Ο Όλεγκ Γκορντιέφσκι, ένας σοβιετικός αξιωματικός της KGB που βοήθησε να αλλάξει η πορεία του Ψυχρού Πολέμου, «περνώντας» κρίσιμες πληροφορίες στην Βρετανία, πέθανε σε ηλικία 86 ετών στην Αγγλία όπου ζούσε από το 1985. Η αστυνομία δήλωσε πως ο θάνατός του δεν αντιμετωπίζεται ως εγκληματική ενέργεια.
Οι ιστορικοί θεωρούν τον Γκορντιέφσκι έναν από τους σημαντικότερους κατασκόπους την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου αφού κατά την δεκαετία του 1980, η ευφυΐα του βοήθησε στην αποφυγή μιας επικίνδυνης κλιμάκωσης των πυρηνικών εντάσεων μεταξύ της ΕΣΣΔ και της Δύσης.
Γεννημένος στη Μόσχα το 1938, εντάχθηκε στην KGB στις αρχές της δεκαετίας του 1960, υπηρετώντας στη Μόσχα, την Κοπεγχάγη και το Λονδίνο, όπου έγινε αρχηγός σταθμού της KGB.
Ήταν ένας από τους πολλούς σοβιετικούς πράκτορες που απογοητεύτηκαν από την ΕΣΣΔ όταν τα τανκς της Μόσχας συνέτριψαν το κίνημα της Άνοιξης της Πράγας το 1968 και έτσι στρατολογήθηκε από τη βρετανική MI6 στις αρχές της δεκαετίας του 1970.
Αποτρέποντας την κλιμάκωση με πυρηνικά όπλα
Το βιβλίο του 1990 «KGB: The Inside Story», που συνυπογράφουν ο Γκορντιέβσκι και ο Βρετανός ιστορικός Κρίστοφερ ’Αντριου αναφέρει ότι ο πρώτος πίστευε ότι «το κομμουνιστικό μονοκομματικό καθεστώς οδηγεί αναπόφευκτα στη μισαλλοδοξία, τον απανθρωπισμό και την καταπάτηση των ελευθεριών». Έτσι, αποφάσισε ότι ο καλύτερος τρόπος να αγωνιστεί για τη Δημοκρατία «ήταν να εργαστεί για τη Δύση».
Εργάστηκε για τη βρετανική υπηρεσία πληροφοριών για περισσότερο από μια δεκαετία κατά τα πιο δύσκολα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου.
Το 1983, ο Γκορντιέφσκι προειδοποίησε το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ ότι η σοβιετική ηγεσία ανησυχούσε τόσο πολύ για μια επιθεση με πυρηνικά από τη Δύση που εξέταζε το ενδεχόμενο να προχωρήσει σε ένα πρώτο χτύπημα. Καθώς οι εντάσεις αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια μιας στρατιωτικής άσκησης του ΝΑΤΟ στη Γερμανία, ο Γκορντιέφσκι βοήθησε ώστε να καθησυχαστεί η Μόσχα ότι αυτή δεν ήταν πρόδρομος μιας πυρηνικής επίθεσης.
Αμέσως μετά, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν ξεκίνησε να εργάζεται για την μείωση των πυρηνικών εντάσεων με τη Σοβιετική Ένωση.
Το 1984, ο Γκορντιέφσκι κατατόπισε αριστοτεχνικά τον Σοβιετικό ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ για την πρώτη του επίσκεψη στο Ηνωμένο Βασίλειο και επίσης ενημέρωσε τους Βρετανούς για το πώς να προσεγγίσουν τον μεταρρυθμιστή Γκορμπατσόφ.
Η συνάντηση του Γκορμπατσόφ με την πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ αποτέλεσε μια τεράστια επιτυχία. Ο Μπεν Μακίνταιρ, συγγραφέας ενός βιβλίου για τον διπλό πράκτορα, «Ο κατάσκοπος και ο προδότης», είπε στο BBC ότι ο Γκορντιέφσκι κατάφερε «με μυστικό τρόπο να θέσει σε κίνηση την αρχή του τέλους του Ψυχρού Πολέμου».
Ο πιο υψηλόβαθμος σοβιετικός κατάσκοπος που αυτομόλησε στη Δύση και η παρέμβαση Θάτσερ
Ο Γκορντιέφσκι κλήθηκε πίσω στη Μόσχα για διαβουλεύσεις το 1985 και υπάκουσε παρά το γεγονός ότι φοβόταν - ορθά όπως αποδείχθηκε - ότι ο ρόλος του ως διπλός πράκτορας είχε αποκαλυφθεί.
Τον νάρκωσαν, τον ανέκριναν αλλά δεν του απαγγέλθηκαν κατηγορίες, και η Βρετανία έστησε στο μεταξύ μια μυστική επιχείρηση για να βγει από τη Σοβιετική Ένωση διασχίζοντας λαθραία τα σύνορα με τη Φινλανδία στο πορτμπαγκάζ ενός αυτοκινήτου.
Ήταν ο πιο υψηλόβαθμος σοβιετικός κατάσκοπος που αυτομόλησε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Έγγραφα που αποχαρακτηρίστηκαν το 2014 επισημαίνουν ότι η Βρετανία θεωρούσε τον Γκορντιέφσκι τόσο πολύτιμο ώστε η Θάτσερ προσπάθησε να συνάψει συμφωνία με τη Μόσχα: Εάν επιτρεπόταν στη σύζυγο και τις κόρες του Γκορντιέφσκι να ταξιδέψουν στο Λονδίνο, η Βρετανία δεν θα προχωρούσε στην απέλαση όλων των πρακτόρων της KGB, τον ρόλο των οποίων είχε ανακαλύψει.
Η Μόσχα απέρριψε την προσφορά και η Θάτσερ διέταξε την απέλαση 25 Ρώσων, παρά τις αντιρρήσεις του υπουργού Εξωτερικών Τζέφρι Χάου, ο οποίος θεώρησε ότι η κίνηση αυτή θα μπορούσε να διαλύσει τις σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση, τη στιγμή που Γκορμπατσόφ άμβλυνε το αδιέξοδο μεταξύ Ρωσίας και Δύσης.
Η Μόσχα απάντησε με την απέλαση 25 Βρετανών, πυροδοτώντας έναν δεύτερο γύρο απελάσεων στον οποίο κάθε πλευρά έδιωξε έξι ακόμη αξιωματούχους. Όμως, παρά τους φόβους του Χάου, οι διπλωματικές σχέσεις δεν διακόπηκαν.
Η οικογένεια του Γκορντιέφσκι κρατήθηκε υπό 24ωρη επιτήρηση της KGB για έξι χρόνια πριν της επιτραπεί να τον ακολουθήσει στην Αγγλία το 1991.
Ο ίδιος, έζησε το υπόλοιπο της ζωής του υπό την προστασία του Ηνωμένου Βασιλείου στην ήσυχη πόλη Γκονταλμινγκ, 64 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Λονδίνου.
Η καταδίκη σε θάνατο και η δηλητηρίαση
Στο μεταξύ στην Ρωσία ο Γκορντιέφσκι καταδικάστηκε σε θάνατο για προδοσία. Στη Βρετανία όμως, η βασίλισσα Ελισάβετ Β′ τον έχρισε Σύντροφο του ιπποτικού Τάγματος των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου το 2007 για τις «υπηρεσίες του στην ασφάλεια του Ηνωμένου Βασιλείου». Είναι η ίδια διάκριση που έχει ο μυθιστορηματικός και κινηματογραφικός Βρετανός κατάσκοπος Τζέιμς Μποντ.
Το 2008, ο Γκορντιέφσκι ισχυρίστηκε ότι είχε δηλητηριαστεί και πέρασε 34 ώρες σε κώμα αφού πήρε μολυσμένα υπνωτικά χάπια που του είχε δώσει ένας Ρώσος επιχειρηματικός συνεργάτης του.
Οι κίνδυνοι που αντιμετώπιζε αξιολογήθηκαν καλύτερα το 2018 όταν ο πρώην αξιωματικός της ρωσικής υπηρεσίας πληροφοριών Σεργκέι Σκριπάλ, ο οποίος δρούσε ως διπλός πράκτορας για τις υπηρεσίες πληροφοριών του Ηνωμένου Βασιλείου κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και των αρχών του 2000, και η κόρη του δηλητηριάστηκαν και νόσησαν σοβαρά αφού εκτέθηκαν στο νευροδραστικό φαρμάκο Νοβιτσόκ, σοβιετικής κατασκευής, και ενώ ζούσαν αγγλική πόλη Σάλσμπερι.
