Κατά την τελευταία πενταετία δύο από τα κορυφαία πολιτικά συστήματα αναφοράς σχετικά με την ποιότητα των δημοκρατικών θεσμών, η Βρετανία και οι ΗΠΑ, διέρχονται μία ιδιότυπη κρίση με διαφορές, αλλά και ορισμένες ομοιότητες μεταξύ τους. Το Brexit, η πρωτόγνωρη κυβερνητική αστάθεια, η πόλωση και η κρίση ενός σταθερού κομματικού συστήματος στη Βρετανία. Η εκλογή Τραμπ οι παλινωδίες του σε θέματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, ο δηλητηριώδης λόγος του για τους βασικούς θεσμούς της κοινωνίας στις ΗΠΑ.
Οι εξελίξεις αυτές μας αφορούν όλους. Λόγω της βαρύτητας αυτών των χωρών στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Γιατί δικαίως αποτελούν πρότυπα δημοκρατικής οργάνωσης είτε για κοινοβουλευτικά συστήματα (“the Westminster model”) είτε για Προεδρικά συστήματα (“checks-and-balances”). Γιατί προβάλλουν ένα ελκυστικό τρόπο ζωής στηριγμένο στην ευημερία και τις ισότιμες ευκαιρίες. Γιατί αποτέλεσαν πυλώνες ασφάλειας και αποδοτικής συνεργασίας για τις διακρατικές σχέσεις (ΗΠΑ και διατλαντικές σχέσεις, Βρετανία και ΕΕ).
Τι συμβαίνει, λοιπόν, στις δημοκρατίες αυτές και «άσχημοι άνθρωποι εξακολουθούν να κερδίζουν εκλογές», σύμφωνα με εύστοχο τίτλο του αμερικανικού Esquire; Πώς είναι δυνατόν σε χώρες με ένα ισχυρό φιλελεύθερο κατεστημένο να αναδύεται νικηφόρος η πλέον δημαγωγική και γκρίζα εκδοχή της πολιτικής; Γιατί σε τόσο εξωστρεφείς και ευημερούσες κοινωνίες επικρατεί μία λογική περιχαράκωσης έναντι φίλων και ανταγωνιστών;
Ο Τραμπ κατόρθωσε να διατηρήσει ισχυρή επιρροή σε ένα διευρυμένο εκλογικό σώμα λόγω της αυξημένης συμμετοχής. Οι σύμβουλοι πολιτικοί επικοινωνίας εμβρόντητοι παρατηρούν ότι έμεινε αλώβητος παρά την πρωτόγνωρη κυβερνητική καταστροφή: οι 230.000 νεκροί της πανδημίας, το κίνημα “Black lives matter”, το impeachment, η διαρκής στοχοποίηση των μέσων ενημέρωσης και πολλές άλλες παλινωδίες. Εάν αυτές οι εξελίξεις δεν έχουν φθοροποιό επίδραση και δεν επιβαρύνουν την ex post facto κρίση των ψηφοφόρων, τότε μήπως η δημοκρατική λογοδοσία είναι πλέον κενή περιεχομένου;
Στις προηγούμενες αμερικανικές εκλογές η εκτεταμένη χρήση των social media είχε τη δική της επίδραση (Cambridge Analytica), όπως αντιστοίχως και στη Βρετανία με την καμπάνια του Brexit (βλ. Un-Civil War). Υπόνοιες εκφράστηκαν και για παρεμβάσεις τρίτων (Ρωσία). Εάν, όμως, αυτά συμβαίνουν σε δύο πολιτικά συστήματα με προηγμένη θεσμική υποδομή και εδραιωμένη δημοκρατική κουλτούρα, πόσο ανθεκτικά μπορούν να είναι τελικά άλλα δημοκρατικά συστήματα δίχως αυτές τις ισχυρές προϋποθέσεις;
Μήπως τελικά η ευημερία δημιουργεί ένα είδος «πλουτοκρατικής αλαζονείας», η οποία εκδηλώνεται με την αδιαφορία για την επιβολή εμπορικών δασμών σε τρίτους, την προώθηση μέτρων κατά της κλιματικής αλλαγής ή τη λήψη σοβαρών μέτρων κατά της πανδημίας;
Μήπως τα παραδοσιακά κόμματα πρέπει επειγόντως να καλύψουν το κενό αντιπροσώπευσης όσων βρίσκονται στο περιθώριο λόγω της δραματικής μεταβολής στην αγορά εργασίας (από-βιομηχάνιση, ψηφιακός μετασχηματισμός) ή εναντιώνονται στον κατακερματισμό της κοινωνικής πραγματικότητας με την θραύση κοινωνικών συμβάσεων του παρελθόντος;
Ένα ακόμη βασικό ζητούμενο είναι πώς προστατεύονται οι δημοκρατίες έναντι όσων διεκδικούν την κυριαρχία μέσω της ιδιοτελούς χρήσης κανόνων και θεσμών με άμεση συνέπεια για την δημοκρατία; Έναντι όσων επιδιώκουν την ανατροπή θεμελιωδών αξόνων των δημοσίων πολιτικών (πχ η διάρρηξη των εμπορικών σχέσεων ΗΠΑ-ΕΕ, η αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ) με άγνωστες συνέπειες για το δημόσιο συμφέρον;
Ένα τελικό σχόλιο. Οι αρνητικές εξελίξεις στα πολιτικά συστήματα ΗΠΑ και Βρετανίας δημιουργούν ένα διαφορετικό πλαίσιο αξιολόγησης των εξελίξεων στο ελληνικό κομματικό σύστημα μεταξύ 2012-2019. Κόμματα και ψηφοφόροι βρήκαν αντίδοτα έναντι της κυριαρχίας των δημαγωγών και όσων απειλούσαν ευθέως τη δημοκρατία. Το εθνικό κοινοβούλιο χαρακτηρίζεται πλέον από μία λελογισμένη κοινοβουλευτική αντιπαράθεση, δίχως τις ακρότητες του παρελθόντος. Αυτό δεν αμνηστεύει τους ηθικούς αυτουργούς, ούτε επιτρέπει τον εφησυχασμό, καθώς οι επιρροές από τις εκλογικές τάσεις σε άλλες χώρες μεταφέρονται ταχύτατα σε χώρες με υπαρκτά προβλήματα και θεσμικές αδυναμίες.