Από το 2011 και μετά οι αλλαγές στην Μέση Ανατολή έχουν επηρεάσει το μεγαλύτερο αριθμό κρατών που την απαρτίζουν, είτε σε μεγαλύτερο είτε σε μικρότερο βαθμό. Η Ιορδανία, η οποία αν και βρίσκεται σε κρίσιμο γεωγραφικό σημείο καθώς συνορεύει με Συρία, Ισραήλ, Σαουδική Αραβία ενώ το Αμμάν βρίσκεται πλησίον της Δυτικής Όχθης έως τώρα δεν είχε επηρεαστεί από τις εξελίξεις της Αραβικής Άνοιξης και μετά. Το Χασεμίτικο Βασίλειο, υπό την Βασιλεία του Αμπντάλα Β’, ο οποίος είναι Βασιλιάς από το 1999, δεν είχε αντιμετωπίσει έντονο κύμα διαδηλώσεων παρά την δύσκολη κατάσταση που επικρατεί στο εσωτερικό της Ιορδανίας.
Ωστόσο, η 30η Μαϊου υπήρξε κομβικό σημείο καθώς 33 επαγγελματικές ενώσεις μαζί με την Μουσουλμανική Αδελφότητα της Ιορδανίας προκάλεσαν κύμα διαδηλώσεων. Η αφορμή ήταν η σφιχτή οικονομική πολιτική και τα μέτρων λιτότητας που θα επέβαλε η κυβέρνηση και οδήγησαν στην παραίτηση του Χάνι Αλ Μουλκί και αντικατάστασή του από το πρώην στέλεχος της Παγκόσμιας Τράπεζας Ομάρ αλ-Ρατζάζ. Σε μία ιδιαίτερα ευμετάβλητη περιοχή, τι θα σήμαινε μία ενδεχόμενη αποσταθεροποίηση της Ιορδανίας;
Τα οικονομικά προβλήματα και η εσωτερική κατάσταση της Ιορδανίας
Από τις 30 Μαϊου και για περισσότερο από μία εβδομάδα η Ιορδανία ήρθε αντιμέτωπη με μεγάλο κύμα διαμαρτυριών, τις εντονότερες των τελευταίων 5 ετών, τόσο στο Αμμάν όσο και σε άλλες περιοχές της χώρας. Η αφορμή ήταν τα νέα μέτρα λιτότητας που θα επέβαλε η κυβέρνηση του Πρωθυπουργού Χανί Αλ Μουλκί, έπειτα από προτροπή του ΔΝΤ. Τον Αύγουστο του 2016 η Ιορδανία είχε υπογράψει συμφωνία τριετούς δανείου ύψους 723εκ δολαρίων με το ΔΝΤ με σκοπό την μείωση του χρέους και την επιτάχυνση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.
Τα μέτρα περιελάμβαναν αύξηση του ΦΠΑ, μείωση του αφορολόγητου και αύξηση των φορολογικών συντελεστών, ενώ ήδη αυξημένες ήταν οι τιμές των καυσίμων. Μία τέτοια ενδεχόμενη εξέλιξη θα επιβάρυνε την οικονομία της Ιορδανίας, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Η ανεργία ανέρχεται στο 18,3% το 2017, με αυτό το ποσοστό στους νέους να είναι στο 22% σύμφωνα με στοιχειά του ILO.
Παράλληλα, η οικονομία της Ιορδανίας βρίσκεται σε χαμηλή μεγέθυνση Α.Ε.Π καθώς εκτιμάται αύξηση το 2018,2019 περίπου στο 2,5% από το 2,1% το 2017, ενώ το δημόσιο χρέος ανέρχεται στο 95% του Α.Ε.Π. Η οικονομία έχει επηρεασθεί από τον εμφύλιο στη Συρία, την αργή πορεία της οικονομικής συνεργασίας με το Ιράκ και την οικονομική επιβράδυνση της συνεργασίας με τις χώρες του Κόλπου. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα το 2017 σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού βρισκόταν κοντά στο όριο της φτώχειας.
Εκτός από την δυσχερή οικονομική κατάσταση της Ιορδανίας, υπόψη πρέπει να ληφθεί και ο μεγάλος αριθμός προσφύγων που ζουν στην επικράτειά της. Σύμφωνα με στοιχεία από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, η Ιορδανία είναι από τις πιο επηρεασμένες χώρες από τον συριακό εμφύλιο, έχοντας το 2ο μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων/πληθυσμού στον κόσμο. Συγκεκριμένα οι πρόσφυγες ξεπερνούν τις 740,000. Η πλειοψηφία των προσφύγων ζει σε συνθήκες φτώχειας, με το 80% να βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας και το 51% εξ αυτών να είναι παιδιά.
Πιθανή αποσταθεροποίηση της Ιορδανίας θα επιδεινώσει την κατάσταση στη Μέση Ανατολή;
H Ιορδανία αποτελεί σταθεροποιητικό παράγοντα στην Μέση Ανατολή, καθώς μετά το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης και του συριακού εμφυλίου, οι διαδηλώσεις δεν την επηρέασαν σε αντίστοιχο βαθμό, ενώ έχει δεχθεί μεγάλο αριθμό προσφύγων στο εσωτερικό της. Παράλληλα, το γεγονός ότι συνορεύει με κρίσιμες περιοχές όπως η Συρία, η Δυτική Όχθη και η Σαουδική Αραβία την καθιστούν βασικό παράγοντα σταθερότητας σε μία ευμετάβλητη περιοχή. Μία ενδεχόμενη αποσταθεροποιητική κατάσταση στην Ιορδανία θα μπορούσε να επιφέρει νέους τριγμούς στην Μέση Ανατολή, ειδικά σε μία περίοδο που το κλίμα παραμένει τεταμένο.
Η Ιορδανία παραμένει σημαντικός δρων για μία σειρά από βασικά ζητήματα στην Μέση Ανατολή. Αρχικά, μεγάλο μέρος του πληθυσμού της, περίπου 2 εκατομμύρια, είναι Παλαιστίνιοι οι οποίοι διατηρούν καλές σχέσεις με το Χασεμίτικο Βασίλειο. Για αυτό τον λόγο, η Ιορδανία αν και σύμμαχος των ΗΠΑ δεν υποστήριξε την μεταφορά της πρωτεύουσας του Ισραήλ από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ. Ο Βασιλιάς Αμπντάλα Β’ θεωρεί ότι δε θα οδηγήσει σε λύση, ενώ υποστηρίζει ότι η Ανατολική Ιερουσαλήμ πρέπει να είναι η πρωτεύουσα της Παλαιστίνης. Έχοντας 2 εκατομμύρια Παλαιστινίους στο εσωτερικό της, μία πιθανή ασταθής κατάσταση στην Ιορδανία μπορεί να προκαλέσει νέες εξεγέρσεις και πιο άμεση διάδοση των διαδηλώσεων στην Παλαιστίνη.
Παράλληλα, η Ιορδανία αποτελεί βασικό παράγοντα και για την ασφάλεια του Ισραήλ, καθώς εκτός από την Συμφωνία Ειρήνης του 1994 είναι σύμμαχος και με τις ΗΠΑ, γεγονός που ενισχύει την ασφάλεια του Ισραήλ. Επιπλέον, παρουσία 2εκ Παλαιστινίων στην Ιορδανία σε μία ενδεχόμενη επικράτηση αστάθειας μπορεί να προκαλέσει νέες αντιδράσεις εναντίον του Ισραήλ.
Εκτός από το Ισραήλ και την Παλαιστίνη, η Ιορδανία επηρεάζει και τις χώρες του Κόλπου. Η Σαουδική Αραβία θέλοντας να ενισχύσει το προφίλ της στην περιοχή αλλά και να αποφύγει τα οποιαδήποτε μελλοντικά πιθανά προβλήματα κοντά στα σύνορά της παρέχει χρηματική βοήθεια στην Ιορδανία. Το 2011 η Ιορδανία δέχθηκε οικονομική βοήθεια ύψους 1,7 δις δολαρίων ενώ Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ, Κατάρ και Κουβέιτ αποφάσισαν να την επεκτείνουν κατά 5 δις δολάρια. Η οικονομική βοήθεια του 2011 είχε ως στόχο να κατευναστούν οι διαδηλώσεις κατά την έκρυθμη περίοδο της Αραβικής Άνοιξης. Όμως μία πιθανή συνέχιση των πρόσφατων διαδηλώσεων στην Ιορδανία μπορεί να προκαλέσει νέα αστάθεια που θα οδηγήσει σε νέο κύμα μεταναστευτικών ροών, ενώ η Σαουδική Αραβία δεν θέλει να ανατραπεί το Χασεμίτικο Βασίλειο και να αμφισβητηθεί η παρουσία του. Για αυτό τον λόγο η Σαουδική Αραβία μαζί με Η.Α.Ε και Κουβέιτ δεσμεύθηκαν να χορηγήσουν 2,5 δις δολάρια στην Ιορδανία προκειμένου να ξεπεράσει την δύσκολη οικονομική της κατάσταση.
Τι αναμένεται…
Γίνεται αντιληπτό ότι η Ιορδανία έχει να αντιμετωπίσει 2 σημαντικά ζητήματα στο εσωτερικό της, αυτό της δύσκολης οικονομικής κατάστασης και του μεγάλου όγκου προσφύγων. Αμφότερα επηρεάζουν τις εξελίξεις, ενώ μπορούν να συμπαρασύρουν σε νέες διαδηλώσεις εναντίον της υφιστάμενης κατάστασης. Η Ιορδανία αν και αποτελεί παράγοντα σταθερότητας στην Μέση Ανατολή, ιδίως μετά το 2011, βρίσκεται σε μία κρίσιμη καμπή. Τόσο το ευμετάβλητο περιβάλλον, ιδίως σε συνορεύουσες περιοχές όπως Συρία και Δυτική Όχθη όσο και ο συνδυασμός οικονομικών προβλημάτων με μεγάλο αριθμό προσφύγων να ζει κάτω από το όριο της φτώχειας μπορούν να αποσταθεροποιήσουν περαιτέρω την Μέση Ανατολή σε ενδεχόμενες συνεχιζόμενες διαδηλώσεις στην Ιορδανία. Λαμβάνοντας υπόψη τα 2εκ Παλαιστινίων, τους 740,000 πρόσφυγες και την εγγύτητα με την Αραβική Χερσόνησο αλλά και με το Ισραήλ και τη Συρία, κανείς δεν θα ήθελε να δει μία αποσταθεροποιητική κατάσταση να αναδύεται στην Ιορδανία. Όπως φαίνεται, στο εγγύς μέλλον δεν συντρέχει κίνδυνος έκρυθμης κατάστασης στην Ιορδανία, όμως διαθέτει το εσωτερικό μείγμα που θα μπορούσε μελλοντικά να υπονομεύσει την σταθερότητα τόσο στο εσωτερικό της όσο και γενικότερα.