Στις 4 Φεβρουαρίου, κατά την έναρξη των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων, οι ηγέτες της Κίνας και της Ρωσίας υπέγραψαν μια κοινή διακήρυξη με την οποία κατέστησαν γνωστές στη διεθνή κοινότητα τις θέσεις τους σχετικά με την ανάγκη αναδιαμόρφωσης της, στοχεύοντας ειδικά τις ΗΠΑ. Ως είθισται η κινέζικη πλευρά χρησιμοποίησε μια εύηχη φράση κάνοντας λόγο για μια «φιλία χωρίς όρια». Τρεις εβδομάδες αργότερα η Ρωσία εισέβαλλε στην Ουκρανία, μια ενέργεια για την οποία εικάζεται βάσιμα πως δεν είχε ενημερώσει τη «φίλη» Κίνα και η οποία είναι βέβαιο ότι δημιούργησε στο Πεκίνο σημαντικά προβλήματα.
Η Δύση αντέδρασε στην εισβολή με δύο τρόπους. Καταρχάς με την άμεση υποστήριξη της Ουκρανίας με πολεμικό υλικό και εφόδια. Σε δεύτερο χρόνο με την επιβολή μιας σειράς οικονομικών κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας.
Η άμεση στήριξη της Ουκρανίας φαίνεται πως υπήρξε καθοριστική όμως όσο περνούν οι μήνες χωρίς να διαφαίνεται το τέλος του πολέμου ένα ερώτημα επανέρχεται διαρκώς στην επικαιρότητα: ποια είναι η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων που επέβαλλε η Δύση και αν οι συμμαχίες της Ρωσίας θα τη βοηθήσουν να ανταπεξέλθει στην πίεση.
Είναι βέβαιο ότι o Ρώσος Πρόεδρος θεωρούσε αναπόφευκτες τις κυρώσεις και είχε προετοιμαστεί για αυτές. Ωστόσο είναι γενικά παραδεκτό πως η ενδεχόμενη στήριξη της Κίνας θα συνέβαλλε καθοριστικά στην μακροπρόθεσμη αντοχή της Ρωσίας. Η συλλογιστική στηρίζεται στην ιστορική εμπειρία του 2014 όταν, εν μέσω κυρώσεων που επιβλήθηκαν στη Ρωσία για την προσάρτηση της Κριμαίας, η Κίνα της παραχώρησε ένα συμβόλαιο για την προμήθεια φυσικού αερίου, διάρκειας 30 ετών και αξίας 400 δισ. δολαρίων.
Δεδομένου όμως ότι οι σημερινές συνθήκες δεν έχουν καμία σχέση με εκείνες του 2014 το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: θα είναι πράγματι «απεριόριστη» η στήριξη της Κίνας στη Ρωσία ή τελικά η εισβολή στην Ουκρανία σηματοδοτεί ένα όριο που ούτε η Κίνα είναι διατεθειμένη να περάσει;
Ας εστιάσουμε για λίγο στην τρέχουσα κατάσταση. Λαμβάνοντας ως κριτήρια:
α) την ισοτιμία που διατηρεί το ρούβλι,
β) τις εξαγωγές πετρελαίου και αερίου της Ρωσίας σε τρίτες χώρες και
γ) το γεγονός ότι το εμπορικό ισοζύγιο της Ρωσίας παρουσιάζει πλεόνασμα, έστω και ως «παράπλευρη ωφέλεια» των κυρώσεων, μπορούμε με σχετική ασφάλεια να εικάσουμε πως η Ρωσία, επί του παρόντος, ανταπεξέρχεται στις κυρώσεις που της έχουν επιβληθεί.
Από την εμπειρία εκτιμάται πως αυτή η κατάσταση είναι προσωρινή. Οι οικονομικές κυρώσεις είναι εξαιρετικά πολύπλοκο εργαλείο το οποίο στοχεύει σε μέσο – μακροπρόθεσμα αποτελέσματα και κατά συνέπεια απαιτεί σημαντικό χρόνο για να επιφέρει μετρήσιμα αποτελέσματα.
Στην περίπτωση της Ρωσίας ο σχεδιασμός των κυρώσεων υποδεικνύει μια τριπλή στόχευση: να περιορίσει την δυνατότητα της να διεξάγει στρατιωτικές επιχειρήσεις, να αποδυναμώσει το δίκτυο υποστηρικτών του Πούτιν και να καταστήσει σαφές στον ρωσικό λαό ότι οι πράξεις της ηγεσίας του έχουν συνέπειες για τους ίδιους. Όλα τα προηγούμενα σημαίνουν πως οι ενέργειες πρέπει να επικεντρωθούν στους πυλώνες της ρωσικής οικονομίας.
Από μια ανάγνωση των εσόδων από τις εξαγωγές εύκολα διαπιστώνεται πως τα θεμέλια της οικονομικής ισχύος της Ρωσίας είναι τα ορυκτά καύσιμα (αέριο, πετρέλαιο, άνθρακας) και τα οπλικά συστήματα.
Ειδικά ο τομέας των εξαγωγών οπλικών συστημάτων έχει και μια παράπλευρη διάσταση: επιτρέπει στην Ρωσία να χτίζει ένα δίκτυο διμερών στρατηγικών σχέσεων με διάφορες χώρες, όπως ενδεικτικά η Ινδία, η οποία απείχε από την ψήφιση των κυρώσεων στην ολομέλεια του ΟΗΕ.
Οι κυρώσεις της Δύσης στοχεύουν ακριβώς σε αυτούς του πυλώνες. Στον εμπορικό τομέα η Ρωσία υπόκειται ήδη σε αυστηρότατους περιορισμούς τόσο στις εισαγωγές όσο και στις εξαγωγές της. Στον οικονομικό/τραπεζικό τομέα έχει αποκλειστεί από το διεθνές σύστημα διατραπεζικών συναλλαγών (SWIFT) ενώ έχουν παγώσει όλοι οι ρωσικοί λογαριασμοί φυσικού ή νομικού προσώπου στη Δύση, συμπεριλαμβανομένης της κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας και των συναλλαγών σε χρυσό.
Το πιο κρίσιμο χτύπημα όμως αναμένεται πως θα έρθει στο τέλος το 2022, όταν θα τεθούν σε εφαρμογή τα μέτρα της έκτης δέσμης της ΕΕ με τα οποία πρακτικά απαγορεύεται η αγορά, η εισαγωγή ή η μεταφορά αργού πετρελαίου και ορισμένων προϊόντων πετρελαίου από τη Ρωσία στην ΕΕ. Οι πωλήσεις πετρελαίου αποτελούν σχεδόν το ήμισυ των κρατικών εσόδων της και η Ρωσία γνωρίζει πως θα δεχτεί ένα «πυρηνικό» πλήγμα στα άμεσα κρατικά έσοδα της.
Εν όψει αυτής της απειλής ο Πρόεδρος Πούτιν, προκειμένου να διαπραγματευτεί τις κυρώσεις, απείλησε ευθέως με ολική διακοπή παροχής αερίου όλη την ΕΕ για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα. Μέχρι την στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές η ΕΕ απαντούσε στον εκβιασμό εξαγγέλλοντας έβδομη δέσμη κυρώσεων.
Η αποφασιστικότητα της ΕΕ αναμένεται να δοκιμαστεί εξίσου σκληρά με την ρωσική οικονομία, εφόσον η Μόσχα υλοποιήσει την απειλή. Πρόκειται για ένα αγώνα αντοχής στον οποίο, όμως, η Ρωσία φαίνεται να έχει προπονηθεί καθώς έχει το ιδιόμορφο ρεκόρ της χώρας με τις περισσότερες κυρώσεις εναντίον της με 5581 καταγεγραμμένες.
Η ουσιώδης διαφορά με τις προηγούμενες κυρώσεις βρίσκεται τόσο στην κλίμακα όσο και στην μέθοδο και την αποφασιστικότητα εφαρμογής. Στις μέρες μας υπάρχει μια συσσωρευμένη τεχνογνωσία και πείρα η οποία έχει οδηγήσει στην βελτίωση τόσο της σχεδίασης όσο και των εργαλείων εφαρμογής και επίβλεψης των κυρώσεων. Επιπρόσθετα είναι δηλωμένη η πρόθεση των ΗΠΑ να εξαντλήσουν κάθε διαθέσιμο μέσο για την άτεγκτη εφαρμογή τους.
Τα παραπάνω γεγονότα οδηγούν μια σημαντική μερίδα αναλυτών να υποστηρίζουν ότι, δεδομένης της αυξανόμενης πίεσης που θα δεχθεί η Μόσχα και υπό το φως των πρόσφατων διαβεβαιώσεων του Προέδρου Σι, θα ήταν ίσως αναμενόμενο να σπεύσει η Κίνα να συνδράμει τον στρατηγικό της εταίρο.
Πράγματι, η Κίνα έχει δυνατότητες και εργαλεία που θα μπορούσαν να ανακουφίσουν την Ρωσία εντός λογικών ορίων που ορίζονται από μια σειρά πολιτικών, θεσμικών και φυσικών-τεχνικών περιορισμών. Ας δούμε όμως τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει η Κίνα για να συνδράμει στα προβλήματα που ήδη αντιμετωπίζει ή πρόκειται να αντιμετωπίσει η Ρωσία.
Καταρχάς, στο οικονομικό επίπεδο, η Κίνα είναι σε θέση να απορροφήσει άμεσα μεγαλύτερη ποσότητα πετρελαίου από τη Ρωσία αντισταθμίζοντας εν μέρει τις απώλειες από τις δυτικές αγορές. Ταυτόχρονα, σε ό,τι αφορά τις δυσκολίες της Ρωσίας σε συνάλλαγμα, θα μπορούσε να μετατρέψει τα ρωσικά αποθεματικά από remnibi σε σκληρό νόμισμα, δολάριο ή ευρώ, μέσω των δικών της Τραπεζών παρέχοντας στη Ρωσία συναλλαγματική ρευστότητα.
Στον χρηματοπιστωτικό τομέα, προκειμένου να διευκολύνει τις διατραπεζικές κινήσεις των αποκλεισμένων από το σύστημα SWIFT ρωσικών τραπεζικών ιδρυμάτων, έχει εκφραστεί η άποψη πως θα μπορούσε να προχωρήσει την διασύνδεση του ρωσικού συστήματος Μεταφοράς Οικονομικών Μηνυμάτων (SPFS) με το κινέζικο διασυνοριακό διατραπεζικό σύστημα πληρωμών (CIPS). Παράλληλα θα μπορούσε να δώσει τη δυνατότητα στη Ρωσία να συμμετέχει σε συναλλαγές με το ψηφιακό νόμισμα που διαθέτει η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας, το E-CNY.
Ας εστιάσουμε λίγο στο τι δεν μπορεί να κάνει η Κίνα σε δύο κρίσιμους για την Ρωσία τομείς: τις εξαγωγές φυσικού αερίου και την προμήθεια υλικοτεχνικού εξοπλισμού υψηλής τεχνολογίας και κυρίως ημιαγωγών και επεξεργαστών.
Καταρχάς, στο ζήτημα της αναπλήρωσης των εξαγωγών φυσικού αερίου, η Κίνα δεν μπορεί να απορροφήσει μεγαλύτερες ποσότητες γιατί δεν υπάρχει η τεχνική δυνατότητα. Ο υφιστάμενος αγωγός Power of Siberia 1 λειτουργεί στο 100% της χωρητικότητας του, ενώ ο δεύτερος αγωγός Power of Siberia 2 δεν θα είναι έτοιμος πριν το 2035.
Πρακτικά μιλώντας η Μόσχα δεν έχει τις υποδομές που θα της επέτρεπαν να αναδρομολογήσει την ροή αερίου από την Ευρώπη προς την Ασία όπως κάνει με το πετρέλαιο. Επί του παρόντος η Ρωσία, σε ό,τι αφορά στις πωλήσεις αερίου, είναι σχεδόν το ίδιο εξαρτημένη από την Ευρώπη όσο και η Ευρώπη με την Ρωσία. Είναι, ή μάλλον ήταν, μια σχέση συμβιωτική.
Περαιτέρω, στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας, που αποτελεί προνομιακό πεδίο συνεργασίας, η Κίνα, μολονότι είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής της Ρωσίας, δεν μπορεί να αναπληρώσει τις ελλείψεις των Ρώσων σε ημιαγωγούς και επεξεργαστές υψηλής τεχνολογίας που είναι αναγκαίοι στην ρωσική αμυντική βιομηχανία καθώς δεν έχει την τεχνογνωσία που απαιτείται. Η Κίνα εισάγει επεξεργαστές υψηλής τεχνολογίας, γεγονός που καθιστά την ίδια ευάλωτη σε τυχόν κυρώσεις. Το προηγούμενο των κυρώσεων των ΗΠΑ εναντίον της HUAWEI έχει καταστήσει τους κινέζους πολύ προσεκτικούς στο συγκεκριμένο ζήτημα.
Μέχρι εδώ είδαμε ορισμένες από τις τεχνικές πτυχές του ζητήματος. Αναφερθήκαμε σε ανάγκες και δυνατότητες. Ένα ερώτημα ουσίας ωστόσο επισκιάζει όλα τα παραπάνω: θέλει η Ρωσία την κινέζικη βοήθεια και αν ναι προτίθεται πραγματικά η Κίνα να βοηθήσει;
Για την Κίνα, παρά τις ρητορικές διακηρύξεις, η παραβίαση των κυρώσεων για να βοηθήσει την Ρωσία θα την φέρει αντιμέτωπη τόσο με τις κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΕ όσο και με τις ΗΠΑ και είναι εξαιρετικά αμφίβολο ότι η εκτίμηση κόστους – οφέλους γέρνει προς την μεριά της Ρωσίας, τουλάχιστον όχι τόσο ώστε να διακινδυνεύσει όλο το απόθεμα της διπλωματικής της ισχύος προκειμένου να υποστηρίξει τις φιλοδοξίες του Πούτιν για τις οποίες δεν ήταν ενήμερη και τις συνέπειες των οποίων σίγουρα δεν ήθελε να διαχειριστεί. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι κατέδειξε τα όρια της κινέζικης εξωτερικής πολιτικής ισορροπιών που στηρίζονταν περισσότερα σε εύηχα κείμενα παρά σε αποδεκτές διπλωματικές πρακτικές.
Για την Ρωσία η «διάσωση» από το Πεκίνο δεν είναι ιδιαίτερα επιθυμητή καθώς όλες οι «σωσίβιες λέμβοι» την τραβάνε στο κινέζικο υπερωκεάνιο. Η εξάρτηση σε εξαγωγές πετρελαίου εύκολα μπορεί να γίνει μονοπώλιο ίδιο με το σημερινό με την Δύση με τη διαφορά ότι η Κίνα δεν είναι Δύση σε ό,τι αφορά στις διαπραγματεύσεις. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και τις εξαγωγές αερίου μετά το 2035.
Η διασύνδεση με το κινέζικο χρηματοπιστωτικό τομέα μέσω των SPFS και CIPS, εκτός του ότι πρακτικά δεν είναι εφικτή καθώς το CIPS αξιοποιεί το SWIFT για τις συναλλαγές, πρακτικά θα αύξανε περαιτέρω την εξάρτηση των Ρώσων από το remnibi και την Τράπεζα της Κίνας. Τίποτα από τα δύο δεν είναι επιθυμητό στη Μόσχα.
Τέλος το παράδειγμα της εξάρτησης της Ρωσίας από την Κίνα στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας και των προϊόντων της είναι, για τους Ρώσους, ενδεικτικό του πως αντιμετωπίζουν οι Κινέζοι όλες τις χώρες: σαν αγορές για διείσδυση και κατάκτηση μέχρι να ενσωματωθούν στην σινική εμπορική περιφέρεια.
Η απάντηση συνεπώς στο ερώτημα αν η Κίνα θα σπεύσει σε βοήθεια της Ρωσίας δεν είναι τόσο απλή όσο αρχικά φαίνεται. Σε κάθε περίπτωση το παρόν άρθρο έχει αποκλειστικά ενημερωτικό χαρακτήρα και επιφυλάσσεται να απαντήσει οριστικά.
Αλλά, αν ο συντάκτης έπρεπε να απαντήσει άμεσα, θα έλεγε «μάλλον όχι».