Πρόσφατα γίναμε μάρτυρες μιας δυναμικής αντίδρασης των φιλάθλων της ποδοσφαιρικής ομάδας του ΠΑΟΚ, εξαιτίας ενός σκανδάλου στο οποίο εμπλέκονταν ο πρόεδρος της εν λόγω ομάδας. Από την άλλη, είδαμε την δικαιολογημένη αγανάκτηση ενός μέρους της κοινής γνώμης για την στάση αυτή των οπαδών οι οποίοι έφτασαν στο σημείο να απειλούν την ίδια την κρατική εξουσία. Και όλα αυτά την στιγμή που η πατρίδα μας αντιμετωπίζει πλήθος κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών προβλημάτων σύντομα δε και ταυτοτικών. Ωστόσο, γιατί αυτή η κινητοποίηση των οπαδών πήρε τέτοιες διαστάσεις εν μέσω αυτής της κατάστασης; Σε αυτό το ερώτημα θα επιχειρηθεί να δοθεί απάντηση μέσω μιας προσέγγισης ψυχολογικής με αξιώσεις καθολικότητας για το σύνολο του Δυτικού κόσμου και μία ιστορική - κοινωνιολογική περιοριζόμενη στα στενά ελληνικά πλαίσια.
Από ψυχολογικής σκοπιάς θα μπορούσαμε εκπορευόμενοι από την διαπίστωση της ανάγκης του ανθρώπου να ανήκει σε ένα σύνολο και να αφοσιώνεται σε κάποια σύμβολα να ξεκινήσουμε την ανάλυση μας. Ήδη από τις απαρχές της νεοτερικότητας ξεκίνησε μια διαδικασία κάμψης του θρησκευτικού συναισθήματος και μια προσπάθεια αντικατάστασης του από την εθνική πίστη και την πολιτική ιδεολογία του φιλελευθερισμού. Μπορεί οι πολιτικές ιδεολογίες σε σχέση με την θρησκεία να παρουσιάζουν όπως παρατήρησε ο Ernst Cassirer την τάση να είναι αδιαπέραστες από την λογική επιχειρηματολογία και να μην ανατρέπονται από συλλογισμούς, καθώς και οι δύο στηρίζονται επί κάποιων αξιωμάτων μη ελέγξιμων και μη συζητήσιμων από τις ίδιες, ωστόσο οι πρώτες είναι πιο ευάλωτες σε σχέση με τις δεύτερες εξαιτίας τις τοποθέτησης της ανταμοιβής στο εγκόσμιο επί τάδε και όχι στο υπερκόσμιο επέκεινα όπως παρατήρησε ο Παντελής Λέκκας. Ως εκ τούτου η αποτυχία των εκλογικευμένων θρησκειών της νεοτερικότητας είναι επαληθεύσιμη εμπειρικά δια της εφαρμογής τους. Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1989- 91 και η συνακόλουθη αποτυχία του φιλελευθερισμού στα μάτια πολλών ανθρώπων να υλοποιήσουν τις εξαγγελίες τους και η υπονόμευση της εθνικής πίστης από τους πολιτικούς φορείς τους ελέω διεθνισμού και παγκοσμιοποίησης οδήγησε στην δημιουργία αυτού του κενού το οποίο έρχονται να καλύψουν οργανώσεις φιλάθλων, ριζοσπαστικές οργανώσεις και ο ισλαμικός φονταμενταλισμός.
Έτσι λοιπόν, ανθίζουν τέτοια φαινόμενα διότι ικανοποιούν την έμφυτη τάση του ανθρώπου να ανήκει σε κάποιο σύνολο και να έχει αίσθηση του ανήκειν σε μια ταυτότητα, καθώς και του ενστίκτου κυριαρχίας που έχει περισσότερες ελπίδες ικανοποίησης μέσω μιας ομάδας που λειτουργεί ως μεγιστοποιητής ισχύος παρά από ένα μόνο άτομο. Εφόσον, το άτομο ενταχθεί στην ομάδα αναπτύσσονται ιδιαίτερες λιμπιντικές σχέσεις με τον αρχηγό της οργάνωσης που οδηγούν στην επίδειξη πειθαρχίας και αφοσίωσης από τα μέλη προς αυτόν και παράλληλα κάμπτονται οι ηθικές αναστολές που θα είχε το άτομο απλώς ως τέτοιο και μη όντας μέλος της οργάνωσης.
Οι παραπάνω διαπιστώσεις θα μπορούσαν κάλλιστα να μας δώσουν μια ικανοποιητική εξήγηση για τέτοια φαινόμενα σε όλο τον δυτικό κόσμο, αλλά εδώ συντρέχουν και άλλοι ειδικοί παράγοντες που αν δεν αναφερθούν δεν θα μας δοθεί ολόκληρη η εικόνα.
Έτσι λοιπόν, περνάμε στο ιστορικό – κοινωνιολογικό σκέλος της ανάλυσης. Με την Μικρασιατική καταστροφή και την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών που ακολούθησε ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία, δημιουργήθηκαν πολλές κοινότητες και συνοικίες Ελλήνων προερχόμενων από την Ανατολή και ταυτόχρονα και αθλητικές ομάδες με πιο γνωστές την ΑΕΚ και τον ΠΑΟΚ. Οι πληθυσμοί αυτοί διατήρησαν κάποια ιδιαίτερα πολιτισμικά τους στοιχεία και μάλιστα στην πορεία διαμορφώθηκε και μια δική τους διακριτή υποκουλτούρα με προεκτάσεις και στην πολιτική συμπεριφορά τους. Όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός Richard Clogg η ανάλυση των ψήφων στο δημοψήφισμα για το πολιτειακό του 1924 «δείχνει ότι η Νέα Ελλάδα και οι συνοικίες των προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά ψήφισαν σχεδόν αποκλειστικά για την δημοκρατία και ότι η Παλαιά Ελλάδα παρέμεινε πιστή στην μοναρχία» και συμπληρώνει και την εκλογική τους εκμετάλλευση από το ΚΚΕ που το 1924 διακήρυξε ότι η πάλη για την εξουσία στόχευε «ενάντια στην αστική φασιστική δημοκρατία για να επιβληθεί δια των όπλων μια κυβέρνηση εργατών, αγροτών και προσφύγων». Επομένως, διαμορφώθηκε και στην Ελλάδα μια διαιρετική τομή στηριζόμενη σε χωρικές διακρίσεις που στις ακρότητες εκδηλώσεις τους έφταναν στην διαμόρφωση της πεποίθησης περί ανατολίζουσας Ελλάδας εντός της δυτικόφρονος.
Πάνω σε αυτήν την διαίρεση οικοδομήθηκε και ο μύθος περί Κράτους των Αθηνών που είναι πολύ διαδεδομένος στην Βόρεια Ελλάδα. Για αυτό και οι κινητοποιήσεις των οπαδών του ΠΑΟΚ δεν είχαν απλώς ως στόχο την προστασία του προέδρου τους αλλά και την προσπάθεια επίδειξης δύναμης προς το Κράτος των Αθηνών ή πιο ορθά προς την παλαιά Ελλάδα που στο υποσυνείδητο τους έχει κυριαρχήσει η ιδέα, ότι τους περιφρόνησε και αδιαφόρησε για αυτούς. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε την παρατήρηση του Max Nordau που σχετίζεται και μας διαφωτίζει σχετικά με τα παραπάνω. Γράφει: «Σε κάθε ον εξακολουθούν να ζουν οι ιδέες των προγόνων κάτω από την μορφή αναμνήσεων που είναι συνήθως ασύνειδες ή σκοτεινές, πάντα όμως παρούσες και που έχουν ανάγκη παρά μόνο από μία εξωτερική παρόρμηση για να ξεπεταχτούν».
Κλείνοντας, είδαμε όλοι την υποχωρητικότητα που επέδειξε η κυβέρνηση αλλάζοντας τον νόμο και αποδεχόμενη τον εκβιασμό των οπαδών και αυτό πρέπει να μας εξοργίζει γιατί η ανάδυση του Καισαρισμού αυτήν την φορά φαίνεται να έρχεται από τα γήπεδα και η εξουσία να ασκείται από εξωθεσμικούς και ανεύθυνους φορείς δια των πιέσεων προς τις αρχές.
Βιβλιογραφία
Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του εγώ του S. Freud
Η τεχνική των σύγχρονων πολιτικών μύθων του Ernst Cassirer
Η ψυχολογία των μαζών του Gustave Le Bon
Αφαίρεση και εμπειρία του Παντελή Λέκκα
Σύντομη ιστορία της Νεότερης Ελλάδας του Richard Clogg
Τα κατά συνθήκην ψεύδη του Max Nordau