν ορισμένα δειλά αλλά ουσιώδη βήματα, ξεφεύγοντας από «τον δρόμο της σιωπής» που έχει επιλεγεί για τις γυναίκες με τη δυνατότητα να αποκτήσουν περισσότερο έλεγχο στη ζωή τους. Πιο συγκεκριμένα, μία γυναίκα σήμερα στη Σαουδική Αραβία έχει το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι στις δημοτικές εκλογές, είναι σε θέση να εργαστεί στο λιανικό εμπόριο και στον τομέα της φιλοξενίας ενώ έχει αποκτήσει εξίσου το δικαίωμα στην ανώτατη εκπαίδευση, τη συμμετοχή σε αθλήματα καθώς και την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη.
Πέραν αυτού, άξιο αναφοράς είναι ότι, από το 2013, οι γυναίκες έχουν κατακτήσει τη δική τους παρουσία στο Συμβουλευτικό Συμβούλιο (Shura) ως κανονικά μέλη, μία συμβολική κίνηση εκ μέρους του τότε βασιλιά της χώρας Abdullah αναφορικά με τα γυναικεία δικαιώματα. Για πρώτη φορά υπάρχει παρουσία των γυναικών στο σώμα που προτείνει νόμους στο μονάρχη της Σαουδικής Αραβίας και το υπουργικό του συμβούλιο, καταλαμβάνοντας 30 από τις 150 θέσεις και πάντα υπό την προϋπόθεση να τηρούν τους θρησκευτικούς κανόνες και να έχουν πλήρως καλυμμένο το πρόσωπό τους με το νικάμπ.
Μολαταύτα, η πιο πρόσφατη μεταρρύθμιση υπέρ των γυναικών στη Σαουδαραβική κοινωνία και για την οποία έχει γίνει ιδιαίτερος λόγος είναι, αναντίρρητα, η γυναικεία οδήγηση. Το να οδηγούν οι γυναίκες είναι μία δραστηριότητα η οποία στο δυτικό κόσμο έχει ταυτιστεί με την ελευθερία και την ανεξαρτησία. Εν αντιθέσει με το μουσουλμανικό βασίλειο στο οποίο είχε ιδωθεί ως ένα μέσο διαδήλωσης, ως κάτι που εναντιώνεται στην εν λόγω κουλτούρα εξ ου και το ότι ήταν η μοναδική χώρα που απαγόρευε αυτό το δικαίωμα στον γυναικείο πληθυσμό. Αυτό, όμως, άλλαξε μόλις στις 24 Ιουνίου του 2018, μετά την εφαρμογή του σχετικού βασιλικού διατάγματος με βάση το οποίο οι γυναίκες άνω των 18 ετών μπορούν να δίνουν εξετάσεις και να λαμβάνουν άδεια οδήγησης.
Είναι γεγονός ότι τα παραπάνω μέτρα έχουν επιφέρει, αν και σε πολύ αργό ρυθμό, δομικές αλλαγές στην καθημερινότητα και στη ζωή των γυναικών σε μία κοινωνία που τις τοποθετεί γενικότερα σε ένα ανελεύθερο και περιοριστικό πλαίσιο. Παρά την ουσιαστική σημασία τους, όμως, η ανισότητα μεταξύ των δύο φύλων εξακολουθεί να υφίσταται και το σύστημα της ανδρικής επιτροπείας καθιστά σχεδόν κατόρθωμα τη διαβίωση μίας γυναίκας στη Σαουδική Αραβία, μιας και βρίσκεται υπό τον έλεγχο ενός αρσενικού μέλους της οικογένειάς της. Ένας ρόλος θεματοφύλακα, εν προκειμένω, τον οποίο αναλαμβάνει κυρίως ο πατέρας ή ο σύζυγος και κατά περιπτώσεις ο αδερφός ακόμα και ο γιος, αποφασίζοντας εξ ονόματος κάθε γυναίκας με βάση την κατοχυρωμένη εξουσία που τους δίνει επίσημα η νομοθεσία. Όλο αυτό το πλαίσιο, επομένως, συνιστά, μία απόδειξη ότι κάθε εκπρόσωπος του γυναικείου φύλου εκεί αντιμετωπίζεται ως παιδί, ως νομικά ανήλικη, ως υφιστάμενη ενός εθίμου που προέρχεται από κοινωνικές συμβάσεις και θρησκευτικά διδάγματα.
Λαμβάνοντας υπόψη, λοιπόν, ότι οι απαγορεύσεις και η καταπίεση των γυναικών καλά κρατούν, υπάρχουν ακόμα πολλά «όχι» στη λίστα όσων δεν τους επιτρέπονται στη μοναρχία του Κόλπου. Χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του όποιου κηδεμόνα τους, οι γυναίκες δεν είναι σε θέση, ακόμα και σήμερα, να βγάλουν διαβατήριο, να ταξιδέψουν ή να σπουδάσουν στο εξωτερικό με κρατική υποτροφία, να αποφυλακιστούν, να ανοίξουν δικό τους τραπεζικό λογαριασμό, να παντρευτούν ή να πάρουν διαζύγιο, να κοινωνικοποιηθούν με άντρες, να εμφανιστούν δημοσίως χωρίς την χαρακτηριστική αμπάγια ενώ σε υψηλά ποσοστά κυμαίνεται η ενδοοικογενειακή βία. Διόλου λίγοι παράγοντες έτσι ώστε μία γυναίκα εκεί να αποφασίσει να φύγει. Έχοντας πάντοτε κατά νου το πώς θα φύγουν, νέα κορίτσια και όχι μόνο, αποθαρρημένες από τα συνεχή «μη» και την σιωπηλή υποταγή, επιθυμούν να διαφύγουν κρυφά με στόχο μία νέα ζωή.
Τα παραδείγματα της 18χρονης Rahaf Alqunun που ζει πλέον στον Καναδά μετά την παροχή ασύλου από τις επίσημες αρχές, της 19χρονης Shahad al-Muhaimeed που έχει βρει καταφύγιο στην Γεωργία και των δύο αδερφών που εξίσου κατέφυγαν στην Γεωργία λόγω του βίαιου οικογενειακού τους περιβάλλοντος, κάνοντας διεθνή έκκληση για βοήθεια, είναι απολύτως ενδεικτικά αυτής της κατάστασης. Καταγράφεται με τον πιο εμφατικό τρόπο το πόσο μεγαλώνει ο αριθμός των γυναικών που προσπαθούν να ξεφύγουν από κάτι που δεν διάλεξαν και να ζήσουν με σεβασμό και αξιοπρέπεια. Με λίγα λόγια, τα προβλήματα ξεκινούν από την ασφυκτική «προστασία» αυτής της κουλτούρας που πρεσβεύει ότι «ένας άνδρας ελέγχει τη ζωή μίας γυναίκας στη Σαουδική Αραβία από την γέννησή της μέχρι τον θάνατό της».1
Όλα αυτά που λαμβάνουν χώρα στο βασίλειο των Saud αναδεικνύουν το ευρύτερο πρόβλημα που υπήρχε και ακόμα υπάρχει ως προς τα δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες των γυναικών, οι οποίες ξεκάθαρα αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Μία συμπεριφορά που σήμερα δεν μένει αναπάντητη και ανάγεται σε «μητέρα των μαχών» για τις φιλελεύθερες ακτιβίστριες, την ομάδα εκείνων των θαρραλέων γυναικών στη Σαουδική Αραβία που αντιδρούν στο υφιστάμενο καθεστώς και μιλούν χωρίς περιστροφές, ζητώντας δικαιοσύνη.
Αιχμή του δόρατος αποτέλεσε το δικαίωμα της γυναικείας οδήγησης ένα μήνα πριν αυτό επιτραπεί και επίσημα, το Μάιο του 2018, σε συνδυασμό με το απαρχαιωμένο σύστημα της ανδρικής κηδεμονίας. Ακτιβίστριες διαμαρτυρήθηκαν προκειμένου να πραγματοποιηθεί μία ουσιαστική αλλαγή στα δεινά των γυναικών, κάτι που είχε ως επακόλουθο την φυλάκιση τουλάχιστον δεκαπέντε εξ αυτών και την κράτησή τους σε απομόνωση σε άγνωστη τοποθεσία. Η κίνηση αυτή ερμηνεύτηκε ως αντίποινα για τις δραστηριότητές τους στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, απαγγέλλοντάς τους κατηγορίες που αναφέρουν ότι «ήταν ύποπτες για υπονόμευση των εθνικών συμφερόντων και για την υποστήριξη σε εχθρικούς φορείς στο εξωτερικό».2
Μπροστά σε αυτή την εξέλιξη, η Δύση δεν έμεινε αμέτοχη. Νομοθέτες της ΕΕ και των ΗΠΑ υπογράμμισαν με πολλαπλές αναφορές ότι οι φυλακισμένες ακτιβίστριες «υποβάλλονται σε ψυχολογική και σωματική κακοποίηση η οποία περιλαμβάνει βίαια χτυπήματα και ηλεκτροπληξία»,3 καταδικάζοντας και πιέζοντας το βασίλειο σε όλους τους τόνους για την άμεση αποφυλάκισή τους. Μία πίεση που ενισχύθηκε όταν στις 8 Μαρτίου, τριάντα έξι έθνη «στο Συμβούλιο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα επέκριναν το Ριάντ για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με μία ειδικότερη αναφορά στις έγκλειστες γυναίκες».4 Η αρχή, λοιπόν, έγινε με την προσωρινή αποφυλάκιση τριών κρατουμένων στα τέλη Μαρτίου ενώ μόλις δύο μέρες πριν, στις 3 Μαΐου, αποφυλακίστηκαν επιπλέον τέσσερις γυναίκες με τις οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων να ζητούν την απελευθέρωση και των υπόλοιπων ακτιβιστριών, μέσω διαδικτυακών εκστρατειών, επιστολών και δηλώσεων υποστήριξης.
Συμπερασματικά, η Σαουδική Αραβία αποκαλείται «το βασίλειο των καταπιεσμένων γυναικών». Παρόλα αυτά, τα αργά βήματα που έχουν γίνει για να αποκτήσουν μία πιο απτή παρουσία σε κάθε τομέα της κοινωνικής ζωής συνιστούν κάτι το ενθαρρυντικό αλλά υπάρχει χώρος και απαιτείται να εφαρμοστούν επιπρόσθετες μεταρρυθμίσεις, μακριά από την πεπατημένη αιώνων. Αρωγός σε αυτή την προσπάθεια είναι αναντίρρητα ο ακτιβισμός όπου πλήθος μαχόμενων γυναικών φιλοδοξούν να δώσουν ένα τέλος στην επιτροπεία, τον έλεγχο, τη βία και να εδραιώσουν τη γυναικεία θέση σε μία κοινωνία, άκρως θρησκευτική που έχει σταθεί τροχοπέδη στην ατομική τους εξέλιξη.
1 Human Rights Watch, Saudi Arabia: 10 Reasons Why Women Flee, (January, 2019). Διαθέσιμο: https://www.hrw.org/news/2019/01/30/saudi-arabia-10-reasons-why-women-flee. [Ημερομηνία πρόσβασης: 29/04/2019].
2 BBC News, Saudi Arabia puts women’s rights activists on trial, (March, 2019). Διαθέσιμο: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-47553416. [Ημερομηνία πρόσβασης: 01/05/2019].
3 TRT World, EU and US lawmakers target Saudi Arabia over jailed female activists, (February, 2019). Διαθέσιμο: https://www.trtworld.com/middle-east/eu-and-us-lawmakers-target-saudi-arabia-over-jailed-female-activists-24177 [Ημερομηνία πρόσβασης: 30/04/2019].