«Φάρμακο σας ας γίνει η τροφή σας και η τροφή σας ας γίνει φάρμακο σας»
Ιπποκράτης
Σε ένα ποσοστό 2-4% του πληθυσμού στις Δυτικές κοινωνίες εμφανίζεται η υπερβολικά έντονη εστίαση και το ενδιαφέρον για έναν υγιεινό τρόπο ζωής και ποιότητα διατροφής σύμφωνα με έρευνες του ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ.
Η τροφή μας αποτελεί καύσιμο απαραίτητο για την δραστηριότητα, τη συντήρηση και την ανάπτυξή μας. Επίσης, ένα γεύμα, ένα ωραίο φαγητό, ένα κάλεσμα σημαίνουν ζεστασιά, επικοινωνία, φιλοξενία. Για την οικογένεια το τραπέζι είναι ένα δώρο αγάπης, ένας τρόπος μοιράσματος μιας κορυφαίας απόλαυσης στη ζωή. Δεν είναι τυχαίο το ότι το πρόσωπο που μαγειρεύει στο σπίτι έχει δύναμη και επηρεάζει τις ισορροπίες του σπιτιού.
Ωστόσο, η υπερβολική προσήλωση που μπορεί να οδηγήσει σε ριζικές αλλαγές και περιορισμό των τροφικών επιλογών, με αισθητό το στοιχείο της εμμονικής ανησυχίας σχετικά με την «καθαρότητα» των τροφών και τη διατήρηση μίας «τέλειας διατροφής», με σημαντικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία.
Οι τάσεις αυτές σχετίζονται με έναν σύγχρονο όρο, που είναι γνωστός ως «ορθορεξία», όπως λέει στην HuffPost η Άρτεμις Κ. Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Τι σημαίνει «ορθορεξία»: ετυμολογία και πράξη
«Ετυμολογικά, ο όρος αυτός προέρχεται από τις λέξεις ”ορθή” και ”όρεξις′ και χαρακτηρίζεται από κατανάλωση ”καθαρών” τροφών, απαλλαγμένων από εντομοκτόνα, φυτοφάρμακα και χημικές ουσίες, αποφυγή ζωικών ή γαλακτοκομικών προϊόντων, ζάχαρης, λίπους και προτίμηση βιολογικών προϊόντων», εξηγεί η ίδια.
«Το ενδιαφέρον για έναν υγιεινό τρόπο ζωής και ποιότητα διατροφής έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια τελευταία χρόνια και αυτό είναι μια πολύ θετική εξέλιξη., Η κατανάλωση υγιεινών τροφών και η έμφαση στην πρόσληψη των θρεπτικών τους συστατικών, με απώτερο σκοπό την επίτευξη της σωματικής ευεξίας, αποτελούν πρακτικές που χαρακτηρίζονται γενικά ως ευεργετικές. Από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνται διάφορες δίαιτες για την πρόληψη ή αντιμετώπιση ασθενειών. Ενώ αρχικός στόχος μπορεί να είναι η βελτίωση του τρόπου ζωής ή η απώλεια μερικών κιλών και η βελτίωση της υγείας, ενδέχεται να σημειωθούν υπερβολή, εμμονική συμπεριφορά και ανάπτυξη ψυχοκοινωνικής δυσλειτουργίας. Μπορεί να παρατηρηθούν έντονο άγχος και ανησυχία, υπερβολές στην επιλογή των τροφών και υπερβολική άσκηση», μας εξηγεί.
Και συνεχίζει: «Η ορθορεξία παρουσιάζει κάποια κοινά χαρακτηριστικά με διαταραχές όπως η ψυχογενής ανορεξία και η βουλιμία, όσον αφορά το στοιχείο της εμμονής, τις ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές και τις επαναλαμβανόμενες σκέψεις για τα τρόφιμα και την υγεία. Βασική διαφορά από την ψυχογενή ανορεξία, είναι ότι στην τελευταία, στόχος είναι ο έλεγχος του σωματικού βάρους ενώ στην ορθορεξία, κάτι τέτοιο δεν αποτελεί το βασικό στόχο».
Που εντοπίζεται συνήθως η ορθορεκτική συμπτωματολογία
Οπως επίσης συμπληρώνει η ίδια, «οι περισσότερες μελέτες δεν αναφέρουν διαφορά μεταξύ των δύο φύλων. Όσον αφορά τις πληθυσμιακές ομάδες στις οποίες παρατηρείται πιο συχνά, υψηλότερα ποσοστά εντοπίστηκαν σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες, ιδιαίτερα σε αυτούς που επιδίδονται σε γυμναστική σε γυμναστήρια, φοιτητές διατροφολογίας (60%), φοιτητές ιατρικής (40%) και άλλους επαγγελματίες υγείας».
Πιο συγκεκριμένα, σχετικά με την ηλικιακή ομάδα με χαρακτηριστικά που συμβαδίζουν μ′ αυτά της ορθορεξίας, η κ. Τσίτσικα αναφέρει: «Οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες, λόγω των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών τους, της εξερεύνησης και του πειραματισμού παρουσιάζουν αυξανόμενα ποσοστά υιοθέτησης διατροφικών συνηθειών, βασισμένων στο πρότυπο της ορθορεκτικής διατροφής. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε έφηβους μαθητές, το 30% του δείγματος ακολουθούσε διατροφή, τα χαρακτηριστικά της οποίας συμβάδιζαν με αυτά της ορθορεξίας».
Αίτια ανά ηλικιακή κατηγορία
«Σημαντικό ρόλο στην αιτιολογία έχει η έκθεση των εφήβων σε πρότυπα και lifestyle influencing μέσω του διαδικτύου και η εξοικείωσή τους με ακραίες διατροφικές επιλογές (ακραίοι vegan, αυστηροί χορτοφάγοι κλπ). Σε μικρότερες ηλικίες οι ορθορεκτικοί κηδεμόνες υιοθετούν άκαμπτα και επικίνδυνα διατροφικά μοτίβα και μπορεί να φτάσουν σε σημεία να απαγορεύουν υπέροχες λιχουδιές των παιδιών π.χ. να «μαλώνουν» τη γιαγιά όταν δίνει σοκολάτα ή να αποφεύγουν τα παιδικά πάρτι για να μην καταναλώσουν τα κλασικά γιορτινά εδέσματα. Οι ορθορεκτικές οικογένειες έχουν συσχετιστεί με ανάπτυξη διαταραχών πρόσληψης τροφής των παιδιών στην εφηβεία. Επίσης, παράγοντες που σχετίζονται με την ανάπτυξη ορθορεκτικής συμπεριφοράς στους εφήβους είναι οι εργαζόμενοι γονείς, το υψηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, οι μη καπνιστές και η άθληση», συμπληρώνει και καταλήγει:
«Η παρέμβαση είναι σημαντική σε ακραίες ορθορεκτικές συμπεριφορές και είναι παρόμοια με αυτή άλλων διαταραχών πρόσληψης τροφής, Εξατομικεύεται και έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα όταν είναι διεπιστημονική και εμπλέκει την/τον έφηβο στη διαδικασία με κινητοποίηση, ψυχοεκπαίδευση και συναισθηματική ενδυνάμωση/στοχοθεσία».
Η κ. Τσίτσικα είναι επίσης επιστ. υπεύθυνη Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ & Προγραμμάτων Κατάρτισης του υπουργείου Υγείας, διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής & Εφηβικής Υγείας» και πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ).