Αυτό που άρχισε μία εβδομάδα πριν ως κάτι που φαινόταν ως μια ουκρανική επιδρομή στο ρωσικό έδαφος φαίνεται να έχει εξελιχθεί σε εισβολή: Οι Ουκρανοί αιφνιδίασαν τις ρωσικές δυνάμεις, εισχωρώντας βαθιά στη ρωσική περιφέρεια του Κουρσκ και οι μάχες συνεχίζονται, παρά τις επανειλημμένες ρωσικές ανακοινώσεις περί απόκρουσης της επίθεσης. Μάλιστα, έχουν υπάρξει αναφορές πως οι ουκρανικές δυνάμεις ετοιμάζουν αμυντικές θέσεις, κάτι, αν ισχύει, θα υποδείκνυε ότι υπάρχει πρόθεση κατοχής εδάφους, ενώ τα ουκρανικά στρατεύματα φαίνονται να αριθμούν χιλιάδες στρατιώτες, σε κάτι που εκλαμβάνεται ως μεγάλης κλίμακας επιχείρηση.
Κάτι που δύσκολα μπορεί να περάσει απαρατήρητο από όσους έχουν στοιχειώδη έστω γνώση στρατιωτικής ιστορίας είναι πως το Κουρσκ ήταν το θέατρο μιας από τις μεγαλύτερες νίκες της ρωσικής ιστορίας, καθώς το 1943 στη μάχη του Κουρσκ ο Κόκκινος Στρατός είχε καταφέρει να αποκρούσει την επίθεση της Βέρμαχτ, σε μια από τις σκληρότερες και πιο αιματηρές μάχες του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου, χάρη στην εκτενή αμυντική του προετοιμασία.
Unternehmen Zitadelle: Ιούλιος- Αύγουστος 1943
Η γερμανική επίθεση, υπό την κωδική ονομασία Unternehmen Zitadelle (Επιχείρηση Ακρόπολη), αποσκοπούσε στην ανάκτηση της πρωτοβουλίας από τη Βέρμαχτ στο Ανατολικό Μέτωπο. Η μάχη του Κουρσκ έλαβε χώρα στην ευρύτερη περιοχή της ομώνυμης πόλης, εναντίον της σοβιετικής «εξέχουσας»/ «προεξοχής» (salient) στη δυτική Ρωσία, πλάτους 240 χλμ από βορρά ως νότο και μήκους 160 χλμ προς τα δυτικά (μια «σφήνα» στις γερμανικές γραμμές). Οι Γερμανοί είχαν σχεδιάσει μια αιφνιδιαστική επίθεση κατά της σοβιετικής «σφήνας» από βορρά και νότο, με σκοπό να αποκόψουν και καταστρέψουν τις σοβιετικές δυνάμεις που βρίσκονταν εντός της, μειώνοντας δραστικά τις σοβιετικές επιθετικές δυνατότητες.
Η επίθεση άρχισε στις 5 Ιουλίου, και στην επιχείρηση Zitadelle συμμετείχαν περίπου 50 μεραρχίες, με 900.000 άνδρες και περίπου 2.700 άρματα μάχης και αυτοκινούμενα πυροβόλα, καθώς και πάνω από 2.000 αεροσκάφη. Ωστόσο οι Σοβιετικοί γνώριζαν ότι επίκειται γερμανική επίθεση και είχαν προετοιμαστεί εκτενώς και σε βάθος, με αντιαρματικές άμυνες και ναρκοπέδια, αντιπαρατάσσοντας παράλληλα περίπου 1.300.000 στρατιώτες, 3.600 άρματα μάχης και αυτοκινούμενα πυροβόλα και πάνω από 2.800 αεροσκάφη.
Αυτό που ακολούθησε θεωρείται η μεγαλύτερη μάχη της ιστορίας- και κορυφώθηκε με τη μάχη της Προχορόφκα, η οποία μέχρι πρόσφατα κατονομαζόταν ως η μεγαλύτερη αρματομαχία της ιστορίας (ωστόσο πλέον θεωρείται ότι αυτό δεν ισχύει). Οι Γερμανοί συνάντησαν γρήγορα ισχυρές σοβιετικές άμυνες, προχωρώντας μόνο 16 χλμ στον βορρά και 48 χλμ στον νότο, υφιστάμενοι βαριές απώλειες. Οι Σοβιετικοί, αφού σταμάτησαν (με μεγάλη δυσκολία στα νότια) τη γερμανική επίθεση, άρχισαν την αντεπίθεσή τους στις 12 Ιουλίου και αυτή έλαβε τέλος στις 23 Αυγούστου. Οι απώλειες και στις δύο πλευρές ήταν γιγαντιαίες, ωστόσο η μάχη σήμανε το τέλος των γερμανικών επιθετικών ενεργειών στο Ανατολικό Μέτωπο, ανοίγοντας τον δρόμο για τις μεγάλες σοβιετικές επιθέσεις του 1944-1945.
Αύγουστος 2024: Τι έχει συμβεί ως τώρα
Ουκρανικά στρατεύματα εισέβαλαν στο Κουρσκ από πολλές κατευθύνσεις νωρίς στις 6 Αυγούστου, παραβιάζοντας σημεία ελέγχου και κάποιες οχυρώσεις που ήταν επανδρωμένες με συνοριοφύλακες και ελαφρές μονάδες πεζικού. Ρώσοι bloggers στρατιωτικών θεμάτων είπαν πως μονάδες με τεθωρακισμένα διείσδυσαν γρήγορα σε μεγάλο βάθος, παρακάμπτοντας στατικές αμυντικές θέσεις και σπέρνοντας πανικό.
O κορυφαίος στρατιωτικός διοικητής της Ουκρανίας είπε πως οι δυνάμεις του Κιέβου ελέγχουν 1.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ρωσικού εδάφους, ενώ η επιχείρηση συνεχιζόταν. Ο στρατηγός Ολεξάντρ Σίρσκι, αρχηγός του ουκρανικού γενικού επιτελείου, είπε πως η Ουκρανία συνέχιζε την επιθετική της επιχείρηση στο Κουρσκ, με τον Ουκρανό πρόεδρο Ζελένσκι να λέει πως η Ρωσία έφερε τον πόλεμο σε άλλους και τώρα αυτός επιστρέφει στη Ρωσία. Ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν από πλευράς του χαρακτήρισε την ουκρανική επίθεση ως «μεγάλη πρόκληση» και διέταξε τις ρωσικές δυνάμεις να «διώξουν τον εχθρό από την επικράτειά μας».
Μεγαλώνει ο αριθμός των εκτοπισμένων στην περιοχή της δυτικής Ρωσίας που δέχτηκε την ουκρανική εισβολή, με άλλους 59.000 να έχουν κληθεί να απομακρυνθούν. Ο τοπικός κυβερνήτης είπε ότι 28 χωριά είχαν πέσει σε ουκρανικά χέρια, 12 άμαχοι είχαν σκοτωθεί και «η κατάσταση παρέμενε δύσκολη». Συνολικά 121.000 άτομα είχαν απομακρυνθεί από τις εστίες τους στο Κουρσκ, ενώ, όπως είπε ο τοπικός κυβερνήτης στον Πούτιν, περίπου 2.000 έμεναν σε περιοχές κατεχόμενες από τις ουκρανικές δυνάμεις. Στο Μπέλγκοροντ, δίπλα στο Κουρσκ, περίπου 11.000 άτομα κλήθηκαν να απομακρυνθούν λόγω «εχθρικής δραστηριότητας στα σύνορα». Την Τρίτη οι Ουκρανοί εξαπέλυαν νέες επιθέσεις με drones στο Κουρσκ, με το ρωσικό υπουργείο Άμυνας να λέει πως οι αεράμυνά του κατέστρεψε 12 μη επανδρωμένα στο Κουρσκ, ένα στο Βορονέζ και ένα στο Μπέλγκοροντ.
Κατά τον Μάθιου Σάβιλ, διευθυντή στρατιωτικών επιστημών στο Royal United Services Institute στο Λονδίνο, οι ουκρανικές δυνάμεις είχαν φτάσει σε βάθος 30 χλμ περίπου σε κάποιες κατευθύνσεις, και υπήρχαν στοιχεία πως επιχειρούσαν μέχρι και 10.000 Ουκρανοί στρατιώτες από τουλάχιστον τέσσερις ταξιαρχίες, χρησιμοποιώντας δυτικής προέλευσης εξοπλισμό. Η Ρωσία έχει ανακοινώσει ομοσπονδιακή κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στο Κουρσκ και «αντιτρομοκρατική επιχείρηση» εκεί, στο Μπέλγκοροντ και στο Μπριάνσκ.
Το Institude for the Study of War είπε πως οι ουκρανικές δυνάμεις ενεργούσαν σε μικρούς, ευκίνητους τεθωρακισμένους σχηματισμούς, εκμεταλλευόμενες την ισχνή παρουσία ρωσικών δυνάμεων στα σύνορα. Επίσης, οι Ουκρανοί έκαναν ευρεία χρήση drones και ηλεκτρονικού πολέμου για επιθέσεις κατά ρωσικών οχημάτων και διαταραχή των ρωσικών τηλεπικοινωνιών. Κάποιες μικρές ουκρανικές δυνάμεις περιφέρονταν στην περιοχή ενεργώντας χωρίς να επιχειρούν να ασκήσουν έλεγχο/ καταλάβουν θέσεις, ενώ άλλες ετοίμαζαν αμυντικές θέσεις μέσα/ κοντά στην πόλη Σούτζα.
Οι ρωσικές δυνάμεις αιφνιδιάστηκαν εμφανώς: Η αντίδρασή τους ήταν αργή και όχι καλά συντονισμένη, καθώς ο κύριος όγκος των ρωσικών δυνάμεων είναι στην ανατολική Ουκρανία και οι δυνάμεις στα σύνορα δεν είναι καλά εκπαιδευμένες ή εξοπλισμένες. Η ρωσική διοίκηση βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στη χρήση πολεμικών αεροσκαφών και στρατιωτικών ελικοπτέρων για την ανάσχεση της ουκρανικής επίθεσης. Σταδιακά κατέφθαναν στην περιοχή όλο και περισσότερες και ικανότερες μονάδες, ωστόσο μια εβδομάδα μετά την έναρξη της ουκρανικής επιχείρησης οι μάχες συνεχίζονταν.
Πολλοί εκφράζουν αμφιβολίες για το πόσο σοφή επιλογή ήταν από πλευράς του Κιέβου μια τέτοια κίνηση, δεδομένου ότι οι Ρώσοι πιέζουν στα μέτωπα της ανατολικής Ουκρανίας, όπου έχουν αριθμητική υπεροχή και ότι μια τέτοια κίνηση θέτει σε κίνδυνο πολύτιμα ουκρανικά στρατεύματα, καθώς ρωσικές εφεδρείες μπαίνουν στη μάχη. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, η ουκρανική επίθεση αφήνει για άλλη μια φορά έκθετες τις δυνάμεις του Κρεμλίνου, που φάνηκαν ανίκανες να προστατέψουν το ίδιο το έδαφος της χώρας από έναν υποτίθεται πιο αδύναμο εχθρό που βρίσκεται στην άμυνα- τον ίδιο εχθρό που εδώ και δυόμισι χρόνια δεν έχουν καταφέρει να καταβάλουν. Αυτό, πέραν του ότι τονώνει το ουκρανικό ηθικό και εκπέμπει μια εικόνα επιτυχίας στους συμμάχους της Ουκρανίας στο εξωτερικό, αποτελεί σημαντικό πλήγμα για το αφήγημα του προέδρου Πούτιν και της κυβέρνησής του πως η ζωή στη Ρωσία δεν επηρεάζεται από τον πόλεμο- ενώ παράλληλα θεωρείται πως αν συνεχιστούν για πολύ οι συγκρούσεις, ενδεχομένως οι Ρώσοι να χρειαστεί να τραβήξουν δυνάμεις από τα μέτωπα της Ουκρανίας, μειώνοντας την πίεση εκεί.
Ως ένας από τους σκοπούς έχει χαρακτηριστεί η αποσταθεροποίηση της Ρωσίας και των ενόπλων δυνάμεών της- ωστόσο οι ακριβείς στόχοι δεν έχουν προσδιοριστεί (ειδικά το αν οι Ουκρανοί θα προσπαθήσουν να κρατήσουν εδάφη σε μια «σφήνα», αν πρόκειται στην ουσία για μια μεγάλη επιδρομή ή για κάτι άλλο). Επίσης, είναι η πρώτη φορά που ο ίδιος ο ουκρανικός στρατός πραγματοποιεί μια τέτοια επίθεση και όχι Ρώσοι μαχητές που μάχονται για την Ουκρανία- αντίθετα, θεωρείται ότι πρόκειται για δυνάμεις από εμπειροπόλεμες και καλά εξοπλισμένες ουκρανικές ταξιαρχίες.Σημειώνεται επίσης πως οι ουκρανικές δυνάμεις εισήλθαν και στη Σούτζα- σημαντικό κόμβο διέλευσης φυσικού αερίου προς την ΕΕ- 10 χλμ από τα σύνορα, και είχε αναφερθεί πως έλεγχαν το δυτικό της τμήμα.
Ο Πούτιν υποστήριξε τη Δευτέρα πως η επιδρομή της Ουκρανίας έχει στόχο να βελτιώσει τη διαπραγματευτική θέση του Κιέβου πριν από ενδεχόμενες ειρηνευτικές συνομιλίες. Ο Ρώσος πρόεδρος δήλωσε επίσης ότι το Κίεβο, «με τη βοήθεια των δυτικών αφεντικών του», προσπαθεί να επιβραδύνει την προώθηση των ρωσικών δυνάμεων σ′ αυτό που το Κρεμλίνο αποκαλεί «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στην Ουκρανία. Ο ίδιος αναρωτήθηκε τι είδους διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να γίνουν με έναν εχθρό τον οποίο κατηγόρησε ότι ανοίγει πυρ αδιακρίτως εναντίον Ρώσων αμάχων και πυρηνικών εγκαταστάσεων.
Το πώς μπορεί να εξελιχθεί η κατάσταση είναι, τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, άγνωστο. Όπως προαναφέρθηκε, το Κίεβο ίσως επιδιώκει με αυτή την ενέργεια να αναγκάσει τους Ρώσους να τραβήξουν δυνάμεις από την επίθεσή τους στο Ντονέτσκ της ανατολικής Ουκρανίας, όπου οι ουκρανικές δυνάμεις δέχονται μεγάλη πίεση- ενώ ένα σενάριο είναι πως επιδιώκεται η κατάληψη ρωσικού εδάφους για να χρησιμοποιηθεί ως «χαρτί» στις όποιες διαπραγματεύσεις. Ωστόσο η χρήση ισχυρών, αξιόμαχων δυνάμεων σε μια τέτοια παράτολμη ενέργεια είναι ένα μεγάλο ρίσκο από μόνη της, δεδομένου ότι ο ουκρανικός στρατός δυσκολεύεται να αποκρούει τις ρωσικές επιθέσεις στην ανατολική Ουκρανία- και όσο περνά ο χρόνος τόσο δυσκολότερες θα γίνονται οι μάχες στο Κουρσκ, καθώς θα καταφθάνουν περισσότερες ρωσικές εφεδρείες και θα γίνεται όλο και μεγαλύτερη πρόκληση η εδραίωση σταθερής παρουσίας/ κατοχή ρωσικού εδάφους. Επίσης σημαντικοί παράγοντες στην όλη υπόθεση είναι οι εγκαταστάσεις αερίου στη Σούτζα, ο πυρηνικός σταθμός στο Κουρσκ αλλά και η στρατηγικής σημασίας αεροπορική βάση Χαλίνο στην πόλη του Κουρσκ, η οποία έχει στοχοποιηθεί και στο παρελθόν από ουκρανικές επιθέσεις με πυραύλους και drones.
Κλείνοντας, αξίζει επίσης να σημειωθεί πως η ουκρανική επίθεση επιδεικνύει και κάτι άλλο: Ο παρατεταμένος πόλεμος φθοράς στην ανατολική Ουκρανία, με τα πανταχού παρόντα drones και κάθε είδους αισθητήρες στα θέατρα επιχειρήσεων είχε οδηγήσει πολλούς στο συμπέρασμα πως ο σύγχρονος πόλεμος χαρακτηρίζεται από ένα «διάφανο» πεδίο μάχης, όπου ο αιφνιδιασμός είναι σχεδόν αδύνατος, καθώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να λάβει χώρα η σχετική προετοιμασία/ συγκέντρωση δυνάμεων για μεγάλες επιθετικές ενέργειες χωρίς να γίνει αντιληπτή από τον αντίπαλο. Όπως προκύπτει από την ουκρανική επιχείρηση, ωστόσο (ανεξαρτήτως του ποια θα είναι η εξέλιξή της στο επόμενο διάστημα), ο αιφνιδιασμός σε μεγάλη κλίμακα φαίνεται πως παραμένει εφικτός- και πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν ως ενδεχόμενο (ή/και να επιδιώκεται) σε κάθε είδους σχεδιασμό.
Με επιπλέον πληροφορίες από Associated Press, BBC, Reuters