«Ίσως υπάρξουν μερικοί που θα δυσανασχετήσουν λέγοντας: «Ξανά Ολοκαύτωμα, ξανά εγκλήματα των Ναζί!». Δυστυχώς προσπάθειες σαν του Λανγκ αποδεικνύουν ότι το θέμα αυτό όχι μόνο δεν έχει εξαντληθεί, αλλά η έρευνα εις βάθος σε αρχεία που ήταν κλειστά και ανοίγουν ύστερα από πολλά χρόνια αποκαλύπτει άγνωστες μέχρι σήμερα πτυχές της ιστορίας που μας επιβάλλουν να τις διατηρούμε στη μνήμη μας και να είμαστε διαρκώς σε επιφυλακή».
Το Μπλόκ 10 του στρατοπέδου του Άουσβιτς είχε μια ιδιαιτερότητα. Στο δίπατο αυτό κτήριο-στρατώνα εγκατέστησαν οι Ναζί κατ’ επιλογήν, αμέσως μετά την άφιξή τους στο Άουσβιτς, 800 περίπου Εβραίες γυναίκες διαφόρων εθνικοτήτων (Πολωνέζες, Γερμανίδες, Τσέχες, Ολλανδέζες, Σλοβάκες, Βελγίδες, Γαλλίδες κι ένα μεγάλο αριθμό Ελληνίδων), που υπέστησαν ιατρικά πειράματα.
Γιατροί έκαναν επάνω τους δοκιμές μεθόδων στείρωσης χωρίς εγχείρηση ή με ακτίνες Ρέντγκεν, έρευνες πρόκλησης καρκίνου της μήτρας, πειράματα βελτίωσης της θεραπείας του καρκίνου της μήτρας, αιμοδοσία σε μεγάλες ποσοτήτες, μεταγγίσεις διαφορετικών ομάδων αίματος κ.ά. Περίπου 300 από αυτές κατάφεραν να επιζήσουν και να επιστρέψουν στις πατρίδες τους, με τρομερές όμως βλάβες στη σωματική και κυρίως στην ψυχική τους υγεία.
“Ο Λανγκ ανέλαβε αυτήν την έρευνα που τον οδήγησε «από το Λάρβικ της Νορβηγίας ως τη Θεσσαλονίκη»”
Στο βιβλίο του με τίτλο «Οι γυναίκες του Μπλοκ 10. Ιατρικά πειράματα στο Άουσβιτς» (εκδόσεις University Studio Press -σημειώνεται ότι η ελληνική έκδοση επιχορηγήθηκε από το Ινστιτούτο Γκαίτε), ο πολυβραβευμένος Γερμανός ιστορικός Χανς Γιοάχιμ Λανγκ αφηγείται, βασιζόμενος σε εξονυχιστικές έρευνες, τι ακριβώς συνέβαινε με τις γυναίκες αυτές, πώς ήταν η καθημερινότητά τους και ποιες ήταν οι παρενέργειες τόσο κατά την παραμονή τους στο στρατόπεδο, όσο και μετά.
Οι άγνωστες αυτές πτυχές της ιστορίας και των εγκλημάτων των Ναζί φωτίζονται μέσα από την έρευνα του Λανγκ. Μαρτυρίες αυτοπτών σε δικογραφίες, σε ιατρικά ιστορικά, σε υπηρεσιακούς φακέλους, σε αυτοβιογραφίες, σε συνεντεύξεις και σε πρωτόκολλα συνομιλιών, επέτρεψαν στον συγγραφέα να κάνει μερική ταυτοποίηση των θυμάτων και να περιγράψει τον παραλογισμό και τη βία του ναζιστικού καθεστώτος.
Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει κατάλογος με τα ονόματα των γυναικών που κατάφερε να εντοπίσει ο συγγραφέας, μεταξύ των οποίων και 100 περίπου Ελληνίδων.
Από τον πρόλογο της Τζέκυ Μπενμαγιόρ
«Πριν από μερικά χρόνια με την ευκαιρία μιας σχετικής εκδήλωσης μου ζητήθηκε να μεταφράσω τις προσωπικές ιστορίες ορισμένων εγκλείστων του Άουσβιτς όπως αναφέρονταν στο βιβλίο του Χανς Γιόαχιμ Λανγκ, Die Namen der Nummern - Τα ονόματα των αριθμών. Εκεί συνάντησα μία ακόμη επιβεβαίωση της ιδέας που είχα ήδη σχηματίσει για τον παραλογισμό των πράξεων των Ναζί και τα αποτελέσματά τους: Ο Ελβετογερμανός διευθυντής του Ινστιτούτου Ανατομίας του Πανεπιστήμιου του Ράιχ στο Στρασβούργο, Άουγκουστ Χιρτ, παίρνει έγκριση από τον Χίμλερ να συγκροτήσει μία συλλογή σκελετών Εβραίων. Για τον σκοπό αυτό επιλέγονται 29 γυναίκες και 57 άντρες από διάφορα μπλοκ του Άουσβιτς, τους μεταφέρουν σ’ ένα μικρό στρατόπεδο κοντά στο Στρασβούργο, το Νάτσβαϊλερ-Στρούτχοφ, όπου τους εξοντώνουν σ’ έναν σχετικά μικρό θάλαμο αερίων, και τα «άθικτα» πτώματά τους αποστέλλονται στο Ινστιτούτο Ανατομίας για «έλεγχο και ταξινόμηση».
Ο Χανς Γιόαχιμ Λανγκ, δημοσιογράφος, ιστορικός και καθηγητής της Εμπειρικής Ιστορίας του πολιτισμού, ήταν εκείνος που εντόπισε αυτή τη σχετικά άγνωστη ιστορία, τη διερεύνησε και την παρουσίασε στο προαναφερόμενο βιβλίο. Όπως λέει και ο ίδιος στην εισαγωγή του παρόντος βιβλίου, παρ’ όλο που το συγκεκριμένο περιστατικό ήταν ήδη γνωστό από τις δίκες των γιατρών της Νυρεμβέργης του 1946-47, έλειπε η ταυτοποίηση των 86 θυμάτων.
Ο Λανγκ ανέλαβε αυτήν την έρευνα που τον οδήγησε «από το Λάρβικ της Νορβηγίας ως τη Θεσσαλονίκη». ’Ετσι κατά την ταυτοποίηση όλων αυτών των ατόμων διαπιστώθηκε ότι οι 46 από τους 86 Εβραίους κατάγονταν από τη Θεσσαλονίκη και με όποια μέσα είχε, βρήκε και στοιχεία της προσωπικής τους ζωής μέχρι που εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς.
Το στοιχείο που του έδωσε το έναυσμα για το παρόν βιβλίο ήταν το γεγονός ότι όλες οι γυναίκες που κατέληξαν στο Ινστιτούτο Ανατομίας στο Στρασβούργο προέρχονταν από το Μπλοκ 10 του κυρίως στρατοπέδου του Άουσβιτς, την ιδιαιτερότητα του οποίου δεν γνώριζε ο Λανγκ και για τον λόγο αυτό ξεκίνησε την έρευνά του.
Το Μπλοκ 10 διαρρυθμίστηκε ως ιατρείο για πειράματα του γιατρού Καρλ Κλάουμπεργκ, που ήταν και ο κατ’ εξοχήν υπεύθυνος γιατρός στο τμήμα αυτό και πειραματιζόταν σε αναγκαστικές στειρώσεις γυναικών χωρίς εγχείρηση. Στο Μπλοκ 10 όμως ήρθε αργότερα και ο δρ. Χορστ Σούμαν, ο οποίος είχε σχέση με τα λεγόμενα «εγκλήματα ευθανασίας». Εδώ, στο Μπλοκ 10, έκανε αναγκαστικές στειρώσεις γυναικών με ακτίνες Ρέντγκεν. Ήταν και ο Δρ. Έντουαρντ Βιρτς, ο αρχίατρος του στρατοπέδου, ο οποίος επιστράτευε κρατούμενους γιατρούς για να κάνουν πειράματα βελτίωσης της θεραπείας του καρκίνου της μήτρας, την οποία εφάρμοζε ο αδερφός του, Χέλμουτ. Ο Χέλμουτ ειδικευόταν σε έρευνες πρόκλησης καρκίνου της μήτρας, που μετά θα τον εγχείριζε ο ίδιος, αν στο μεταξύ το θύμα του δεν είχε πεθάνει. Ήταν και ο μικροβιολόγος Μπρούνο Βέμπερ που έκανε μεταγγίσεις διαφορετικών ομάδων αίματος σε κρατούμενους και παρακολουθούσε τις αντιδράσεις του οργανισμού τους μετά τη μετάγγιση αυτήν. Ήταν κι άλλοι που όχι από επιστημονικό ενδιαφέρον χρησιμοποιούσαν τους έγκλειστους κρατούμενους του Άουσβιτς για διάφορα παράξενα και άχρηστα πειράματα.
“Όπως όλα τα εγκλήματα των Ναζί, δεν ήταν πρωτόγνωρα στην ιστορία του ανθρώπου. Ήταν όμως η πρώτη φορά που ήταν έτσι οργανωμένα, σαν μια καλολαδωμένη μηχανή.”
Όπως λέει ο Λανγκ, «ο αριθμός των γυναικών που οδηγήθηκαν στο Μπλοκ 10 ήταν 800». Δεν πρέπει να επέζησαν παραπάνω από 300 κι αυτές με τρομερές συνέπειες στη σωματική αλλά κυρίως στην ψυχική τους υγεία στη μετέπειτα ζωή τους. Από πολλές απ’ αυτές τις γυναίκες κατάφερε να βρει «μαρτυρίες σε δίκες, απομνημονεύματα, αρχεία σε διάφορες υπηρεσίες, αυτοβιογραφικά κείμενα, συνεντεύξεις...». Ο συνδυασμός όλων αυτών των πηγών του επέτρεψε να περιγράψει τη ζωή στο Μπλοκ 10, τα ανθρώπινα πειραματόζωα και τις συνθήκες ζωής τους στο στρατόπεδο, τον παραλογισμό και τη βιαιότητα των πειραμάτων αλλά και τον τρόπο επιβίωσής τους στη διάρκεια και μετά από τον πόλεμο.
Στο προηγούμενό του βιβλίο ο Λανγκ έδωσε ονόματα στους αριθμούς οι οποίοι ήταν χαραγμένοι στα μπράτσα των ανθρώπων που όφειλαν να αποτελέσουν μέρος ταξινόμησης σκελετών.
Στο παρόν βιβλίο περιγράφεται, με την ίδια φροντίδα στη λεπτομέρεια, ένα κεφάλαιο ενδεικτικό της βίας και του παραλογισμού του ναζιστικού καθεστώτος καθώς και η άσκοπη και ανώφελη ενασχόληση επιστημόνων και των βοηθών τους με φριχτά πειράματα με ανθρώπινα πειραματόζωα. Όπως όλα τα εγκλήματα των Ναζί, δεν ήταν πρωτόγνωρα στην ιστορία του ανθρώπου. Ήταν όμως η πρώτη φορά που ήταν έτσι οργανωμένα, σαν μια καλολαδωμένη μηχανή. Θεωρώ ότι ο Λανγκ προσθέτει ακόμα μερικές πινελιές στη ζοφερή αυτή εικόνα του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας. Ίσως υπάρξουν μερικοί που θα δυσανασχετήσουν λέγοντας: «Ξανά Ολοκαύτωμα, ξανά εγκλήματα των Ναζί!». Δυστυχώς προσπάθειες σαν του Λανγκ αποδεικνύουν ότι το θέμα αυτό όχι μόνο δεν έχει εξαντληθεί, αλλά η έρευνα εις βάθος σε αρχεία που ήταν κλειστά και ανοίγουν ύστερα από πολλά χρόνια αποκαλύπτει άγνωστες μέχρι σήμερα πτυχές της ιστορίας που μας επιβάλλουν να τις διατηρούμε στη μνήμη μας και να είμαστε διαρκώς σε επιφυλακή».
Από τον επίλογο του βιβλίου
«... Πάρα πολλές γυναίκες που επέζησαν έγραψαν ή παρακίνησαν άλλους να γράψουν, ενώ άλλες, σε μεγάλη ηλικία, παρουσιάστηκαν κατά τη δεκαετία του 1990 στους δημοσιογράφους που έπαιρναν συνεντεύξεις για το “Survivors of the Shoah Visual History Foundation” του Στίβεν Σπίλμπεργκ. Ένας μεγάλος αριθμός γυναικών από το Μπλοκ 10 πήρε μέρος με δικές τους μαρτυρίες στο πλαίσιο της παιδαγωγικής εκστρατείας διαφωτισμού σε σχολικά μαθήματα ή σε εκδηλώσεις «εις μνήμην». Ως προετοιμασία για επισκέψεις σε σχολεία και ως αφιέρωμα στην κόρη της, στα εγγόνια και δισέγγονά της η Ρενέ Ντιούρινγκ (το γένος Κραίμερ) κατέθεσε το 1987 σε σχέδια μερικές από τις αναμνήσεις της ζωής της στο Μπλοκ 10. Χαίρομαι πολύ που φάνηκε αμέσως πρόθυμη να δώσει την άδεια να τυπωθούν δυο από τα σχέδιά της στο βιβλίο αυτό.
Όποιος θα ήθελε να συζητήσει με αυτόπτες μάρτυρες, πρέπει να βιαστεί. Πάνω από 70 χρόνια μετά την απελευθέρωσή τους δεν ζουν πια πολλοί. Την τελευταία συζήτηση για το βιβλίο αυτό την έκανα στις 16 Αυγούστου 2011. Απέναντί μου καθόταν η Εύα Γκόλγκεβιτ από το Παρίσι, 99 ετών, που μέσω Σκάιπ άλλη μια φορά ήταν πρόθυμη να μου δώσει πληροφορίες για τον καιρό που έζησε στο Μπλοκ 10 και για τα βιώματά της μετά την απελευθέρωση. Η Εύα Γκόλγκεβιτ γεννήθηκε στις 16 Ιουνίου 1912 στο Λοτζ, εγκατέλειψε την Πολωνία το 1931 και έφτασε μέσω Βρυξελλών στο Παρίσι. Μετά την κατάκτηση της Γαλλίας από τη ναζιστική Γερμανία έδρασε στην αντίσταση. Το Άουσβιτς της έδωσε ένα πρόσθετο μοτίβο για πολιτική δραστηριοποίηση. Μια ζωή ολόκληρη. Μαζί με τον γιο της Ζαν δημοσίευσε το 2010 τα απομνημονεύματά της: Ne pleuvez pas, mes fils…
Για τα επόμενα χρόνια, οπότε κανείς πια δεν θα μπορεί να περιγράψει από δική του εμπειρία τη ζωή στο Άουσβιτς, οι ενδιαφερόμενοι θα έχουν, όσο να ’ναι, τις βιβλιοθήκες και τα αρχεία, όπου θα συμπεριληφθούν και οι περισσότερες πηγές της παρούσας έρευνας». Χ.Γ. Λανγκ
Χανς Γιοάχιμ Λανγκ: Δημοσιογράφος, ιστορικός, πανεπιστημιακός
Ο καθηγητής Χανς Γιοάχιμ Λανγκ γεννήθηκε στο Speyer της Γερμανίας το 1951. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Τίμπιγκεν, όπου ειδικεύτηκε σε γερμανικές, ιστορικές και πολιτισμικές σπουδές καθώς και στην πολιτική επιστήμη. Αποφοίτησε το 1976 και το 1980 πήρε το διδακτορικό του στη γερμανική γλωσσολογία. Στη διδακτορική του διατριβή διερεύνησε την επίδραση της πολιτικής διαφήμισης στα δημοσιογραφικά κείμενα.
Αφού ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές σπουδές του, διετέλεσε επιστημονικός συντάκτης σε καθημερινή εφημερίδα στο Τίμπιγκεν («Schwäbisches Tagblatt»). Το 1998 του απονεμήθηκε το βραβείο δημοσιογραφίας «Wächterpreis». Αυτό το διάσημο ετήσιο βραβείο δίδεται στους δημοσιογράφους των οποίων το έργο προσελκύει την προσοχή του κοινού στην πολιτική διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα, τις παραβιάσεις της δημόσιας υγείας και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι αποδέκτες του βραβείου επιλέγονται από το Ίδρυμα Ελευθερίας του Τύπου της Γερμανίας (Freiheit der Presse).
Εκτός από τις δημοσιογραφικές του δραστηριότητες, ο Χανς Γιοάχιμ Λανγκ διδάσκει τακτικά στο Πανεπιστήμιο του Τίμπιγκεν μαθήματα στους τομείς της Σύγχρονης Ιστορίας καθώς και των Ιστορικών και Πολιτισμικών Μελετών από το 2008. Από το 2013 υπηρετεί επίσης ως επίτιμος καθηγητής στο Ινστιτούτο Ιστορικών και Πολιτισμικών Μελετών του Ludwig Uhland στο Πανεπιστήμιο του Τίμπιγκεν.
Παράλληλα με τη διδασκαλία, ο καθηγητής Λανγκ είχε πλήθος δημοσιεύσεων στον τομέα της Γερμανικής Ιστορίας με ιδιαίτερη έμφαση στο Ολοκαύτωμα και την Ιατρική κατά τη διάρκεια του Εθνικού Σοσιαλισμού και έχει ιδιαίτερα επικεντρωθεί στα θύματα της ναζιστικής ιατρικής. Για το έργο του Die Namen der Nummern έχει λάβει πολυάριθμα διεθνή βραβεία, όπως το Medal of Excellence Leonhart Fuchs (από το Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου του Tübingen, 2008), το Βραβείο Ερευνητή του Κέντρου Ιατρικής μετά το Ολοκαύτωμα (2017), και το πολυπόθητο Prix internationaux de la Fondation Auschwitz (Βρυξέλλες 2004).
To βιβλίο του Οι γυναίκες του μπλοκ 10. Ιατρικά πειράματα στο Άουσβιτς έχει κυκλοφορήσει ήδη και στα πολωνικά, στα φινλανδικά και στα τσεχικά.
Τον Σεπτέμβριο του 2016 ο Χανς Γιοάχιμ Λανγκ διορίστηκε από τον Πρόεδρο του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου σε ιστορική επιτροπή για τη διερεύνηση της ιστορίας της Ιατρικής Σχολής του Ράιχουσουνβέρνιττ Στράτμπουργκ (RUS). Η Επιτροπή είναι διεθνής ως προς τη σύνθεσή της και ανεξάρτητη στο καταστατικό της. Η Επιτροπή διερευνά τη γερμανική ναζιστική περίοδο του Πανεπιστημίου μεταξύ 1941 και 1944.
Info
Το βιβλίο παρουσιάζεται τη Δευτέρα 10 Ιουνίου και ώρα 19:00, στο βιβλιοπωλείο Book Plus, Πανεπιστημίου 37, Αθήνα.
Για το βιβλίο θα μιλήσουν:
Ο Μανώλης Πιμπλής, δημοσιογράφος και διευθυντής της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης
Η μεταφράστρια Νίκη Eideneier-Αναστασιάδη, φιλόλογος, συγγραφέας και πρώην διευθύντρια του εκδοτικού οίκου Romiosini στη Γερμανία
Και ο συγγραφέας Χανς Γιοάχιμ Λανγκ.