Επίμετρο από το νέο βιβλίο του Συμβούλου ΑΣΕΠ, Δρ. Δημοσίου Δικαίου του Πανεπιστημίου της Nanterre και πρώην Νομάρχη Απόστολου Παπατόλια, «Θεωρία και Πράξη του Επιτελικού Κράτους. Θεωρητικό θεμέλιο, νομοθετική κατοχύρωση, διοικητική πρακτική» (Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2021)
H διαχείριση της πανδημίας έφερε στο προσκήνιο ένα νέο δημόσιο αφήγημα για το σύγχρονο ρόλο του Κράτους, που αναμένεται να επηρεάσει καθοριστικά τις μετα-πανδημικές θεσμικο-πολιτικές διευθετήσεις.
Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 η θεωρία είχε επισημάνει τις κοσμογονικές αλλαγές που δρομολογεί ο πολλαπλασιασμός των «ασύμμετρων» απειλών, όπως οι υγειονομικές κρίσεις, η τρομοκρατία, τα πυρηνικά ατυχήματα, οι φυσικές καταστροφές, καθώς και οι διατροφικές, ενεργειακές και οικολογικές επισφάλειες.
Αυτές οι απειλές της «εποχής της διακινδύνευσης» μετατοπίζουν δομικά τα όρια του Κράτους από τα παραδοσιακά καθήκοντα της πρόνοιας ή της αναδιανομής σε εκείνα της πρόληψης, της διαχείρισης και της αποτροπής των νέων κινδύνων.
Στη συνθήκη της πανδημίας έγινε περισσότερο από ποτέ αντιληπτό ότι ένα Κράτος λειτουργεί με «επιτελικό» τρόπο, μόνον όταν διαθέτει μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας της εθνικής οικονομίας και της κοινωνίας και όταν λαμβάνει τα απαραίτητα μέτρα για την υλοποίησή της με συνεκτικές δημόσιες πολιτικές.
Είναι γεγονός ότι η ιδέα της επιστροφής του κρατικού παρεμβατισμού έχει αποκτήσει μεγάλη δημοφιλία στο περιβάλλον της πανδημίας. Είναι σαφές ότι και ο προσωρινός νομοθέτης της πανδημίας αποδέχεται γενικευμένα την επανάκαμψη του παραδοσιακού παρεμβατισμού, υπαινισσόμενος μια στροφή στην κεϋνσιανή αντίληψη για το ρόλο του Κράτους στην οικονομία, τάση που παρατηρείται σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές έννομες τάξεις. Το μοντέλο της σχεδιασμένης οικονομίας της διαιρεμένης μεταπολεμικής Ευρώπης δείχνει, έτσι, να επιστρέφει.
Το «Επιτελικό Κράτος» δεν θα είναι πια το «Ελάχιστο Κράτος» της νεοφιλελεύθερης αντίληψης, αλλά το Κράτος που αναπτύσσει στο έπακρο την ικανότητα της στρατηγικής πρόβλεψης των κινδύνων ή των επιπτώσεων των πολιτικών του, καθώς και του συντονισμού των επιμέρους οργανωτικών του μονάδων για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων.
Σε αυτό το σχήμα, ένα Κράτος είναι «Επιτελικό» επειδή επικεντρώνεται στις βασικές λειτουργίες της στρατηγικής θέασης, της προληπτικής οργάνωσης της αβεβαιότητας και της συντονισμένης διαχείρισης όλων των διαθέσιμων πόρων για τη θωράκιση της κοινωνίας, της οικονομίας και των δικαιωμάτων των πολιτών απέναντι σε κάθε λογής απρόβλεπτες κρίσεις ή απειλές. Είναι «Επιτελικό» επειδή λειτουργεί στην πράξη ως εγγυητής της σύνολης «ανθεκτικότητας» της κοινωνίας, γνωρίζοντας να αναθέτει ρόλους και να κατανέμει πόρους, καθώς και να βελτιώνει συνεχώς την επιχειρησιακή του επάρκεια.
Αυτό το Κράτος διατηρεί την παράδοση του κεντρικού σχεδιασμού, που είναι το σήμα κατατεθέν του κεϋνσιανού μεταπολεμικού μοντέλου, χωρίς όμως να εξαντλείται σε αυτήν, καθώς πασχίζει αδιάκοπα να εξασφαλίσει τα μέσα της επιβίωσής του έναντι των διαρκών πιέσεων και αναταράξεων της διεθνούς οικονομίας.
Στη χώρα μας, ωστόσο, παρά την πληθωριστική ρητορική περί «Επιτελικού Κράτους», δύσκολα διακρίνει κανείς έναν ουσιαστικά καθοδηγητικό ρόλο του Δημοσίου (κάποιο δομημένο κεντρικό σχέδιο ή συγκεκριμένο «παραγωγικό μοντέλο») για την αναδιάταξη της οικονομίας ή τη συνολική ανασυγκρότηση της διοικητικής μηχανής. Ίσως το μόνο πεδίο που έγινε ιδιαίτερα αισθητή η ανάγκη μιας ουσιαστικής επιτελικής διακυβέρνησης εντοπίζεται στην κεντρική διεύθυνση των προληπτικών ενεργειών υπό την πίεση ενός καθημερινού «crisis management», που σπανίως, όμως, υπερέβη το κυρίαρχο εγχώριο δόγμα του «βλέποντας και κάνοντας» για να μετεξελιχθεί σε ένα πραγματικό «management by crisis».
***
Διαβάστε όλο το Επίμετρο που δημοσιεύει το Ινστιτούτο ΕΝΑ: https://bit.ly/3w9RRfw
