Όλη η αλήθεια για την ψήφο των Eλλήνων του εξωτερικού

Τι ισχύει και από πότε θα μπορούν να ψηφίζουν οι Έλληνες του εξωτερικού; - Τους αφορά όλους ή θα υπάρχουν περιορισμοί;

1. Να αποκτήσουν όλοι οι Έλληνες του εξωτερικού το δικαίωμα να ψηφίζουν

2. Να τεθούν κάποιοι χρονικοί περιορισμοί, κάτι που ισχύει σε πολλά κράτη

3. Η ψήφος των Ελλήνων του εξωτερικού να μετρά μόνο για 3 έδρες του ψηφοδελτίου Επικρατείας

Ενώ αιωρείται το αναπάντητο ερώτημα «ποιος έχει το δικαίωμα να πει όχι στην ψήφο κάποιου που ζει στο εξωτερικό, είτε λόγω ανάγκης είτε λόγω επιθυμίας;», η συζήτηση γύρω από το θέμα έχει προκαλέσει έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις.

Για να γίνει όμως κατανοητό το κομφούζιο που έχει προκληθεί για την ψήφο των Ελλήνων της διασποράς, πρέπει να γυρίσουμε 18 χρόνια πίσω.

Ήταν το 2001, όταν μετά την τελευταία συνταγματική αναθεώρηση ο νομοθέτης αποκτούσε πλέον το δικαίωμα να νομοθετήσει έτσι ώστε να ψηφίζουν και οι απόδημοι. Κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ. Καμία κυβέρνηση από τότε δεν θέλησε να ασχοληθεί με ένα θέμα που για πολλούς έκανε… τζιζ. Σε αυτό το σημείο όμως έχει αξία να δούμε τι ισχύει σε άλλα κράτη.

Σε ποια κράτη δεν υπάρχει δικαίωμα ψήφου για τους εκτός Επικρατείας πολίτες

Σύμφωνα με μελέτη της «Επιτροπής της Βενετίας», από 57 κράτη μόλις τα 12 είτε δεν έχουν νομοθετήσει για το δικαίωμα ψήφου των εκτός Επικρατείας πολιτών τους, είτε ο κύκλος των δικαιούχων είναι πολύ μικρός. Η Ελλάδα λοιπόν βρίσκεται σε αυτή τη «λίστα των 12», ανάμεσα σε Αλβανία, Χιλή, Αρμενία, Μάλτα, Μαυροβούνιο, Κύπρο, Σαν Μαρίνο, Ιρλανδία, Ισραήλ.

Σε ποια κράτη επιτρέπεται να ψηφίζουν οι απόδημοι

Αντίθετα, παρατηρούμε ότι πάρα πολλά ευρωπαϊκά κράτη έχουν μεριμνήσει για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου των πολιτών τους που ζουν στο εξωτερικό. Ανάμεσα τους είναι: Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Βρετανία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Τσεχία, Κροατία. Εσθονία, Φινλανδία, Νορβηγία, Ολλανδία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ρωσία, κ.α. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι σε όλες αυτές τις χώρες υπάρχει το ίδιο σύστημα. Για παράδειγμα, στη Γερμανία απαιτείται να μη λείπεις από τη χώρα πάνω από 25 χρόνια. Μπορεί ο πολίτης να διατηρήσει το δικαίωμα ψήφου και μετά την 25ετία, αλλά πρέπει να αποδείξει ότι διατηρεί άμεση σχέση με τη χώρα ή ότι επηρεάζεται από τις αποφάσεις της κυβέρνησης. Άλλο παράδειγμα είναι αυτό της Αυστρίας, όπου ζητείται από τους πολίτες που ζουν στο εξωτερικό να επανεγγράφονται κάθε 10 χρόνια.

Η ουσία είναι ότι στα περισσότερα προηγμένα κράτη οι πολίτες –με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο- έχουν το δικαίωμα να ψηφίζουν στις εκλογές τους, ακόμα και αν διαμένουν στο εξωτερικό.

Στην Ελλάδα, μόνο το τελευταίο διάστημα, κυρίως λόγω της συζήτησης για την συνταγματική αναθεώρηση, επανήλθε το θέμα και στάθηκε αφορμή για έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις. Αξίζει να θυμηθούμε όμως ορισμένες τοποθετήσεις πολιτικών αρχηγών και εκπροσώπων κομμάτων για το δικαίωμα ψήφου στους απόδημους Έλληνες:

Αλέξης Τσίπρας, τον Μάϊο του 2018, απαντώντας σε σχετική πρόταση του Κυριάκου Μητσοτάκη: «Αυτούς τους ανθρώπους που η δική του παράταξη τους έδιωξε από τη χώρα και σε αυτούς θα είμαστε εμείς οι πρώτοι που θα δώσουμε δικαίωμα ψήφου εξ αποστάσεως»

Μαρία Σπυράκη τον Ιούλιο του 2018: «Η ψήφος των Ελλήνων του εξωτερικού είναι αυτονόητο δικαίωμα»

Φώφη Γεννηματά τον Ιούλιο του 2018: « Απαράδεκτο ότι δεν έρχεται διάταξη για την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού…Η κυβέρνηση φοβάται τους νέους που αναγκάστηκαν επί των ημερών της να φύγουν στο εξωτερικό για να βρουν ελπίδα».

Κι ενώ φάνηκε για λίγο ότι μπορούσε να ξεκινήσει ένας ουσιαστικός διάλογος –έστω και με τις εντάσεις του- προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στους απόδημους Έλληνες να ψηφίζουν, ξαφνικά σαν να «χάθηκε» το θέμα από την πολιτική ατζέντα. Τελευταία τοποθέτηση ήταν προ ημερών της ΝΔ που κατηγορεί την κυβέρνηση για εμπαιγμό των Ελλήνων του εξωτερικού και κάνει λόγο για «παιχνίδια» με την ψήφο των αποδήμων.

Γνώστες της πολιτικής εκτιμούν ότι σταμάτησε για την ώρα η αντιπαράθεση απόψεων πάνω στο θέμα, επειδή οι οριστικές εξελίξεις θα καθοριστούν από την επόμενη Βουλή που θα είναι αναθεωρητική. Δηλαδή ακόμα και αν βγει άμεσα το πόρισμα της Επιστημονικής Επιτροπής που ασχολείται με τη ψήφο των Ελλήνων της διασποράς, θα μεταβιβαστεί από το υπουργείο Εσωτερικών στη Βουλή για να ψηφιστεί όμως από την επόμενη.

Στο άρθρο της που ακολουθεί, η κα Άννα – Ειρήνη Μπάκα «φωτίζει» κρίσιμες παραμέτρους του θέματος και παραθέτει αναλυτικά τις προτάσεις της ΕΕΔΑ.

Η διαδικασία της συνταγματικής αναθεώρησης αποτελεί μία μοναδική ευκαιρία για τη συνταγματική δρομολόγηση της διευκόλυνσης της άσκησης του δικαιώματος ψήφου από τους εκτός Επικρατείας Έλληνες πολίτες -ένα μείζον δικαιωματικό ζήτημα που εκκρεμεί αρρύθμιστο στη χώρα μας εδώ και δεκαετίες.

Σε έκθεσή της του 2017 , η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), το ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας σε θέματα προστασίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ένα όργανο κατεξοχήν πολυσυλλεκτικό, αποτελούμενο από πρόσωπα που ορίζονται από 35 φορείς (ανεξάρτητες αρχές, πανεπιστημιακές σχολές νομικών και πολιτικών επιστημών, συνδικαλιστικές οργανώσεις, ΜΚΟ, πολιτικά κόμματα και υπουργεία) τοποθετήθηκε εκτενώς επί του ζητήματος, βασιζόμενη, μεταξύ άλλων, σε μία ευρύτατη συγκριτική μελέτη της Επιτροπής της Βενετίας, συμβουλευτικού οργάνου του Συμβουλίου της Ευρώπης επί πολιτειακών και συνταγματικών ζητημάτων, προκειμένου να προτείνει τις πλέον κατάλληλες λύσεις στην ελληνική Πολιτεία για την νομοθετική ή και συνταγματική δρομολόγηση της διευκόλυνσης της άσκησης του δικαιώματος ψήφου από τους εκτός Επικρατείας Έλληνες πολίτες. Μεταξύ των συμπερασμάτων της έκθεσης αυτής, ήταν ότι, μολονότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν «υποχρεούται» με τη στενή έννοια του όρου να διευκολύνει τους Έλληνες του εξωτερικού να ψηφίζουν από το εξωτερικό, εντούτοις υπάρχει μία αναδυομένη, κοινή ευρωπαϊκή συνταγματική παράδοση που δείχνει προς αυτή την κατεύθυνση. Συγκεκριμένα, μεταξύ των 57 κρατών που συμμετείχαν στη συγκριτική μελέτη, μόλις 12 είτε δεν έχουν υιοθετήσει σχετικό νόμο, είτε ο κύκλος των δικαιούχων του δικαιώματος είναι πολύ μικρός. Μεταξύ των κρατών αυτών είναι και η Ελλάδα.

Τρεις λύσεις

Μετά από μία μακρά και δύσκολη διαδικασία διαβούλευσης και συζήτησης, η Ολομέλεια της ΕΕΔΑ κατέληξε σε τρεις διαζευκτικές λύσεις για τη διευκόλυνση άσκησης του δικαιώματος ψήφου από τους εκτός Επικρατείας Έλληνες πολίτες. Και για τις τρεις προτεινόμενες λύσεις, η ΕΕΔΑ συνέστησε, διαδικαστικά, την υιοθέτηση, είτε αποκλειστικά, είτε διαζευκτικά, της επιστολικής ή της φυσικής/αυτοπρόσωπης μεθόδου ψηφοφορίας σε πρεσβείες, προξενεία, ή άλλα ειδικώς οριζόμενα εκλογικά κέντρα του εξωτερικού. Καμία από τις δύο αυτές μεθόδους δεν προϋποθέτει συνταγματική αναθεώρηση.

Επί της ουσίας, η πρώτη προτεινόμενη λύση αποτελεί το δικαιωματικά μείζον, και δεν έχει κάποιο συνταγματικό κώλυμα: να δοθεί σε όλους τους εκτός Επικρατείας Έλληνες εκλογείς η δυνατότητα να ψηφίζουν από το εξωτερικό.

Η δεύτερη και η τρίτη προτεινόμενη λύση, αποσκοπούν στην πρόβλεψη ειδικών περιορισμών που διασφαλίζουν το στοιχείο του πραγματικού δεσμού με την χώρα. Τέτοιου είδους περιορισμοί είθισται να υπάρχουν στα περισσότερα κράτη που διευκολύνουν την ψήφο των πολιτών τους από το εξωτερικό.

Ειδικότερα, η δεύτερη προτεινόμενη λύση προϋποθέτει συνταγματική αναθεώρηση, καθώς προτείνει, εφόσον επιλεγεί, να περιοριστεί η δυνατότητα της εξ αποστάσεως άσκησης του δικαιώματος ψήφου στους Έλληνες που έχουν την ελληνική ιθαγένεια κατά το χρόνο έναρξης ισχύος του εκτελεστικού του Συντάγματος νόμου (πλην εκείνων που αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια από τη γέννηση), ή στους Έλληνες που διαμένουν εκτός Ελλάδας για λιγότερο από “Χ” έτη. Η εισαγωγή χρονικού περιορισμού στο εκλογικό δικαίωμα από τον κοινό νομοθέτη εκκινεί από τα παραδείγματα χωρών όπως η Γερμανία, η Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, και προϋποθέτει αναθεώρηση του άρθρου 51 του Συντάγματος. Σε κάθε περίπτωση, με ομόφωνη απόφαση της Ολομέλειάς της στις 7.2.2019, η ΕΕΔΑ πρότεινε να αντικατασταθεί η προβλεπόμενη στο άρθρο 51 πλειοψηφία των δύο τρίτων με την επίσης αυξημένη πλειοψηφία των τριών πέμπτων, προκειμένου να καταστεί ευχερέστερη η ψήφιση του εκτελεστικού του Συντάγματος νόμου που θα ρυθμίζει την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος των εκτός Επικρατείας Ελλήνων εκλογέων.

Η τρίτη προτεινόμενη λύση αποτελεί βέλτιστη πρακτική σε χώρες με μεγάλο αριθμό αποδήμων, όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Πορτογαλία και ορίζει πως η ψήφος των εκτός Επικρατείας Ελλήνων πολιτών θα μετρά μόνο για τρεις έδρες του ψηφοδελτίου Επικρατείας και δεν θα προσμετράται για την εξαγωγή του εκλογικού μέτρου σε επίπεδο Επικρατείας, με αντίστοιχη υποχρέωση οι υποψήφιοι εκπρόσωποι των εκτός Επικρατείας Ελλήνων εκλογέων να τοποθετηθούν στην πρώτη θέση του ψηφοδελτίου Επικρατείας. Η λύση αυτή, εφόσον επιλεγεί, είναι σκόπιμο να συνοδευτεί, για λόγους καλύτερης ασφάλειας δικαίου, από προηγούμενη συνταγματική αναθεώρηση του άρθρου 54 του Συντάγματος μέσω της ρητής πρόβλεψης περιφερειών εξωτερικού, καθώς εισάγει μια οιονεί μορφή ψήφου εκπροσώπησης που, κατά ορισμένες απόψεις, εγείρει ζήτημα ως προς την αρχή της ισότητας της ψήφου. Η θεσμοθέτηση ψήφου εκπροσώπησης σε περιπτώσεις Κρατών με μεγάλο αριθμό εκτός Επικρατείας εκλογέων συνιστά βέλτιστη πρακτική, η οποία απαμβλύνει τις συνέπειες της μαζικότητας της συμμετοχής των εκτός Επικρατείας στις εθνικές εκλογές, αναγνωρίζοντας στους τελευταίους δικαίωμα εκπροσώπησης μέσω προκαθορισμένου αριθμού βουλευτών *1.

Το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού, το οποίο αποτελεί το πλέον αρμόδιο, συνταγματικά κατοχυρωμένο, σύμφωνα με το άρθρο 108, παρ. 2, του Συντάγματος, «γνωμοδοτικό, εισηγητικό, διεκδικητικό και υποστηρικτικό προς την ελληνική Πολιτεία όργανο... [με] αποστολή του την έκφραση όλων των δυνάμεων του απανταχού Ελληνισμού», έχει ήδη προκρίνει την ψήφο εκπροσώπησης, προτείνοντας σε σχετική έκθεσή του την προσθήκη στις ήδη υπάρχουσες εκλογικές περιφέρειες τριών ειδικών περιφερειών εξωτερικού: Αμερικής, Ευρώπης και Ασίας-Αφρικής-Ωκεανίας *2.

Είναι κρίσιμο η υπό εξέλιξη συζήτηση στη Βουλή για τη συνταγματική αναθεώρηση να λάβει υπόψη -αν όχι ως βάση συζήτησης- τις θέσεις της ΕΕΔΑ, όχι μόνο λόγω του επίσημου θεσμικού της ρόλου της τελευταίας ως του ανεξάρτητου, συμβουλευτικού οργάνου της Πολιτείας σε θέματα προστασίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά και για τον πρόσθετο λόγο ότι δεν πρέπει να μείνει αναξιοποίητη από την ελληνική Πολιτεία η ευρύτατη συναίνεση που αποτυπώνεται στις προτάσεις της.

Άννα Ειρήνη Μπάκα, Διδάκτωρ Νομικής του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ, Επιστημονική Συνεργάτιδα στην Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου