Στην εποχή του #MeToo όλο και περισσότεροι επιμελητές διεθνώς επιχειρούν είτε να βγάλουν από τη λήθη γυναίκες δημιουργούς, είτε να μιλήσουν για την πολιτισμική απεικόνιση της γυναίκας μέσα από την ιστορία της τέχνης. Και στη χώρα μας, το «Άρωμα Γυναίκας στην Ελληνική Ζωγραφική», έκθεση που φιλοξενείται ακόμη στο ίδρυμα Θεοχαράκη με την υπογραφή της Εθνικής Πινακοθήκης αλλά και σπουδαίων ιδιωτικών συλλογών, προσλαμβάνει αυτή τη διάσταση με επιλογές ακαδημαϊκού χαρακτήρα, σαν ένα πανόραμα της ελληνικής εικαστικής σκηνής. Μία έκθεση που ακολουθεί με έναν τρόπο τη γενικότερη συζήτηση για τη γυναικεία ταυτότητα, χωρίς όμως να υποτάσσεται σε ακαδημαϊκά κριτήρια ή κινηματικές επιταγές του συρμού, αλλά ως ένα αισθητικό γεγονός όπου το «θέμα» γίνεται αφορμή για προσωπικό ταξίδι, ξεκίνησε στην αίθουσα τέχνης «Σκουφά». Εκεί, οκτώ σύγχρονοι Έλληνες ζωγράφοι φέρουν το δικό τους βλέμμα για τη γυναίκα, μας καλούν να τη δούμε μέσα από τη δική τους ματιά.
Ο Στέφανος Δασκαλάκης, ζωγράφος που έχει ρίξει πολύ χρώμα στοχαζόμενος την ανθρώπινη ύπαρξη στη γυναικεία συνθήκη, μας μεταφέρει τη θέση της γυναίκας από τα διδάγματα των δασκάλων του – του Τσαρούχη, αλλά και των μεγάλων μαστόρων της δυτικής ζωγραφικής – ως τη θέση του μοντέλου που «εξομολογείται» σήμερα στο εργαστήρι, απέναντί του.
«Κοιτώντας ένας έργο ζωγραφικής του δεκάτου ενάτου αιώνα εύκολα θα παρατηρήσει κανείς τους διακριτούς ρόλους που καλούνται να ενσαρκώσουν οι άνδρες και οι γυναίκες. Οι άνδρες είναι στα μαύρα (εκπρόσωποι του νόμου, όταν κατέβηκαν από τους τρούλους των εκκλησιών, απεκδυόμενοι τον ρόλο του Παντοκράτορος) και οι γυναίκες από θεομήτορες, έγιναν άλλες φορές μητέρες ενάρετες και άλλες πολύτιμα αντικείμενα και κομψοτεχνήματα, μεταμορφωμένες συχνά σε εξωτικά πουλιά, εκτεθειμένες στο ανδρικό βλέμμα. Το γυμνό, όταν δεν αναφέρεται σε ήρωες, είναι σχεδόν αποκλειστικά γυναικείο».
Παραθέτει σχετικά από το βιβλίο του Τζον Μπέργκερ «η εικόνα και το βλέμμα», σημειώνοντας ότι: «[…] τόσο οι ζωγράφοι όσο και οι θεατές – ιδιοκτήτες (των έργων ζωγραφικής) ήταν συνήθως άνδρες, και τα πρόσωπα που αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα ήταν συνήθως γυναίκες… που κάνουν στον εαυτό τους ό,τι κάνουν οι άνδρες σε εκείνες. Εποπτεύουν όπως οι άνδρες, την ίδια τους την θηλυκότητα».
Κι εδώ βάζει το ερώτημα ο ίδιος ο ζωγράφος. «Σήμερα, όμως, που οι ρόλοι αρχίζουν να συγχέονται και τα μάτια, από καιρό πια, δεν σηκώνονται προς τον ουρανό, όπως των πιστών στις βυζαντινές εκκλησίες, τώρα που εγείρονται σοβαρές υποψίες για την ηθική τάξη και ηθική, ποια μπορεί να είναι η σημασία της γυναικείας παρουσίας στη ζωγραφική;
Σκέπτομαι πως μια ζωγραφική που δυσπιστεί προς τις μεγάλες ιδεολογίες όπως είναι η δική μου, μια ζωγραφική λεπτών αποχρώσεων – όπως προσπαθεί να είναι η δική μου -, είναι μια ζωγραφική εξομολόγησης που είναι φυσικό να θέλει να εκφραστεί μέσα από την γυναικεία παρουσία, με την ευαισθησία και την δεκτικότητα που την χαρακτηρίζει. Οι γυναίκες άλλωστε έχουν την χάρη και την σοφία, ελαττώνοντας όποτε πρέπει τη φωνή τους, να σου αφήνουν αρκετό χώρο για να πεις αυτό που σε αφορά σε βάθος και με τρόπο ουσιαστικό.
Η ευαισθησία και η δεκτικότητά τους, επιτρέπει στις γυναίκες, ως ενδιάμεσα, να διευκολύνουν την επικοινωνία ανάμεσα σε εμάς και αυτό το άλλο που κάθε φορά παίρνει διαφορετικά ονόματα, όπως πνεύμα, εσώτερος εαυτός και άλλα πολλά, ξαναβρίσκοντας ρόλους και λειτουργίες αρχαίες σε μια πιο χαμηλή τονικότητα».
«Εξομολογητική» είναι και η ζωγραφική της Καλλιόπης Ασαργιωτάκη αν και εκκινεί από τελείως άλλη αφετηρία. Δεν δοκιμάζεται απέναντι στην ενέργεια του μοντέλου όπως ο Δασκαλάκης, αλλά μεταφέρει μνήμες προσωπικές φτιάχνοντας τη δική της, αναγνωρίσιμη ατμόσφαιρα. «Κάνω γυναικεία πορτρέτα από τότε που ξεκίνησα να ζωγραφίζω∙ το ’89 είχα μόνο γυναίκες, τίποτε άλλο. Και τα πρώτα τουλάχιστον 10 χρόνια έμπαινε πολύ ο εαυτός μου μέσα στη ζωγραφική, σαν άσκηση αυτογνωσίας. Ήταν μια προσωπική κατάθεση, εν είδει αποκάλυψης, γι’ αυτό και ήταν πολύ δραματικά, έντονα εξπρεσιονιστικά. Τώρα, που έχω αυτοπεποίθηση – εικαστικά δηλαδή νιώθω σίγουρη γι’ αυτό που κάνω - τώρα, λοιπόν, επιστρέφω στη ”ρομαντική” γυναίκα».
Γιατί, όμως, αυτή η «εμμονή» στη γυναικεία συνθήκη; «Το σκεφτόμουν ως αποκούμπι στην ευτυχία. Είναι ένα σύμβολο η γυναίκα, αυτό που σε κάνει να αισθάνεσαι ευτυχισμένες στιγμές. Από το ξεκίνημά μου κουβαλούσα το πρόσωπο της μητέρας και τώρα που έχω τρεις κόρες, απολαμβάνω την ευτυχία στα δικά τους πρόσωπα. Στο γυναικείο πρόσωπο και το σώμα βρήκα την ομορφιά αλλά και την οικειότητα». Κι εκπλήσσει, καθώς συμπληρώνει: «ας μη γελιόμαστε, όμως, και ο πατέρας υπάρχει, είναι μέσα σε αυτά τα πορτρέτα. Υπαινικτικά, στο βλέμμα ή στις επιθυμίες του πορτρέτου, υπάρχει και η ανδρική πλευρά. Πολλές φορές δηλαδή ζωγράφιζα ένα γυναικείο πρόσωπο, σκεφτόμενη τον πατέρα μου».
Γνωστή η ζωγράφος για το εύθραυστο ύφος που απηχεί η τεχνική της, τη ρωτώ κατά πόσο η γυναικεία συνθήκη τροφοδοτεί αυτό το ιδίωμα. «Κατεξοχήν μ’ ενδιαφέρει η εντύπωση του «δαντελένιου», όχι ως στοιχείο διακοσμητικό, αλλά ως θέμα: μια ύπαρξη αέρινη, σα να πιάνεις το φτερό του τζιτζικιού, εύθραυστη, σχεδόν άυλη. Αυτό, λοιπόν, έρχεται από τη μητέρα μου η οποία ακόμη τώρα στα 90 της χρόνια πλέκει με δαντελίτσες. Είναι απίστευτο πώς το βιωματικό περνά στη δουλειά σου! Ήρθε λοιπόν και «κούμπωσε» με τις δικές μου εικαστικές αναζητήσεις. Από κοντά μοιάζει με δαντέλα, αλλά μακριά δε δείχνει καθόλου έτσι».
Μπαίνοντας μέσα στην γκαλερί, σε υποδέχεται το έργο της Ασαργιωτάκη. Κάποιοι επιχειρούσαν να δουν από κοντά, να «αγγίξουν» τα στολίδια της γυναίκας (έργο στη φωτογραφία). Τα ανοιχτά παράθυρα της ζωγράφου επιτελούν αυτό που κάνει η τέχνη στις μεγάλες της ώρες: παίρνει το βλέμμα μας έξω από το προφανές κι οδηγεί σε ένα άχραντο μυστήριο∙ στα πιο μύχια της καρδιάς – εν προκειμένω μιας γυναίκας - , που δε μας φανερώνεται μα αποκαλύπτει, όχι όσα βλέπει, αλλά όσα κρύβει μέσα της. Κι απρόσκλητος όπως το πουλί – πετράδι δίπλα της, ο θεατής στέκει έκθαμβος μπροστά σ’ αυτό το μαγνάδι του καμβά. Είναι πολλά που δεν εξαντλούνται βεβαίως στο έργο των δύο δημιουργών και που θα ανακαλύψει το φιλότεχνο κοινό στη συνάντηση των οχτώ.
Το Σάββατο 2 Φεβρουαρίου, στις 13.00, οι καλλιτέχνες ξεναγούν το κοινό στον χώρο της γκαλερί.
«Οκτώ ζωγράφοι για τη γυναίκα»: Καλλιόπη Ασαργιωτάκη, Στέφανος Δασκαλάκης, Ειρήνη Ηλιοπούλου, Ειρήνη Κανά, Ανδρέας Κοντέλλης, Παναγιώτης Μπελντέκος, Βάσω Τζούτη και Γιώργος Χαδούλης. Σκουφά 4, Κολωνάκι έως 9 Φεβρουαρίου.