Στην ευμετάβλητη γεωπολιτική «σκακιέρα» των δυτικών Βαλκανίων, οι εξελίξεις αναδεικνύουν μια νέα πολιτική ελίτ, σε συνδυασμό και με τη «διπλωματία των συλλαλητηρίων». Ταυτόχρονα, ο ανταγωνισμός των ξένων δυνάμεων παραμένει σημαντική παράμετρος στη διαμόρφωση των γεωπολιτικών ισορροπιών, που μέσω μηχανισμών επιρροής προωθούν τα στρατηγικά τους συμφέροντα.
Η ιστορία των δυτικών Βαλκανίων έχει αποδείξει πως το nation building που βασίστηκε στα δυτικά πρότυπα δεν έχει αποφέρει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, καθώς οι εθνοτικοί και θρησκευτικοί διχασμοί, καθιστούν δύσκολη την επίλυση συγκρούσεων.
Οι νέες πολιτικές ελίτ που αναδεικνύονται εν μέσω των ιδιότυπων πολιτικών δομών που χαρακτηρίζουν τα δυτικά Βαλκάνια, καταγράφονται ως εξής:
Βόρεια Μακεδονία: Οι πρόωρες εκλογές που έχουν οριστεί για τον Απρίλιο του 2020, θέτουν σε αμφισβήτηση τη Συμφωνία των Πρεσπών, μετά το βέτο του Εμανουέλ Μακρόν στην ευρωπαϊκή πορεία της Βόρειας Μακεδονίας. Ο νέος ηγέτης του εθνικιστικού κόμματος VMRO DPMNE Χρίστιαν Μίτσκοσκι, (διάδοχος του Νικολά Γκρουέφσκι) επικρίνει τη Συμφωνία των Πρεσπών και αφήνει αιχμές για μη εφαρμογή της. Ταυτόχρονα τάσσεται υπέρ της ευρωπαϊκής προοπτικής της Βόρειας Μακεδονίας και της εφαρμογής μεταρρυθμίσεων.
Κόσοβο: Οι εκλογές ανέδειξαν νέο πολιτικό ηγέτη, τον Αλμπίν Κούρτι, του Κινήματος Αυτοδιάθεσης - ενδέχεται να είναι ο επόμενος πρωθυπουργός του Κοσόβου. Ο Κούρτι θεωρείται εκπρόσωπος της πολιτικής γενιάς, που δεν έχει πολεμήσει με τον UCK για την αυτονομία του Κόσοβου, του οποίου διοικητές υπήρξαν ο πρώην πρωθυπουργός Ράμους Χαραντινάι (κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου) και ο νυν πρόεδρος του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι. Ωστόσο, ο Κούρτι έχει επιχειρηματολογήσει υπέρ της ένωσης Κοσόβου – Αλβανίας, έχει δηλώσει ότι οι διαπραγματεύσεις Πρίστινα – Βελιγραδίου δεν αποτελούν άμεση προτεραιότητα του και ότι θα υιοθετήσει μια διαφορετική προσέγγιση που θα επικεντρώνεται στις πολεμικές αποζημιώσεις από τη Σερβία για τον πόλεμο του Κοσόβου (1998-1999).
Αλβανία: Tο πολιτικό σκηνικό χαρακτηρίζεται από την αντιπαράθεση του πρωθυπουργού Έντι Ράμα με τον πρόεδρο Ιλίρ Μέτα, ο οποίος απεύθυνε κάλεσμα για διενέργεια δημοψηφίσματος, μέσω του οποίου οι πολίτες θα υπερασπιστούν το Σύνταγμα της χώρας. Ωστόσο, ο πρωθυπουργός Ράμα καταφέρνει μέχρι στιγμής να ελίσσεται, τόσο σε εσωτερικό όσο και σε εξωτερικό επίπεδο, εφαρμόζοντας τη δική του πολιτική. Ο αντίπαλός του Λουλζίμ Μπάσα, ηγέτης του Δημοκρατικού Κόμματος, τάχθηκε υπέρ της πρόταση του Ιλίρ Μέτα και φιλοδοξεί να γίνει ο επόμενος πρωθυπουργός της Αλβανίας, σε περίπτωση που ο Ράμα απωλέσει την εξουσία.
Σερβία: Ο πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς έχει γίνει εδώ και καιρό στόχος μαζικών διαδηλώσεων που τον κατηγορούν για αυταρχική διακυβέρνηση και οργανώνονται υπό την ομπρέλα της Ενωμένη Αντιπολίτευσης – περιλαμβάνει ετερόκλητα πολιτικά κόμματα και οργανώσεις πολιτών.
Επόμενη μέρα
Οι νέες πολιτικές ελίτ αναμένεται να επηρεάσουν την επομένη μέρα των δυτικών Βαλκανίων που προδιαγράφεται με βάση τις ακόλουθες παραμέτρους :
(α) Η ένταξη κρατών των δυτικών Βαλκανίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να καθυστερεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα ξένες δυνάμεις, όπως η Ρωσία, που εναντιώνονται στην ευρω-αντλαντική προοπτική, να επιδιώκουν με τους μηχανισμούς επιρροής που διαθέτουν, να καλύψουν το «κενό εξουσίας» των Βρυξελλών.
(β) Η επίλυση των συγκρούσεων μεταξύ κρατών των δυτικών Βαλκανίων, με προεξέχουσα αυτή της Σερβίας – Κοσόβου, ενδέχεται να απαιτεί νέους χειρισμούς και αφήγημα. Η ΕΕ που δεν ενέκρινε την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βόρεια Μακεδονία, υπέγραψε τη Συμφωνία των Πρεσπών) εμφανίζει σοβαρό έλλειμμα εμπιστοσύνης.
(γ) Οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές δομές κρατών των δυτικών Βαλκάνιών, έχουν την τάση, σύμφωνα και με εκθέσεις της ΕΕ, να κάνουν επιρρεπείς τις κυβερνήσεις στη διαφθορά, με αποτέλεσμα να μην εφαρμόζονται μεταρρυθμίσεις και να δημιουργούνται ενίοτε επικίνδυνες ισορροπίες στην άσκηση εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής.
(δ) Ο αλβανικός εθνικισμός θεωρείται ακόμη μια σημαντική παράμετρος. Η νίκη του Αλμπίν Κούρτι στις εκλογές του Κοσσόβου, ίσως δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια αντιπαράθεση Τιράνων και Πρίστινας για το κέντρο του αλβανικού εθνικισμού. Το Κίνημα Αυτοδιάθεσης έχει προαναγγείλει στα Τίρανα «Πορεία για Ένωση», στις 28 Νοεμβρίου, επέτειο της εθνικής εορτής της Αλβανίας. Παράλληλα, η ιδέα της «Μεγάλης Αλβανίας» συνεχίζει να παραμένει το επίκεντρο του αλβανικού εθνικισμού. Όμως, το ενδεχόμενο να ενωθούν όλες οι αλβανόφωνες περιοχές των δυτικών Βαλκανίων υπό ένα κράτος δεν θεωρείται εφικτό. Η ενοποίηση μπορεί να γίνει μόνο μέσω soft borders, ελεύθερης διακίνησης εμπορευμάτων και προσώπων των αλβανόφωνων περιοχών.
(ε) Οι νέες πολιτικές ελίτ των δυτικών Βαλκανίων εμφανίζονται να διατηρούν τα στερεότυπα του παρελθόντος. Ωστόσο, η στάση τους αυτή ενδεχομένως να εντάσσεται στο πλαίσιο μιας στρατηγικής με στόχο την προάσπιση των θέσεων τους, σε διαπραγματεύσεις για επίλυση συγκρούσεων.
(στ) Οι εθνοτικές και θρησκευτικές διαφορές παραμένουν αστάθμητος παράγοντας και δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμες. Η ιστορία των δυτικών Βαλκανίων έχει αποδείξει ότι τα ζητήματα της ταυτότητας των πληθυσμών της περιοχής είναι δύσκολο να επιλυθούν με δημοψηφίσματα, συμφωνίες, συνθήκες και με ανταλλάγματα. Το nation building δεν είναι εφικτό αν δεν υπάρχει σεβασμός της ταυτότητας της κάθε εθνότητας.