«Αν υπάρχει οίκτος στη φύση, αυτό είναι τυχαίο. Η φύση δεν είναι ούτε καλοσυνάτη ούτε βάναυση. Είναι απλά αδιάφορη»
(Richard Dawkins)
Οι τελευταίες καταστροφές – υλικές και θάνατοι ανθρώπων – λόγω πλημμυρών, πυρκαγιών και καύσωνα αισθητοποιούν με ενάργεια το επερχόμενο σκηνικό μιας οικολογικής δυστοπίας. Αυτό που παλιότερα φάνταζε ως μία ανησυχητική προοπτική, τώρα θεωρείται ως ένα αναπόφευκτο εφιαλτικό επεισόδιο.
Ο άνθρωπος πλέον συνειδητοποιεί πως τα περισσότερα προβλήματά του πηγάζουν από το ανθρωπογενές περιβάλλον – πόλεις τέρατα, μόλυνση περιβάλλοντος, αποξένωση… - σε αντίθεση με τον πρωτόγονο που υπήρξε θύμα των ανεξέλεγκτων δυνάμεων της φύσης.
Ολοένα και περισσότερο χρησιμοποιείται ο όρος οικο-κτονία (ecocide) για να δηλώσει την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος και την ανισορροπία του οικοσυστήματος.
Από το ίδρυμα Stop Ecocide συντάχθηκε ο επίσημος ορισμός του όρου σύμφωνα με τον οποίο οικοκτονία θεωρούνται οι «παράνομες ή ανεπιθύμητες ενέργειες που διαπράττονται με γνώση ότι υπάρχει σημαντική πιθανότητα να προκληθούν σοβαρές, είτε εκτεταμένες, είτε μακροπρόθεσμες ζημιές στο περιβάλλον από αυτές τις πράξεις».
Το παραπάνω προσχέδιο των 12 διακεκριμένων νομομαθών του ιδρύματος αν γίνει αποδεκτό από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο η οικοκτονία θα θεσπιστεί ως διεθνές έγκλημα, όπως: Τα εγκλήματα πολέμου, η γενοκτονία, της επιθετικότητας και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Η προοπτική ποινικοποίησης της οικολογικής καταστροφής ως «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας» αν και συνιστά μία χρονοβόρα διαδικασία για να καταστεί νόμος, ωστόσο είναι μία ευκαιρία για την ευαισθητοποίηση της ανθρωπότητας σε θέματα λειτουργίας του οικοσυστήματος.
Οικοκτονία και Μητροκτονία
Η οικοκτονία ή η Γαιο-κτονία συνιστά μία μορφή μητροκτονίας σύμφωνα με τους αρχαίους, αφού η Γη εθεωρείτο ως η Μητέρα όλων και γι’ αυτό ετιμωρείτο σκληρά.
Οι Αθηναίοι με υπερηφάνεια τόνιζαν τη σχέση τους με το χώρο – χώμα στο οποίο ζούσαν «Αλλ’ αυτόχθονες όντες την αυτήν εκέκτηντο μητέρα και πατρίδα…» (Λυσίου, Επιτάφιος 17-19). Αυτή η βιολογική και οργανική σχέση τους με το γήινο περιβάλλον αποτελούσε και τη βασική συνιστώσα της κοινωνικής και πολιτικής τους ταυτότητας και συμπεριφοράς.
Οι πολλές θεότητες και ήρωες που ήταν ταυτισμένες με τη φύση μαρτυρούν το σεβασμό των αρχαίων προς το φυσικό περιβάλλον. Μία σχέση που υπέκρυπτε και την ηθική συμπεριφορά τους προς τη μητέρα Γη.
Εξάλλου το πρώτο ζευγάρι των θεοτήτων ήταν ο Ουρανός και η Γαία. Η θεοποίηση των δύο αυτών φυσικών στοιχείων δεν υποδήλωνε μόνο το φόβο προς τη δύναμή τους αλλά και την αναγνώριση της προσφοράς τους προς τον άνθρωπο. Εξάλλου το νοηματικά όρια του φόβου, του θαυμασμού, του σεβασμού και του δέους είναι συγκεχυμένα.
Οι αρχαίοι Αθηναίοι σε μία ακρότατη ηθική συμπεριφορά προς τα «πατρώα εδάφη» πετούσαν τα κόκκαλα ή το πτώμα του προδότη έξω από τα όρια της πόλης τους για να μην μολυνθεί το χώμα τους από την πράξη του. Η στάση αυτή συνιστούσε μία sui generis Γεω-Ηθική που καθόριζε και τη γενικότερη συμπεριφορά τους προς το φυσικό περιβάλλον.
Γη: Φλεγόμενη βάτος;
Στις συνέπειες των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων συγκαταλέγεται και το φαινόμενο του θερμοκηπίου που ευθύνεται για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη μας. Οι τελευταίοι πρωτόγνωροι για την ένταση και διάρκειά τους καύσωνες – όχι μόνο στην Ελλάδα – το λιώσιμο των πάγων και η αύξηση της στάθμης της θάλασσας συνιστούν τα αδιάψευστα τεκμήρια για το εφιαλτικό μέλλον της Γης μας.
Η κλιματική αλλαγή προειδοποιεί και καταγράφει τις ανθρώπινες ευθύνες. Η υπερθέρμανση του πλανήτη συνιστά πλέον μία οδυνηρή πραγματικότητα.
Ο φωτοδότης Ήλιος ρίχνει τις ακτίνες του στη Γη και φυσικά δεν φταίει αυτός για την υπερθέρμανσή της. Ούτε μπορούμε να ζητήσουμε τη βοήθεια του Ηρακλή για να τοξεύσει και να κρύψει τις ακτίνες του όπως έκανε παλιά. Η ευθύνη βαραίνει αποκλειστικά τον άνθρωπο που με την αβελτηρία του δημιούργησε τις συνθήκες του θερμοκηπίου.
Οι προσευχές μας δεν θα εισακουστούν ούτε από τον Απόλλωνα να μετριάσει τα καύματα που μας χτυπούν αυτές τις μέρες. Κι αυτό γιατί αδιαφορήσαμε για τη λογική του οικοσυστήματος και επιλέξαμε τον παραλογισμό της υπερκατανάλωσης και της υπερεκμετάλλευσης των πηγών του πλανήτη. Η πορεία μας είναι παρόμοια με αυτή του Φαέθοντα και οι συνέπειες άμεσα αναγνωρίσιμες.
Η Γη μας θυμίζει την φλεγόμενη βάτο του Μωυσή με τον ιδιαίτερο συμβολισμό της. Πολλοί «πιστοί» - μελετητές της Αγίας Γραφής μιλούν για τη δικαίωση των συμβόλων της. Δεν λείπουν βέβαια και οι αναφορές στις εσχατολογικές και προφητικές περιγραφές της Αποκάλυψης του Ιωάννη. Και είναι θλιβερό κάποιοι να επιχαίρουν για την επιβεβαίωση των κειμένων της Αγίας Γραφής τη στιγμή που πολλοί ακόμη και σήμερα με ελαφρότητα αντιλέγουν πως «αυτά συνέβαιναν και παλιά» ή η φύση σε κάποιο μέλλοντα χρόνο θα ισορροπήσει και θα βρει την «κανονικότητά» της.
Η οικολογική επανάσταση
Τα κροκοδείλια δάκρυα δεν πείθουν για την ευαισθησία του σύγχρονου ανθρώπου και των ηγετών του. Είναι μία μορφή παραλογισμού αυτό που συμβαίνει. Καταστρέφουμε τη βασική προϋπόθεση της υλικής μας επιβίωσης.
Η φύσις προειδοποιεί και «εκδικείται» σύμφωνα με το δικό της «δίκαιο».
Κανένας πλέον δεν δικαιούται να ισχυρίζεται πως δεν ξέρει τις επιπτώσεις από την επέμβαση του ανθρώπου στη λειτουργία και ισορροπία του οικοσυστήματος.
Η ευθύνη είναι τόσο προσωπική όσο και συλλογική. Μπορεί τις αποφάσεις για το περιβάλλον να τις λαμβάνουν οι ηγέτες μας, αλλά η ευθύνη βαραίνει κι εμάς, τους εντολείς. Έτσι λειτουργεί η δημοκρατία μας. Ο Αλμπέρ Καμύ το είπε καθαρά:
«Όταν θα είμαστε όλοι ένοχοι, τότε θα έχουμε δημοκρατία».
Οι αποφάσεις για την «υγεία» του οικοσυστήματος πρέπει να ληφθούν τώρα. Αύριο θα είναι αργά. Οι επιστήμονες επισημαίνουν πως κάποια αρνητικά δεν μπορούμε πλέον να τα αναιρέσουμε, όπως την τρύπα του όζοντος. Μέλημά μας πλέον είναι να μην τα μεγεθύνουμε.
Ίσως η επόμενη επανάσταση να είναι η «οικολογική επανάσταση» μέσα από την οικολογικοποίηση της συνείδησης. Μία επανάσταση που θα ενώσει όλους τους ανθρώπους του πλανήτη για την προάσπιση του κοινού μας «οίκου».
«Σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας, ο άνθρωπος έπρεπε να παλεύει με τη φύση για να επιβιώσει. Σ’ αυτόν τον αιώνα, έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι για να επιβιώσει, πρέπει να την προστατέψει»
(Ζακ – Υβ Κουστώ)