Το κείμενο συνυπογράφουν ο Θόδωρος Τσίκας (Πολιτικός Επιστήμονας-Διεθνολόγος, Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για την Ομοσπονδία της Ευρώπης-ΕΕνΟΕ) και η Μαρωβήτα Νικολαΐδου (Επικοινωνιολόγος-Πολιτική Επιστήμονας, υπεύθυνη Επικοινωνίας της Ελληνικής Ένωσης για την Ομοσπονδία της Ευρώπης-ΕΕνΟΕ)
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει καταλήξει στις νέες υποψηφιότητες για την ηγεσία της, θέτοντας τη βάση για μια νέα εποχή.
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν έχει προταθεί για δεύτερη θητεία ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μετά τις πρόσφατες εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Παρά τις επιτυχίες της Άκρας Δεξιάς, η κεντροδεξιά συμμαχία της παρέμεινε ισχυρή.
Μαζί της, ο πρώην Πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, σοσιαλιστής Αντόνιο Κόστα, πρόκειται να γίνει ο επόμενος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, και η Πρωθυπουργός της Εσθονίας, Κάγια Κάλας από τους κεντρώους Φιλελεύθερους, είναι έτοιμη να γίνει η κορυφαία διπλωμάτης της ΕΕ (Ύπατη Εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας).
Πώς θα μπορούσαμε όμως να αξιολογήσουμε την προσωπικότητα καθενός από τους νέους ηγέτες της Ε.Ε. και την πιθανή επίδρασή τους στο μέλλον της ΕΕ;
Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν: Καθοδηγώντας την ΕΕ προς τη σταθερότητα
Η υποψηφιότητα της Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν για άλλη μία θητεία ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σηματοδοτεί τη δέσμευση για σταθερότητα εν μέσω πολιτικών αναταραχών.
Με τη Γαλλία και τη Γερμανία να βρίσκονται σε αστάθεια, η ηγεσία της παρέχει μια συνέχεια στη διοίκηση. Η Πρωθυπουργός της Ιταλίας, Τζόρτζια Μελόνι, παρά την πρόσφατη εκλογική επιτυχία της, δεν έχει επηρεάσει σημαντικά τη διαδικασία υποψηφιοτήτων, ενισχύοντας περαιτέρω τη θέση της φον ντερ Λάϊεν.
Ωστόσο, η πορεία της προς την ανάδειξή της είναι γεμάτη προκλήσεις. Η εξασφάλιση των 361 ψήφων που απαιτούνται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα δοκιμάσει τις πολιτικές ικανότητές της.
Στην προηγούμενη θητεία της, η φον ντερ Λάϊεν εξελέγη από μια εντελώς οριακή πλειοψηφία και το σημερινό κατακερματισμένο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάνει το έργο ακόμα πιο δύσκολο. Πρέπει να διαχειριστεί μια ευαίσθητη ισορροπία, συγκεντρώνοντας υποστήριξη από τους κεντροδεξιούς συμμάχους της, ενώ βρίσκεται αντιμέτωπη με κριτικές τόσο από τη σκληρή Δεξιά, όσο και από τις Ομάδες των Πρασίνων και της Αριστεράς στην Ευρωβουλή.
Με την οικογένεια του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος να τα έχει πάει καλά συνολικά, η φον ντερ Λάϊεν είναι σε θέση να επαναλάβει τον ρόλο της ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα επόμενα πέντε χρόνια.
Με την εξαίρεση του Μακρόν, που θα είναι αρκετά απασχολημένος με τις εσωτερικές εξελίξεις στη Γαλλία, η φον ντερ Λάϊεν διαθέτει ένα ισχυρό momentum. Οι Ευρωπαίοι αρχηγοί κρατών θέλουν ένα σταθερό χέρι στο τιμόνι που θα καθοδηγεί την ΕΕ, εν όψει μιας πιθανής επιστροφής του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 2025 και όλη την ευρω-ατλαντική αστάθεια που μπορεί να ακολουθήσει.
Αντόνιο Κόστα: Ένας δεξιοτέχνης διαπραγματευτής στο τιμόνι
Η υποψηφιότητα του Αντόνιο Κόστα, ως προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, σηματοδοτεί την είσοδο ενός έμπειρου διαπραγματευτή στην ηγεσία της ΕΕ.
Ο Κόστα, που έχει φήμη για την οικοδόμηση αποτελεσματικών συμμαχιών κατά τη διάρκεια της θητείας του ως Πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, αναμένεται να αποτελέσει ενοποιητική δύναμη. Η προσέγγισή του βρίσκεται σε αντιδιαστολή με αυτή του προκατόχου του, Σαρλ Μισέλ, γνωστού για την αυτοπροβολή και την εσωστρέφειά του.
Παρόλο που προέκυψε γι αυτόν μια έρευνα διαφθοράς στην Πορτογαλία - με λανθασμένα στοιχεία από ό,τι φαίνεται - η υποψηφιότητα του Κόστα δηλώνει την εμπιστοσύνη της ΕΕ στην ηγεσία του. Φέρνοντας μια νότα νοτιο-ευρωπαϊκής και σοσιαλιστικής προοπτικής, η ικανότητα του Κόστα να δημιουργεί συναινέσεις θα είναι κρίσιμη.
Ωστόσο, για να πετύχει στο νέο ρόλο του, θα χρειαστεί να υιοθετήσει πιο δυναμικές θέσεις σε θέματα άμυνας και μετανάστευσης, τομείς στους οποίους μέχρι σήμερα δεν έχει δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα.
Κάγια Κάλας: Μια τολμηρή φωνή στην Εξωτερική Πολιτική
Η Κάγια Κάλας, που πρόκειται να γίνει η κορυφαία διπλωμάτης της ΕΕ, σηματοδοτεί μια ιστορική πρωτιά ως Ανατολικοευρωπαία σε αυτόν τον ρόλο.
Γνωστή για τη σταθερή της στάση κατά της Ρωσίας και την έντονη υποστήριξη της προς την Ουκρανία, η υποψηφιότητα της Κάλας είναι πρωτοποριακή, αλλά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και αμφιλεγόμενη. Ορισμένοι ηγέτες της ΕΕ ανησυχούν ότι η επιθετική προσέγγιση της προς τη Ρωσία μπορεί να προκαλέσει εντάσεις.
Σε εσωτερικό επίπεδο, η Κάλας αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της σημαντικής πτώσης στα ποσοστά αποδοχής της κοινής γνώμης ως προς την παροχή στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία.
Παρά ταύτα, ο ρεαλισμός που διακατέχει το στυλ ηγεσίας της και η αμετάκλητη θέση της κατά της Ρωσίας, θεωρούνται ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ενότητας της ΕΕ και την υποστήριξη των αμυντικών προσπαθειών της Ουκρανίας.
Συνοψίζοντας, οι νέες ηγετικές υποψηφιότητες της ΕΕ υπογραμμίζουν μια στρατηγική εστίαση στη σταθερότητα, τη διαπραγμάτευση και μια σταθερή στάση στην εξωτερική πολιτική. Αυτοί οι ηγέτες είναι έτοιμοι να καθοδηγήσουν το ευρωπαϊκό μπλοκ εντός μιας περιόδου σημαντικών πολιτικών και γεωπολιτικών προκλήσεων, διαμορφώνοντας το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τρέχουσα κατάσταση και μελλοντικές προκλήσεις
Το γεγονός ότι η Γαλλία θα μπορούσε να αντιμετωπίσει παρατεταμένο κυβερνητικό αδιέξοδο, δεν είναι θετική εξέλιξη για την γαλλογερμανική ατμομηχανή της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία 5 χρόνια έχει αντιμετωπίσει μια σειρά από κρίσεις άνευ προηγουμένου. Η πανδημία προκάλεσε την πιο απότομη οικονομική ύφεση που καταγράφηκε από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης, ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας οδήγησε σε μια τεράστια αύξηση των τιμών της ενέργειας και ο πληθωρισμός έχει αυξηθεί. Ωστόσο, η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη δοκιμάστηκε και άντεξε σε μεγάλο βαθμό σε αυτές τις ταραχώδεις εποχές.
Παρά τις τρομερές προκλήσεις, αρκετά βασικά μέτρα έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην άμβλυνση των επιπτώσεων. Η χρηματοδοτική υποστήριξη από το NextGenerationEU, η προσωρινή ασφάλιση της ανεργίας της ΕΕ και η χρηματοδότηση των αγορών εμβολίων προστάτευσαν την ΕΕ από σοβαρές ανθρωπιστικές και οικονομικές συνέπειες κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Συντονισμένες προσπάθειες για τη μείωση της ενεργειακής ζήτησης και τη διατήρηση των ανοιχτών ενεργειακών αγορών απέτρεψαν ελλείψεις φυσικού αερίου τον χειμώνα του 2022-23.
Επιπλέον, η οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία ήταν ζωτικής σημασίας για την αντίσταση στην ρωσική επιθετικότητα. Σημειωτέον, η Ουκρανία, η Μολδαβία και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη απέκτησαν καθεστώς υποψήφιας χώρας για την ΕΕ και κλήθηκαν να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για την ένταξη.
Ωστόσο, η ΕΕ έχει βγει από αυτές τις κρίσεις αρκετά εξασθενημένη. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η ΕΕ βίωσε ένα σημαντικό σοκ λόγω των υψηλότερων τιμών ενέργειας. Αν και απέφυγε μια δεύτερη ύφεση, η διάβρωση της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας απειλεί την μεσοπρόθεσμη ανάπτυξη, ιδιαίτερα στον πυρήνα της βαριάς βιομηχανίας της.
Ενώ η διαφοροποίηση στις ενεργειακές πηγές και τα σχέδια ανάκαμψης χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ μπορεί να τονώσουν την ανάπτυξη στον ευρωπαϊκό Νότο, το χάσμα παραγωγικότητας-εισοδήματος συγκριτικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζει να διευρύνεται.
Το διεθνές περιβάλλον έχει γίνει πιο εχθρικό και κατακερματισμένο. Η στρατιωτική κατάσταση στην Ουκρανία παραμένει ασταθής. Ο αυξανόμενος αυταρχισμός και ο οικονομικός επεκτατισμός της Κίνας, μαζί με τον εμπορικό προστατευτισμό των ΗΠΑ και τις πιθανές αλλαγές στην πολιτική των ΗΠΑ υπό μια πιθανή διοίκηση Τραμπ, θέτουν σημαντικές απειλές. Ακόμα και χωρίς τον Τραμπ, η υποστήριξη των ΗΠΑ προς την Ουκρανία και η εμπλοκή στην Ευρώπη μπορεί να μειωθούν, απαιτώντας την ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της ΕΕ.
Η ύφεση λόγω της πανδημίας και τα μέτρα υποστήριξης της ενέργειας έχουν συμπιέσει -αλλά δεν έχουν ευτυχώς εξαντλήσει- το δημοσιονομικό περιθώριο των κρατών-μελών της ΕΕ. Το δημόσιο χρέος αυξήθηκε πάνω από 12 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ της ΕΕ το 2020, αλλά έχει μειωθεί κατά σχεδόν 9 μονάδες λόγω της οικονομικής ανάκαμψης και του πληθωρισμού.
Τη δυσμενή εικόνα των ευρωπαϊκών οικονομιών συμπληρώνουν τα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα, τα οποία αυξάνουν την πιθανότητα ενεργοποίησης των διαδικασιών εποπτείας και απομείωσης του υπερβολικού ελλείμματος.
Η επείγουσα δράση για το κλίμα έχει γίνει ακόμη πιο κρίσιμη, καθώς ο ζωτικός χώρος για την προώθηση της κλιματικής διακυβέρνησης της ΕΕ μειώνεται. Παρότι οι εκπομπές της ΕΕ έχουν μειωθεί, οι παγκόσμιες εκπομπές παραμένουν υψηλές και βαίνουν αυξανόμενες, εξαντλώντας τον παγκόσμιο προϋπολογισμό άνθρακα. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής εντείνονται, όπως φαίνεται από τις πλημμύρες, τις ξηρασίες και τις πυρκαγιές του 2023. Η αυξανόμενη πολιτική και κοινωνική πόλωση περιπλέκει περαιτέρω τη δράση για το κλίμα.
Η ΕΕ έχει θεσπίσει σημαντικές ρυθμίσεις, όπως το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, τον Ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο και διάφορους νόμους για την ψηφιακή μετάβαση. Έχει δοθεί προτεραιότητα στην οικονομική ασφάλεια, μέσω νόμων όπως ο Ευρωπαϊκός Νόμος για τα Τσιπ και ο Νόμος για την Κυβερνο-ανθεκτικότητα. Οι επερχόμενες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν το πακέτο Μετανάστευσης και Ασύλου του 2024 και μια αναθεώρηση των δημοσιονομικών κανόνων.
Ωστόσο, δεν ήταν όλες οι νομοθετικές προσπάθειες αποτελεσματικές. Κάποιες ρυθμίσεις έγιναν βιαστικά, με αποτέλεσμα υψηλά διοικητικά βάρη και αστοχίες. Το Συμβούλιο απέτυχε να συμφωνήσει νέους πόρους για την αποπληρωμή του δανεισμού του NGEU.
Οι επενέργειες από τη μείωση της ανταγωνιστικότητας βάθυναν τις κοινωνικές ανισότητες και αποκλίσεις, με περιορισμένη πρόοδο στην εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς και της τραπεζικής ένωσης. Παρά την Έκθεση του Enrico Letta και τις εκκλήσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που αναζωογόνησαν τη συζήτηση για την ενιαία αγορά, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις.
Η νέα ηγεσία της ΕΕ θα αντιμετωπίσει σημαντικές δοκιμασίες, συμπεριλαμβανομένης της αντοχής του δυτικού συνασπισμού που υποστηρίζει την Ουκρανία κατά της ρωσικής επιθετικότητας. Η ΕΕ πρέπει να προετοιμαστεί να παράσχει σημαντική στρατιωτική και οικονομική βοήθεια στην Ουκρανία, ειδικά αν η υποστήριξη των ΗΠΑ μειωθεί υπό μια πιθανή διοίκηση Τραμπ.
Επιπλέον, η νέα ηγεσία θα αντιμετωπίσει μια τριπλή πρόκληση λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων της. Απαιτείται ολοκληρωμένη θεσμική μεταρρύθμιση, με αναθεώρηση των ευρωπαϊκών Συνθηκών, ώστε να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες της διεύρυνσης και να μειωθεί η γραφειοκρατία, μια διαδικασία που είναι βέβαιο πως θα είναι επίπονη και με αντιθέσεις.
Οι υποψήφιες προς ένταξη στην ΕΕ χώρες, όπως η Αλβανία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Μολδαβία, το Μαυροβούνιο, η Βόρεια Μακεδονία, η Σερβία και η Ουκρανία, προχωρούν σε εκτεταμένες εσωτερικές μεταρρυθμίσεις για να ενταχθούν στην Ένωση, που απαιτούν προσεκτική αξιολόγηση από την ΕΕ.
Τέλος, η διαπραγμάτευση του επόμενου επταετούς Προϋπολογισμού 2028 - 34, γνωστή ως μια από τις πιο δύσκολες πολιτικές ασκήσεις των Βρυξελλών, θα καθορίσει τη μελλοντική πορεία της ΕΕ.
Σε αυτό το δυναμικό και προκλητικό περιβάλλον, η ικανότητα της ΕΕ να προσαρμόζεται και να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά, θα διαμορφώσει την μελλοντική πορεία της και την επιρροή της στη παγκόσμια σκηνή.