«Θα ήθελα και πάλι να υπογραμμίσω ότι εμείς δεν αναγνωρίζουμε την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας. Θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας», ήταν η δήλωση του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, χθες Δευτέρα, κατά τη διάρκεια της επίσημης επίσκεψής του στο Κίεβο, όπου συναντήθηκε με τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι με τον οποίο είχε συνομιλίες σχετικές με τις εμπορικές συναλλαγές των δύο χωρών αλλά και την «ενίσχυση της στρατηγικής συνεργασίας» μεταξύ Ουκρανίας και Τουρκίας.
Μια δήλωση που ήρθε στον απόηχο των ρωσοτουρκικών σχέσεων σχετικά με τις εξελίξεις στην περιοχή του Ιντλίμπ, στη βορειοδυτική Συρία, οι οποίες είναι τεταμένες και «δύσκολα διαχειρίσιμες», όπως τις χαρακτήρισε ο Ερντογάν. Όσοι έχουν μελετήσει τις κινήσεις Ερντογάν και έχουν εντρυφήσει στις ρωσοτουρκικές σχέσεις, δεν θα πρέπει να εκπλήσσονται, ούτε να χαρακτηρίζουν την εξέλιξη αυτή ως βόμβα. Παραδοσιακά, οι σχέσεις των δυο χωρών έχουν περάσει διάφορες διακυμάνσεις, από την εποχή των ρωσοτουρκικών πολέμων μέχρι τις ημέρες μας.
Όσοι επίσης θυμούνται την παλαιότερη δήλωση του υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, η οποία έγινε το 2015 ενώ επισκεπτόταν τη Λιθουανία, γνωρίζουν ότι η Τουρκία έχει δική της ατζέντα για την Κριμαία. «Ο λαός της Κριμαίας και ειδικότερα οι Κριμαίοι Τάταροι καταπιέζεται, δέχεται επιθέσεις και τα δικαιώματά του παραβιάζονται. Θα στείλουμε άμεσα ανεπίσημη αποστολή παρατηρητών για να ελέγξουν το ζήτημα των παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κριμαία πολύ σύντομα», είχε πει τότε ο Τσαβούσογλου. Για να διασκεδάσει τις εντυπώσεις, ο Ρώσος ΥΠΕΞ, Σεργκέι Λαβρόφ, βιάστηκε να απαντήσει, εξηγώντας πως «Η Ρωσία έχει θεσπίσει νόμο για την αποκατάσταση όλων των ανθρώπων που ζουν στην Κριμαία. Όταν η Κριμαία ήταν μέρος της Ουκρανίας, τέτοιος νόμος δεν υπήρχε».
Η αντιπαράθεση Ρωσίας Τουρκίας για τη γεωγραφική περιοχή της Κριμαίας κρατάει από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου. Το 1695, ο σπουδαίος αυτός Τσάρος του Βασιλείου της Ρωσίας, εκστράτευσε κατά των Τούρκων αναζητώντας διέξοδο στις νότιες θάλασσες. Κατάφερε να πολιορκήσει το Αζόφ και τελικά να το καταλάβει. Στις 28 Ιουνίου του 1696, μπήκε θριαμβευτής στη πόλη αυτή που βρίσκεται παρά τις εκβολές του ποταμού Ντον, βόρεια του Καυκάσου, στον ΒΑ. άκρο της Αζοφικής θάλασσας και έχει ιδιαίτερη γεωγραφική σημασία για όσους κινούνται ναυτικά στη Μαύρη Θάλασσα. Ο σημερινός Ρώσος πρόεδρος Βλάντιμιρ Πούτιν δεν έχει κρύψει τον θαυμασμό του για τη στρατιωτική δεινότητα του Μεγάλου Πέτρου και, μάλιστα, πίνακας που τον απεικονίζει να καταλαμβάνει την Κριμαία, κοσμεί το γραφείο του στο Κρεμλίνο, ως ένα μήνυμα για εκείνους που τον κατηγόρησαν για την πρόσφατη προσάρτηση.
Για την περιοχή ενδιαφέρεται και ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν. Το τουρκικό ενδιαφέρον δεν είναι μόνο γεωγραφικό αλλά πρόκειται για κομμάτι του ευρύτερου σχεδίου που συχνά αναφέρει ο Ερντογάν στις ομιλίες του όταν κάνει λόγο για τα σύνορα της καρδιάς του. Είναι το σχέδιο της αναβίωσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, συνεχιστής της οποίας επιθυμεί να φανεί η σύγχρονη Τουρκία. Ο Τούρκος πρόεδρος έχοντας ως γνώμονα το δόγμα του πανισλαμισμού, (το οποίο προέρχεται από τα πρώιμα χρόνια του Ισλάμ - η κυριαρχία του Μωάμεθ και το πρώτο χαλιφάτο - όταν ο Μουσουλμανικός κόσμος θεωρείται ότι ήταν δυνατό και αδιάσπαστος σε ένα ενωμένο κράτος) επιχειρεί να τοποθετήσει υπό την ομπρέλα του τουρκικού κράτους όλους τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς που ζουν στα γεωγραφικά σημεία όπου κάποτε βρισκόταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία ή σε περιοχές που είχαν σχέσεις υποτέλειας με την οθωμανική αρχή, όπως οι Τάταροι της Κριμαίας.
Οι Τάταροι της Κριμαίας
Οι Τάταροι έλκουν την ιστορική καταγωγή τους από τη Χρυσή Ορδή, ένα κράτος που προέκυψε από τη διάσπαση της Μογγολικής Αυτοκρατορίας (1294) και προήλθε από την ανάμιξη των Μογγόλων του Καζακστάν με τους Τούρκους του Καυκάσου και τους Βουλγάρους του Βόλγα. Η Χρυσή Ορδή εισέπραττε φόρο υποτέλειας από τις ρωσικές πόλεις και έμεινε ενωμένη μέχρι τη δεκαετία του 1440, όταν διασπάσθηκε σε μικρότερα ταταρικά χανάτα. Το 1735 οι επιδρομές των Τατάρων της Κριμαίας στην Ουκρανία έδωσαν την αφορμή για μία ακόμη πολεμική σύρραξη (1735-39), η οποία οδήγησε στην ανάκτηση του Αζόφ από τη Ρωσία και στην υπογραφή της συνθήκης του Βελιγραδίου.
Όλα αυτά τα χανάτα καταλύθηκαν τον επόμενο αιώνα από τους Ρώσους πλην του χανάτου της Κριμαίας, το οποίο επιβίωσε μέχρι το 1783, κυρίως χάρη στην υποστήριξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που το χρησιμοποίησε για ανάσχεση της ρωσικής επέκτασης στη Μαύρη Θάλασσα.
Κατά τη διάρκεια του έκτου ρωσοτουρκικού πολέμου (1787-92), οι Ρώσοι, με την αρωγή των Αυστριακών, επιβεβαίωσαν τη στρατιωτική ανωτερότητά τους και υποχρέωσαν την Οθωμανική αυτοκρατορία στην υπογραφή της συνθήκης του Ιασίου. Αργότερα, επί Αικατερίνης της Μεγάλης, η Κριμαία αποτέλεσε πλέον τον ζωτικό ρωσικό γεωγραφικό χώρο που έδινε τη γεωπολιτική και ναυτική αξία που επιθυμούσε η Ρωσία, σκοπός της οποίας ήταν, μέσω της Μαύρης Θάλασσας και των θαλάσσιων οδών, να κατέβει στη Μεσόγειο.
Κατά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Τάταροι, οι οποίοι ήταν μουσουλμάνοι σουνίτες, ακολουθώντας το παράδειγμα και άλλων σουνιτών, εναρμονίστηκαν με τον Χίτλερ και πολλοί από αυτούς συμμετείχαν στη δημιουργία της «Ταταρικής Λεγεώνας» των SS.(Κατά την διάρκεια του Β΄ΠΠ στο πλευρό των Ναζί τάχθηκαν κι άλλοι σουνίτες μουσουλμάνοι, ανάμεσα τους και ο Βόσνιος Αλίγια Ιζετμπέγκοβιτς). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να εκδιωχθούν βάναυσα από τον Στάλιν. Ερχόμενοι στο πρόσφατο παρελθόν να θυμίσουμε πως οι Τάταροι είχαν διαδηλώσει υπέρ της ουκρανικής κυβέρνησης το 2014 ενώ το 2016, στο διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision είχαμε ένα τραγούδι αφιερωμένο σ΄αυτούς, το οποίο πήρε και την πρώτη θέση . Το τραγούδι με τίτλο «1944» ήταν ένα καθαρά πολιτικό τραγούδι που έκανε κριτική στον Πούτιν για ό,τι συνέβη στην Κριμαία, αλλά ξέχασε να αναφέρει και την σχέση των Τατάρων με τους Ναζί, ενώ παράλληλα έβαλε στο ευρωπαϊκό κάδρο αυτό που επιθυμεί ο Ερντογάν. Λίγους μήνες αργότερα μάλιστα, ο τότε πρόεδρος της Ουκρανίας, Πέτρο Ποροσένκο, σε δηλώσεις του τάχθηκε υπερ της αυτονομίας των Τατάρων. Η ομιλία πραγματοποιήθηκε στην τελετή με αφορμή την πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ με τον τίτλο «Κριμαία-Αντίσταση» το οποίο αφηγείται χρονολογικά ό,τι συνέβη στη Κριμαία. Ανάλογη δήλωση ενδεχομένως σύντομα να ακούσουμε και από τον τωρινό Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, μετά τη χθεσινή επίσκεψη Ερντογάν.
Πούτιν Ερντογάν: Frenemies
Δεν ξέρω πόσοι από εσάς γνωρίζετε την αγγλική λέξη Frenemies. Tη συγκεκριμένη λέξη είχε χρησιμοποιήσει πριν από χρόνια ξένος εισηγητής σε σεμινάριο διεθνών σχέσεων το οποίο είχα παρακολουθήσει. Με τη λέξη αυτή περιέγραψε τη σχέση του Ρώσου προέδρου Βλάντιμιρ Πούτιν με τον Τούρκο πρόεδρο Ρ.Τ. Ερντογάν. « Ή όπως αλλιώς λέει ο ελληνικός λαός: Αν έχεις τέτοιους φίλους, τί τους θέλεις τους εχθρούς».
Παρά τις συμφωνίες που έχουν υπογράψει Ρωσία και Τουρκία και παρά τη συνεργασία τους στο τόξο Μόσχας Άγκυρας Τεχεράνης, φαίνεται ότι σταδιακά φτάνει η στιγμή που οι δυο χώρες βλέπουν τα στρατηγικά τους οράματα να συγκρούονται. Και αργά ή γρήγορα, μια από τις δυο, θα πρέπει να υποχωρήσει!