Πομπηία και Δήλος. Δυο μοναδικοί αρχαιολογικοί χώροι, δυο μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, έρχονται κοντά μέσα από μια συνεργασία που ξεκίνησε πρόσφατα μεταξύ της Εφορείας Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) Κυκλάδων και του Αρχαιολογικού Πάρκου Πομπηίας. Η σημαντική αυτή συνέργεια περιλαμβάνει όχι μόνο το «ταξίδι» της έκθεσης κοσμημάτων «Vanity - Ιστορίες κοσμημάτων από τις Κυκλάδες» στην πόλη με το καταστροφικό τέλος (είναι γνωστό ότι η Πομπηία καλύφθηκε από ηφαιστειακά υλικά και τέφρα με την έκρηξη του Βεζουβίου το 79 μΧ), αλλά και ανταλλαγές τεχνογνωσίας, στο πλαίσιο ενός πρωτοποριακού προγράμματος που βλέπει την αρχαία πόλη ενιαία.
Οι επικεφαλής των δυο υπηρεσιών, ο προϊστάμενος της ΕΦΑ Κυκλάδων, Δημήτρης Αθανασούλης και ο διευθυντής του Αρχαιολογικού Πάρκου Πομπηίας, Μάσιμο Οσάνα (Massimo Osanna), μίλησαν στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, για όλα τα παραπάνω. Παράλληλα, ο Ιταλός αρχαιολόγος μίλησε και για τις νέες ανακαλύψεις στην Πομπηία, που ξεχωρίζουν για την κατάσταση διατήρησής τους, αλλά και για τη σωστή τεκμηρίωσή τους, κάτι που εξέλιπε από τις παλαιότερες.
«Η γνωριμία μου με τον Μάσιμο Οσάνα έγινε μέσω της Γαλλικής Σχολής Αθηνών και τον διευθυντή της, Αλεξάντρ Φαρνού (Alexandre Farnoux). Έχουμε μια άριστη συνεργασία γιατί υπάρχει μια κοινή προσέγγιση: Να δώσουμε έμφαση στην ανανέωση των αρχαιολογικών χώρων με πολιτικές οι οποίες θα προσελκύουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό επισκεπτών», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Αθανασούλης, εξηγώντας περαιτέρω: «Αποφασίσαμε να κάνουμε ένα μοντέλο συνεργασίας δυο περιφερειακών υπηρεσιών, από την Ιταλία το Αρχαιολογικό Πάρκο της Πομπηίας και από την Αρχαιολογική Υπηρεσία της Ελλάδας η ΕΦΑ Κυκλάδων. Είναι η πρώτη φορά που δυο περιφερειακές υπηρεσίες συνεργάζονται σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων τους, δηλαδή από την έρευνα ως και την ανάδειξη, κι αυτό θεωρώ ότι έχει πολύ ενδιαφέρον».
Στο πλαίσιο αυτό αποφασίστηκε να μεταφερθεί, αναπροσαρμοσμένη, η έκθεση «Vanity» στην Πομπηία ενώ, όπως ενημέρωσε ο Έλληνας Έφορος το ΑΠΕ-ΜΠΕ, οι δυο υπηρεσίες θα συνεργαστούν και στην έκθεση που θα γίνει στη Ρώμη για τις Πόλεις των Ηφαιστείων, όπως οι δυο κορυφαίας σημασίας πόλεις στη Μεσόγειο, το προϊστορικό Ακρωτήρι της Θήρας και η ρωμαϊκή Πομπηία.
«Από εκεί και πέρα ο σχεδιασμός θα αφορά στην ανάπτυξη κοινών συνεργείων για τις αποκαταστάσεις στη Δήλο και στην Ιταλία, ώστε να υπάρχει ανταλλαγή εμπειρίας πάνω στο πεδίο, που είναι πολύ σημαντικό. Εκεί εμείς θα εμπλακούμε και με τη συντήρηση ενός σπηλαίου με τοιχογραφίες», συμπλήρωσε ο κ. Αθανασούλης.
«Vanity» στην Πομπηία
Από την πλευρά του, ο κ. Οσάνα είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για την έκθεση «Vanity» που θα μεταφερθεί στην Πομπηία. «Η ιδέα είναι να εγκαινιαστεί γύρω στα Χριστούγεννα. Δουλεύουμε, μαζί με Έλληνες συναδέλφους πάνω σε αυτήν την έκθεση, που πραγματοποιήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μυκόνου, αλλά σε ένα καινούργιο πλαίσιο. Θέλουμε να κάνουμε μια σύγκριση μεταξύ ελληνικών και ρωμαϊκών κοσμημάτων μέσα στον χρόνο», σημείωσε ο Ιταλός αρχαιολόγος, εξηγώντας ότι στη Μύκονο παρουσιάστηκαν κοσμήματα από τη 2η χιλιετία πΧ ως τη σύγχρονη εποχή. «Επιθυμούμε κι εμείς να δώσουμε αυτή τη ”διαχρονική” διάσταση των κοσμημάτων, κι αυτό μπορεί να γίνει, καθώς η ιστορία της Πομπηίας ξεκινά γύρω στον 7ο αι. πΧ. Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο που προκύπτει από αυτή τη συνεργασία είναι η σύγκριση δυο περιοχών της Μεσογείου, μέσα από την οποία βλέπει κανείς πολλές ομοιότητες μεταξύ της θάλασσας του Αιγαίου και της Τυρρηνικής», τόνισε.
Ο ίδιος δεν παρέλειψε να αναφέρει τι τον προσέλκυσε εξαρχής στη «Vanity»: «Δυο πράγματα. Το ένα ήταν η διάταξη, δηλαδή πώς μπορείς να παρουσιάσεις όλα αυτά τα αντικείμενα σε ένα μουσείο. Οι προθήκες και γενικά η αρχιτεκτονική της είχαν πολύ ενδιαφέρον, όλο το πρότζεκτ ήταν πολύ σύγχρονο και κομψό. Θέλαμε, λοιπόν, να δείξουμε αυτό το κομμάτι της έκθεσης με αυτό τον σύγχρονο τρόπο, σαν να πρόκειται για μια παρουσίαση των Bulgari για παράδειγμα. Φυσικά, για μένα που είμαι αρχαιολόγος είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι μπορούσες να δεις μέσα σε μια έκθεση όλα αυτά τα αντικείμενα, που ξεκινούσαν από τη 2η χιλιετία πΧ και έφθαναν ως την 1η χιλιετία μΧ. Είναι ένας εκπληκτικός τρόπος να διηγείσαι την ιστορία και την εξέλιξη των κοσμημάτων μέσα στον χρόνο».
Συνεργασία στη Δήλο
Όσο για τη συνεργασία του με την ΕΦΑ Κυκλάδων στη Δήλο, ο κ. Οσάνα σημειώνει: «Είναι πολύ σημαντική, επειδή η Ελλάδα και η Ιταλία έχουν τα ίδια προβλήματα στη συντήρηση και στην αποκατάσταση, την ίδια ερευνητική προσέγγιση, αλλά και ερμηνεία του παρελθόντος. Συνεπώς, είναι πολύ σημαντικό για εμένα και τον κ. Αθανασούλη, Ελλάδα και Ιταλία να συνεργαστούν σε προγράμματα συντήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς». Και γιατί ξεκινάτε με τη Δήλο; «Γιατί χρειάζεται ένα πολύ μεγάλο πρόγραμμα συντήρησης, σαν αυτό που, χάρη στην ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, ακολουθούμε στην Πομπηία. Πρόκειται για ένα τεράστιο πρόγραμμα που ξεκινήσαμε την προηγούμενη χρονιά και το οποίο είναι πραγματικά μια επανάσταση για την Πομπηία», τόνισε.
Οι δυο αρχαιολόγοι αναφέρθηκαν στην πρωτοποριακή διάσταση αυτού του προγράμματος. «Η Πομπηία ήταν σε μια πολύ κακή κατάσταση και αποφασίστηκε να εφαρμοστεί ένα ευρύ πρόγραμμα αποκατάστασης με μεγάλο προϋπολογισμό που προσεγγίζει ολιστικά τον αρχαιολογικό χώρο. Κάτι αντίστοιχο σχεδιάζεται και για τη Δήλο, δηλαδή προσεγγίζουμε την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου ολιστικά, ως ιερό και πόλη. Από εκεί και πέρα, θα κάνουμε ένα στρατηγικό σχεδιασμό και ανάλογα με τη χρηματοδότηση θα υλοποιούνται τμήματα αυτού του σχεδίου, το οποίο όμως ήδη θα έχει μια μορφή πιο ολοκληρωμένη και δεν θα είναι αποσπασματική η παρέμβασή μας», πληροφόρησε ο κ. Αθανασούλης.
Από την πλευρά του ο κ. Οσάνα, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, παρατήρησε: «Στην Πομπηία προσεγγίζουμε την πόλη ως πόλη. Δηλαδή, το πρόγραμμα που ακολουθούμε δεν αφορά ένα σπίτι ή ένα τμήμα της, αλλά ολόκληρη την πόλη. Αυτό σημαίνει, να διατηρήσουμε τα πάντα, να γίνουν κατανοητά τα πάντα, να ξανανοίξουμε όλους τους δρόμους, όλα τα σπίτια που ήταν κλειστά και κυρίως να μην αφήσουμε να χαθεί αρχαιολογικό υλικό, όπως για παράδειγμα τοιχογραφίες. Στο πλαίσιο αυτό, Έλληνες και Γάλλοι συνάδελφοι ήρθαν πρόσφατα στην Πομπηία για να μελετήσουν το μεγάλο μας πρόγραμμα συντήρησης και αναστήλωσης».
Για τη Δήλο ο κ. Οσάνα συμπλήρωσε ότι έχει ήδη υπογραφεί «ένα μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ της ΕΦΑ Κυκλάδων και του Αρχαιολογικού Πάρκου Πομπηίας προκειμένου να μοιραστούμε τεχνογνωσία σε θέματα συντήρησης. Στο πλαίσιο αυτό, κι επειδή δεν είναι δυνατόν να εφαρμόσεις ένα τέτοιο πρόγραμμα χωρίς να έχει προηγηθεί σημαντική έρευνα τόσο στην Ιταλία όσο και στις Κυκλάδες, οργανώνουμε κοινά ερευνητικά προγράμματα, όπως μια έρευνα στο νησί της Ρήνειας απέναντι από τη Δήλο, που είναι ένας υπέροχος αρχαιολογικός χώρος, ο οποίος όμως ποτέ δεν έχει ερευνηθεί με συστηματικό τρόπο. Στη συνέχεια, θα προχωρήσουμε με ένα πρόγραμμα αποκατάστασης. Για παράδειγμα, εξετάζουμε να ξεκινήσουμε μια αποκατάσταση στον Οίκο των Προσωπείων στη Δήλο τον επόμενο Οκτώβριο», πληροφόρησε το ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ιταλός αρχαιολόγος, τονίζοντας ότι είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα συνεργασία, «γιατί στην αρχαιότητα η σχέση μεταξύ Ιταλίας και Δήλου ήταν πολύ δυνατή. Η Δήλος ήταν το σημαντικότερο λιμάνι της Μεσογείου τον 2ο αι. πΧ και πολλοί άνθρωποι από την Καμπανία, τη Νάπολη, αλλά και την Πομπηία έρχονταν εδώ κυρίως για εμπορικούς σκοπούς».
Ως προς τα χρήματα της χρηματοδότησης του προγράμματος, ο κ. Αθανασούλης δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι θα γίνει προσπάθεια μέσω crowdfunding, αλλά θα αναζητηθούν και χορηγοί εντός κι εκτός Ελλάδας, με τη συνδρομή και της Γαλλικής Σχολής. «Για μένα, το μεγάλο κέρδος είναι η συνεργασία των ειδικών επιστημόνων, αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων, συντηρητών των δυο υπηρεσιών, γιατί αποκτούν εμπειρία και τεχνογνωσία και οι δυο πλευρές», διευκρίνισε ο Έλληνας Έφορος Αρχαιοτήτων. «Δεν θέλουμε μόνο τα ευρωπαϊκά χρήματα, αλλά και την ευρωπαϊκή συνεργασία. Πιστεύουμε πολύ σε αυτή την προσέγγιση», συμπλήρωσε ο κ. Οσάνα, αναφερόμενος στη σύμπραξη Ελλάδας, Ιταλίας και Γαλλίας.
Πομπηία και Ελλάδα
Τι γνωρίζουμε όμως για την Πομπηία, ο αρχαιολογικός χώρος της οποίας έχει έκταση 66 εκτάρια, από τα οποία έχουν ανασκαφτεί τα 44; Είναι άραγε ελληνική αποικία, όπως έχει υποστηριχθεί από πολλούς στους παρελθόν;
«Η καταγωγή της Πομπηίας είναι μια μακρά συζήτηση που έχει ξεκινήσει από τον 19ο αιώνα. Υπάρχουν μελετητές που λένε ότι ήταν ιταλική πόλη, άλλοι ότι ήταν ελληνική και κάποιοι ετρουσκική. Κατά τις έρευνες του τελευταίου χρόνου βρέθηκαν εκπληκτικά δεδομένα για την ίδρυσή της και τώρα πια η γνώμη μου είναι ότι η Πομπηία ήταν ετρουσκική πόλη. Είναι πολύ σημαντικό, πάντως, ότι η Πομπηία του 7ου και 6ου αι. πΧ ήταν μια ανοικτή κοινότητα και πως οι άνθρωποι που την ίδρυσαν είχαν πολύ ισχυρούς πολιτιστικούς δεσμούς με την Ελλάδα. Έχουμε στιλιστικά ίχνη στην αρχιτεκτονική των κτιρίων που δείχνουν αυτή τη σχέση μεταξύ ετρουσκικών οικογενειών της Πομπηίας και Ελλήνων αρχιτεκτόνων και τεχνιτών που προέρχονταν από τις ελληνικές αποικίες της Ιταλίας», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Οσάνα.
Όσο για τις ανασκαφές της πόλης, ο ίδιος ανέφερε: «Η Πομπηία ανακαλύφθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και από τότε ως σήμερα διεξάγονται ανασκαφές. Τον τελευταίο χρόνο ξεκινήσαμε νέες έρευνες, ενώ ταυτόχρονα διεξάγουμε το πρόγραμμα συντήρησης. Επίσης, για πρώτη φορά είμαστε σε θέση να έχουμε μια αξιόπιστη τεκμηρίωση των ανασκαφών της Πομπηίας, δηλαδή να γνωρίζουμε ακριβώς το σημείο που βρέθηκε κάθε αντικείμενο. Οι ανασκαφές του περασμένου αιώνα, τη δεκαετία του 1960 για παράδειγμα, δεν ήταν πολύ καλά τεκμηριωμένες. Τώρα η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική», διευκρίνισε.
Ο ίδιος, μάλιστα, εξηγεί τι τον έχει εντυπωσιάσει περισσότερο στις πρόσφατες έρευνες: «Ανασκάπτουμε δρόμους με σπίτια και από τις δυο πλευρές των δρόμων. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε βρει έπιπλα, αγγεία, τοιχογραφίες σε καταπληκτική κατάσταση διατήρησης. Βρίσκουμε όλα τα αντικείμενα στη θέση τους μέσα στα δωμάτια κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Γιατί, όπως σας είπα, από πολλά αντικείμενα τα οποία ανασκάφτηκαν ήδη από τον 19ο αιώνα και σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο της Νάπολης απουσιάζει το αρχαιολογικό περιβάλλον, το context. Δεν γνωρίζουμε πού βρέθηκαν. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει αυτό το περιβάλλον και να το ”διαβάζουμε” σωστά, αν θέλουμε να καταλάβουμε την αρχαία κοινωνία. Είναι λοιπόν μια πρώτης τάξης ευκαιρία να έχουμε για πρώτη φορά αυτή την εκπληκτική τεκμηρίωση και την ανακατασκευή όλου του αρχαιολογικού context», κατέληξε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
(Με πληροφορίες από το ΑΠΕ-ΜΠΕ)