Πολιτική δεν είναι μονάχα η βούληση διακυβέρνησης αλλά ο συνδυασμός τής βούλησης με τη δύναμη. Δύναμη που προκύπτει από τη δράση δομών και θεσμών τού κράτους και που πάντοτε στη Δημοκρατία θα πρέπει να είναι ελεγχόμενη από φορείς εκτός της πολιτικής. Πόση δύναμη όμως μπορεί και πρέπει να έχει ένας ηγέτης δημοκρατικά εκλεγμένος ώστε να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στην άσκηση των καθηκόντων του και την αποτροπή κατάχρησής της; Και τι συμβαίνει όταν η πολιτική διχάζει το δημόσιο βίο σε σημείο που να παρατηρούνται γεγονότα όπως η εισβολή του ανεξέλεγκτου όχλου στο Καπιτώλιο των Η.Π.Α.;
Ο δυτικός κόσμος πήρε ένα στρεβλό μάθημα στις 6 του Γενάρη καθηλωμένος μπροστά στον τηλεοπτικό του δέκτη, ένα μάθημα που θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: Στη Δημοκρατία χωρούν συμβιβασμοί ενώ η αμετροέπεια στις πολιτικές επιδιώξεις είναι επιθυμητή, ενδεχομένως και απαραίτητη εφόσον το επιθυμούν οι πολιτικοί εκείνοι που συντηρούν μια διαρκή αντίθεση στην κοινωνία. Αυτή η αρνητική δυναμική των παθών μπορεί πολύ εύκολα να αποτελέσει το σπόρο μιας καινοφανούς αντίληψης, η οποία σχεδόν σίγουρα θα βρει πρόσφορο έδαφος για να ανθίσει στα άγονα μυαλά που συντηρούν τα άκρα του πολιτικού φάσματος. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι αρκετό για να κλονίσει τα κοινωνικά θεμέλια ολόκληρου του πλανήτη και να αποτελέσει την πηγή τής μελλοντικής του καταστροφής.
Δεν είναι ο ηγέτης που δίνει δύναμη στο κράτος αλλά το κράτος είναι που δίνει δύναμη στον ηγέτη, πάντοτε προσωρινά και πάντοτε υπό την αίρεση τής νομιμοποίησης από την πλειοψηφία. Το δικαίωμα τού ηγέτη στην άσκηση των καθηκόντων που προκύπτουν εκ της θέσης του δεν είναι αναπαλλοτρίωτο από την κοινωνία. Πρώτιστο, δε, μέλημα του ηγέτη είναι να αποσοβήσει την ανάγκη κατάρρευσης τού κράτους1, έτσι όπως αυτή πάντοτε προκύπτει από πάθη, διαφορές κλπ., ενισχύοντας τις δυνάμεις εκείνες που αντιστέκονται στη ροπή της διάλυσης. Όμως, ενέργειες όπως αυτές του καθοδηγούμενου όχλου στο Καπιτώλιο που εν πολλοίς προέκυψαν από την ανάγκη ικανοποίησης τού πολιτικού (και όχι μόνο) υπαρξιακού άγχους ενός ηγέτη, φανερώνουν περίτρανα πως τα πράγματα δεν είναι ιδανικά, πως η κρατική ισχύς στα χέρια ενός και μόνο ανδρός δεν είναι εύκολο να ελεγχθεί. Το παράδειγμα ελλοχεύει τον κίνδυνο να βρει μιμητές ανά τον πλανήτη μιας και ήδη σε μια από τις ισχυρότερες δημοκρατίες τού κόσμου, η οποία μάλιστα διαθέτει και πυρηνικό οπλοστάσιο, προκάλεσε ήδη ένα ισχυρό κλονισμό με την πολιτική ισορροπία να χάνεται, έστω και πρόσκαιρα, μέσα σε αφάνταστα μικρό για το πολιτικό γίγνεσθαι χρόνο.
Το μετεκλογικό τσίρκο στην Αμερική έδωσε ίσως τη χειρότερη παράστασή του διαμηνύοντας σε όλα τα μήκη και τα πλάτη τής οικουμένης πως ως η Δημοκρατία δεν είναι αλώβητη όταν βάλλεται εκ των έσω. Η αβάσταχτη ελαφρότητα στη διαχείριση τής επικοινωνίας τού απερχόμενου Προέδρου με τους βουλιμικούς καταπότες τής μικρόνου ρητορικής του οδήγησε τις Η.Π.Α. σε μια σοβαρή εκτροπή στο μελανό τμήμα της Ιστορίας. Η Δημοκρατία όμως δεν είναι τηλεοπτικό σόου ούτε ως τέτοιο πρέπει να εκλαμβάνεται από πολίτες και πολιτικούς. Ο Σολζενίτσιν λέγοντας πως «Η βία βρίσκει το μοναδικό της καταφύγιο στο ψέμα και το ψέμα το μόνο του στήριγμα στη βία» κινδυνεύει να επαληθευτεί μέσα σε έναν κόσμο που παλεύει να ορθοποδήσει σε καιρούς πανδημίας αντιμετωπίζοντας σωρεία σοβαρών προβλημάτων, από την πολιτική αστάθεια μέχρι τον επαναπροσδιορισμό των οικονομικών δεδομένων που αλλάζουν άρδην μέρα με τη μέρα.
Αν λοιπόν η Δημοκρατία καταφύγει στη χρήση τού ψέματος και ενδώσει στη χρήση τής βίας, τότε σαφώς και διολισθαίνει από τις αρχές της οδηγώντας τους πολίτες στην απόγνωση τού χάους. Ο κίνδυνος τής κοινωνικής αποσταθεροποίησης αλλά και της ακύρωσης της ίδιας τής πολιτικής θα γίνει περισσότερο ορατός αν αντίστοιχα φαινόμενα παρατηρηθούν εκ νέου. Είχα γράψει πως ’στη Δημοκρατία οι θεσμοί θα πρέπει να λειτουργούν είτε οι πολιτικοί σκέφτονται λογικά είτε όχι’2. Ευτυχώς, οι θεσμοί λειτούργησαν στην Αμερική και δεν υπήρξε κάποια δυσάρεστη συνέχεια, τουλάχιστον όχι προς το παρόν. Όμως, επειδή το σήμερα είναι αποτέλεσμα τού παρελθόντος και ταυτόχρονα αιτία τού μέλλοντος, οφείλουμε να δούμε καθαρά το δρόμο πάνω στον οποίο κινούμαστε προκειμένου να μην έρθουμε αντιμέτωποι με δυσάρεστες εκπλήξεις αύριο καθόσον η Ιστορία δεν χαρίζεται σε κανέναν ούτε λυπάται εκείνους που αδιαφορούν γι’ αυτή. Η πολιτική ίσως τελικά να μην πρέπει να είναι μόνο η τέχνη τού εφικτού αλλά και η τέχνη τού ορίου. Τουλάχιστον στη Δημοκρατία.
Κώστας Θερμογιάννης
1 Σπινόζα, Πολιτική Πραγματεία.
2 «Πόσο άριστη είναι η αριστεία;» Οκτώβριος 2020