Η αφετηρία
Τελευταία μέρα του Γενάρη και στο μοιρασμένο ακρονήσι της Μεσογείου ο ήλιος λάμπει, πανηγυρίζοντας ακόμα μια φορά για τη νίκη του ενάντια στα σύννεφα και τη βροχή.
«Το κάνω 340 μέρες τον χρόνο», λέει στον ουρανό, την ώρα που η διψασμένη γη αναστενάζει.
Ιδανική μέρα για μια βόλτα στις παλιές γειτονιές της Λευκωσίας. Εκεί που η αρχιτεκτονική σε πάει πίσω στον 18ο αιώνα, ενώ η λογική στην εποχή του ανθρωποπίθηκου. Γιατί εκεί θα δεις τους «ναούς» της αρχιτεκτονικής του πωρόλιθου, όπως το Αρχοντικό Αξιοθέας (Εικ. 1), το Κονάκι του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου (με χρονολογία ίδρυσης το 1793) και πολλά άλλα παρόμοια κτίρια μικρότερου μεγέθους.
Το Αρχοντικό Αξιοθέας βρίσκεται μόλις λίγα μέτρα από την Πράσινη Γραμμή. Τη Γραμμή της ντροπής (Εικ. 2) που μας θυμίζει καθημερινά πως ο άνθρωπος ίσως να είναι χειρότερος και από τον πίθηκο.
Άστε με ήσυχο όλοι
Όλα αυτά τα καλλιτεχνήματα της αρχιτεκτονικής δημιουργίας είχαν ένα κοινό «θεμέλιο λίθο». Τον αιωνόβιο πωρόλιθο. Άντεξαν και θα αντέξουν για πολύ ακόμα, γιατί στα σπλάχνα του πωρόλιθου βρίσκονται πυριτικοί κόκκοι που συγκολλούνται μεταξύ τους δημιουργώντας τον ψαμμίτη. Οι περισσότεροι ψαμμίτες αποτελούνται από χαλαζία ή αστρίους, που είναι τα πιο ανθεκτικά ορυκτά στις διαδικασίες διάβρωσης στην επιφάνεια της Γης. Ο ψαμμίτης αποκτά οποιοδήποτε χρώμα από προσμίξεις μέσα στα ορυκτά του, αλλά η πιο συνηθισμένη απόχρωση του δομικού υλικού της Κύπρου είναι το κιτρινωπό. Με λίγο ασβεστόλιθο γίνεται πιο λευκός, με λίγο σίδηρο κοκκινίζει.
Αυτά τριγυρνούσαν στο μυαλό μου βλέποντας απέξω και από μέσα (Εικ. 3) το Αρχοντικό Αξιοθέας.
Προχώρησα όμως πιο κάτω θέλοντας να δω το Γυμνάσιο, όπου θήτεψα για τρία χρόνια (από το 1959 μέχρι το 1961). Ήταν ένα παλιό πετρόκτιστο σχολείο, που θεμελιώθηκε τη δεκαετία του 1920. Δυστυχώς το 1974 καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά την Τουρκική εισβολή.
Η εσωτερική αναμπουμπούλα από το αντίκρισμα του σχολίου δεν ήταν μικρή, παρόλο που το έβλεπα για πολλοστή φορά. Το χειρότερο απ’ όλα οι τέσσερις σημαίες (Ελληνική, Κυπριακή, Τουρκική και Τουρκοκυπριακή). Τα σύμβολα του υπερπατριωτισμού που χωρίζουν τους ανθρώπους, που προκαλούν την φρίκη των πολέμων και τα εκατομμύρια των νεκρών στρατιωτών και των απλών αδύναμων θνητών. Των μικρών παιδιών, τη ώρα που παίζουν σε μια αμμουδερή παραλία ή σε ένα καταπράσινο λόφο.
Όσο κι αν το φυλακισμένο ερείπιο με πλήγωνε, έβγαλα το κινητό – το εργαλείο για όλες τις δουλειές - για να φωτογραφήσω το παλιό μου σχολείο. Για να ξαναθυμηθώ τις ξένοιαστες μέρες της που σχολάγαμε από το αρρεναγωγείο, αρπάζαμε το ποδήλατο και τραβούσαμε για το παρθεναγωγείο για ένα πλατωνικό φλερτ με τις μαθήτριες, ντυμένες όλες στις γαλάζιες στολές τους.
Ξαφνικά όμως ένα τζιπ σταματάει δίπλα μου, ενώ τέσσερις στρατιωτικοί πετάγονται από αυτό και με τριγυρνάνε. Η σκηνή που ακολούθησε ήταν αστεία, αν όχι γελοία· όπως τόσα άλλα πράγματα στο ακρονήσι της Μεσογείου. Ερωτήσεις και απαιτήσεις με χυδαίο τρόπο: Γιατί φωτογραφία στην Πράσινη Γραμμή; Έχεις ταυτότητα; Έλεγχος του κινητού για «παράνομες» φωτογραφίες και άλλα αστεία πράγματα. Δεν θα περιγράψω άλλο για να μην γίνω κακός.
Τελικά έφυγα χωρίς φωτογραφία, αλλά με πίκρα για την κατάντια του σχολικού μου κτιρίου, αλλά και της ανθρώπινης βλακείας. Γιατί όταν είπα στον αξιωματικό του Ελληνοκυπριακού στρατού ότι η ακρίβεια στίγματος των σημερινών δορυφόρων είναι μικρότερη από ένα μέτρο, με κοιτούσε σαν χαζός. Έτσι κατέφυγα στο αρχείο μου, όπου βρήκα παλιότερες φωτογραφίες του κατεστραμμένου σχολείου του Αγίου Κασσιανού (Εικ. 4-5).
Όταν σκέφτομαι τη σκηνή με τους στρατιώτες της Πράσινης Γραμμής και την Κυπριακή μου ταυτότητα που πρέπει να δείξω για να πιώ καφέ στο Μεγάλο Χάνι, μόλις λίγα μέτρα από τη Γραμμή, αλλά στη Βόρεια (ή Τουρκοκρατούμενη) Λευκωσία), δεν μπορώ παρά να βροντοφωνάζω:
«Για δε μ’ αφήνετε ήσυχο; Άστε με ήσυχο όλοι.
Θέλω να ζήσω ελεύθερος, δίχως ταυτότητα πια».
Τα μπρούτζινα ρόπτρα
Πωρόλιθος και χαλκός. Τα δυο υλικά που χαρακτηρίζουν την Κύπρο. Αλλά και που είχαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία της. Τα σημάδια τους αφημένα παντού, αλλά προπαντός στις παλιές γειτονιές. Ας αποχαιρετήσουμε τα πετρόκτιστα κτίρια με μια εικόνα από τα «σπίτια της φτωχής γειτονιάς» (Εικ. 6).
Για να περάσουμε στο Μέταλλο της Κύπρου, το Aes Cyprium, όπως το αποκάλεσαν κάποτε οι Ρωμαίοι.
Πάνω στις πόρτες των σπιτιών του Τακτακαλά, είτε αρχοντικά είναι, είτε φτωχόσπιτα, θα βρεις μπρούτζινα ρόπτρα και πόμολα. Μόλις κτυπήσεις ένα ρόπτρο - περιμένοντας την σπιτονοικοκυρά να σου ανοίξει – θα ακούσεις την υπόκωφη φωνή του:
«Εγώ, ρε φίλε, είμαι φτιαγμένο από χαλκό. Αντέχω στη διάβρωση, στο κρύο και στη ζέστη. Βρίσκομαι εδώ από το 1893».
Κοιτάω τα κεφαλο-κάγκελα στις πόρτες γύρω μου (Εικ. 7). Έχει δίκαιο· όλα είναι από τα τέλη του 19ου ή τις αρχές του 20ου αιώνα. Όλα τα έχουν «εκατοστίσει».
Χωρίς στρατιώτες στο πλάι μου, το κινητό αποθανάτισε κάποια ρόπτρα (Εικ. 8).
Πολιτιστικά εγκλήματα
Την ώρα που γραφόταν αυτό το αφήγημα, πήρα ένα μήνυμα από κυπριακό μέσο ΜΜΕ.
«Γκρεμίζεται ένα κτίριο στο κέντρο της Λευκωσίας», έλεγε το μήνυμα.
Έψαξα στο διαδίκτυο, όπου έμαθα πως επρόκειτο για ένα γραφικότατο σπίτι με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, ένα αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (Εικ. 9).
Η πουρόπετρα των τοίχων του, τα ξύλινα παράθυρα και οι πόρτες, τα χάλκινα ρόπτρα και τα πόμολα του άντεξαν για πάνω από εκατό χρόνια – και ίσως να μπορούσαν να τα χιλιάσουν – αν η βαριά μπουλντόζα δεν τα εξαφάνιζε μέσα σε λίγη ώρα.
Και μετά άρχισε η θεατρική παράσταση: κάποιοι από το Δημαρχείο τόνιζαν πως το κτίριο δεν είχε κριθεί διατηρητέο και πως το Δημαρχείο δεν είχε εκδώσει άδεια κατεδάφισης που είναι ευθύνη του Οργανισμού Επαρχιακής Αυτοδιοίκησης!!
Το κουρασμένο μυαλό δεν χρειάστηκε πολλή ώρα για να θυμηθεί τί έκανε και η Εκκλησία της Κύπρου πριν από ακριβώς τέσσερα χρόνια. Όταν με εντολή του Αρχιεπισκόπου κατεδάφισε τρεις πανέμορφες και επιβλητικές κατοικίες (Εικ. 10), προκειμένου να κτίσει ένα δικό της ναό.
Αντί για αναπαλαίωση ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου έδωσε εντολή για κατεδάφιση, που έγινε πάραυτα (Εικ. 11). Αν ρωτούσε τον Θεό, είμαι σίγουρος πως θα τού ’λεγε ΟΧΙ.
Συζητήσεις στη Βουλή, ανακοινώσεις κομμάτων, Δημάρχου και εκπροσώπων του Αρχιεπισκόπου. Στο τέλος, …..τίποτα!
Μετά την είδηση για το γκρέμισμα της πανέμορφης κατοικίας στην οδό Στασίνου, το ξανάκανα· βροντοφώναξα:
«Για δε μ’ αφήνετε ήσυχο; Άστε με ήσυχο όλοι.
Θέλω να ζήσω ελεύθερος, δίχως εσάς πια».