Η ελληνική μεταναστευτική και προσφυγική ιστορία έχει ήδη βρει το λογοτεχνικό της πρόσωπο. Μυθιστόρημα, διήγημα, βιογραφία, μαρτυρία, ποίηση: όλα τα είδη του έντεχνου λόγου έχουν επιστρατευθεί για να αποδώσουν την ψυχική αλλά και πρακτική περιπέτεια όσων ξεριζώθηκαν, είτε με μισή καρδιά αναζητώντας καλύτερη ζωή, είτε με καταπληγωμένη την καρδιά μετά από άγρια εκδίωξη ή ανταλλαγή. Η επώδυνη εμπειρία μετακινήσεων του ελληνισμού ευτύχησε τουλάχιστον να βρει τους συγγραφείς της, οι οποίοι καλλιέργησαν (και ακόμη καλλιεργούν) την συλλογική μας ενσυναίσθηση.
Αλλά με τους ξένους μετανάστες και πρόσφυγες στον τόπο μας τι γίνεται; Ποιο άραγε να είναι το ψυχικό υπόβαθρο των ξενιτεμένων Φιλιπινέζων οικιακών βοηθών που κάποιες άφησαν τα παιδιά τους πίσω, των μοναχικών Ινδών και Πακιστανών που δουλεύουν στα ορνιθοτροφεία και στα θερμοκήπια, των Ρουμάνων και Βουλγάρων εργατών, των Αιγύπτιων ψαράδων, των Ρωσίδων και Γεωργιανών που περιποιούνται ηλικιωμένους; Ποια πένα θα καταγράψει το ψυχικό τοπίο των εκδιωχθέντων μορφωμένων Σύρων που έγιναν εργάτες, των Σομαλών που κινδύνευαν στο κράτος-μαύρη τρύπα, των Αφγανών γυναικών που απέδρασαν από το μαχαίρι και τον βιασμό, των Ουκρανών παιδιών που έφυγαν από τις βόμβες;
Συζητώντας μεταξύ μας σε επίπεδο αρχών είναι προφανές ότι όλοι ανεξαιρέτως αναγνωρίζουμε πως η ζωή τους δεν είναι κατώτερη από την δική μας. Στην πράξη, όμως, κινούμαστε σαν να μην υπάρχουν. Οι άνθρωποι αυτοί απλά είναι αόρατοι. Μυστικά έπη γράφονται καθημερινά στις καρδιές, καινούργια τραύματα εγκαθίστανται που θα απασχολήσουν δύο με τρεις γενιές, ψυχισμοί τροποποιούνται βίαια. Ίσως οι λαοί αυτοί να αναδείξουν τους δικούς τους συγγραφείς, ίσως όμως και όχι. Αρκεί που αυτά δεν συμβαίνουν σε μάς.
Οι σκέψεις αυτές αποκτούν μια δραματική, όσο και μεταφυσική, επικαιρότητα καθώς έρχονται Χριστούγεννα. Ο ιδρυτής μιας πίστης που έμελλε να αλλάξει τον κόσμο και τον πολιτισμό, αμέσως μόλις γεννιέται γίνεται πρόσφυγας! Όχι μετανάστης, απλώς για να βρει καλύτερη δουλειά ο Ιωσήφ! Αλλά καταδιωγμένος πάνω σε ένα γαϊδουράκι προκειμένου να γλυτώσει από την δολοφονική μανία της εξουσίας.
Οι Χριστιανοί ανά τους αιώνες διατήρησαν ζωηρό το εντύπωμα αυτής της αφετηρίας. Εθελοντική εργασία δεν έλειψε ποτέ για την περίθαλψη των ανήμπορων, των ξένων, των διωγμένων. Ακόμη και σήμερα πολλοί που πήραν την πίστη τους στα σοβαρά έχουν διασκορπιστεί στον τρίτο κόσμο, αφήνοντας την βολή τους πίσω, προκειμένου να περιθάλψουν ανθρώπους άλλης φυλής και γλώσσας, απλώς και μόνο επειδή είναι άνθρωποι. Αλλά αυτό πάντοτε αποτελεί μια προσωπική απόφαση, όταν το να είσαι Χριστιανός έγινε από προσωπική επιλογή. Όταν με ληξιαρχικό τρόπο σού απονέμεται μαζικά η ιδιότητα του Χριστιανού, χωρίς ψυχικό αντίκρισμα, δεν είναι λογικό να περιμένουμε υπερβάσεις.
Αποτελεί ανυπολόγιστη παρηγοριά ότι και στους περίεργους καιρούς μας δεν λείπουν εκείνοι που δεν θεωρούν διακοσμητικά τα λόγια του Χριστού. Είχα την χαρά να γνωρίσω έναν από αυτούς. Τόν λένε Χρήστο Νάκη και δουλεύει εδώ και χρόνια στην πρώτη γραμμή. Διαθέτοντας ακατάβλητη επιμονή και σπάνια οργανωτικότητα κατάφερε να κινητοποιήσει πολλούς άλλους ώστε να βρουν απάγκειο και φαγητό χιλιάδες πρόσφυγες κατά τα τελευταία χρόνια, όπως και άστεγοι ημεδαποί. Απόσταγμα του μόχθου του και της αγωνίας του αποτελεί το βιβλίο του «Επόμενη στάση: Αγάπη» (εκδόσεις Αρμός) όπου ο αναγνώστης θα βρει άφθονα στοιχεία έμπρακτης προσφοράς. Αξίζει ως ανάγνωσμα ή δώρο σε αυτή την Χριστουγεννιάτικη περίοδο.
Θα ήθελα να προσθέσω κάτι ακόμη. Σε ένα σπουδαίο βιβλίο της («Ξένοι μέσα στον εαυτό μας») η Τζούλια Κρίστεβα διορατικά εντοπίζει την μήτρα της εξωτερικής εμπειρικής ξενότητας στην ενδοψυχική, τόσο καίρια για τον καθένα μας όσο και απωθημένη. «Η ξενότητα είναι, ανησυχητική, μέσα μας: είμαστε οι ξένοι μέσα στον εαυτό μας – είμαστε διχασμένοι… Πώς είναι δυνατό ν’ ανεχθώ τον ξένο, αν δεν γνωρίζω ότι είμαι ξένος με τον εαυτό μου;» (σ. 241).
Αλλού, πιστώνοντας τον Απόστολο Παύλο με ψυχολογική ευαισθησία, βλέπει στην εκκλησιαστική Ευχαριστία την υπέρβαση, όχι μόνο του αισθήματος ξενότητας που χαρακτηρίζει και τα δύο μέρη (παλιούς και καινούργιους), αλλά και της εσωτερικής διάσπασης από την οποία δεν εξαιρείται κανείς μας (σ. 107).
Ο ίδιος ο Χριστός είναι ένας ξένος, από την Γέννησή Του ακόμη και σε ολόκληρη τη Ζωή Του, και ως άνθρωπος και ως Θεός. Το πρώτο τό ξεπερνάει ταυτιζόμενος με όλους τους παντοιοτρόπως ανοίκειους – ξένους, ανήμπορους, διωγμένους, αναγκεμένους (ας θυμηθούμε το «εφόσον τό κάνατε στους αδελφούς μου τους ελαχίστους, σε μένα τό κάνατε»). Το δεύτερο διορθώνεται επειδή μάς καλεί να ενσωματωθούμε σε Αυτόν και να αποκτήσουμε τις ιδιότητές Του – η Εκκλησία τό ονόμασε αγιότητα, θέωση.
«Η ξενότητα του Ιησού θα γίνει έτσι ο θεμέλιος λίθος της κοσμοπολιτικής Εκκλησίας του Παύλου» (σ. 109). Με άλλα λόγια, η φοβική και εθνικιστική στάση καταδικάζει την ίδια την κοινότητα διότι κλείνει τους ορίζοντές της. Ανθρωποκεντρικά ιδωμένο, εμποδίζει την ψυχική εξέλιξη και αναβάθμισή της. Σε μια θεολογική προοπτική, αναστέλλει την μεταμόρφωσή της, εκείνη που ήλθε ο Χριστός να φέρει.
Το «επί γης ειρήνη» των Χριστουγέννων δεν αποτελεί αφελές ειρηνιστικό σύνθημα – ανήμπορη ευχή των ευνουχισμένων θεατών της διεθνούς φρίκης – αλλά υπαρξιακή δυνατότητα που προσφέρεται ως δώρο Άνωθεν, από Εκείνον που αποφάσισε να συμμεριστεί την περιπέτειά μας. Εκείνου ο Οποίος συμμετέχει σε όσα μάς σημαδεύουν για να μάς προσφέρει όσα δεν διαθέτουμε.