«Αν δεν κοιμηθείς μαζί του, θα κάνουμε βουντού στην οικογένειά σου, έτσι μου είπαν. Με εκβίαζαν για να εκδίδομαι, μέχρι που με συνέλαβε η αστυνομία και αυτή ήταν η πιο τυχερή μέρα στη ζωή μου», μας λέει η Κριστίνα. Ήταν μόλις 19 χρονών, όταν την έπιασαν με την κατηγορία της πορνείας σε χώρα της Μεσογείου. Μετά τη σύλληψή της ακολούθησε και η απέλασή της στην πατρίδα της. Τα βασανιστήρια όμως της Κριστίνα δεν είχαν ξεκινήσει, ούτε είχαν σταματήσει εκεί.
Η εμπορία ανθρώπων παραμένει ένα σκληρό κοινωνικό φαινόμενο και μια πραγματικότητα που εμφανίζεται ολοένα και πιο συχνά στην Ευρωπαϊκή γειτονιά – περισσότερο απ’ όσο πιστεύαμε και μπορούσαμε να φανταστούμε. Στην πραγματικότητα, από τις 40 εκατομμύρια περιπτώσεις ετησίως, εκτιμάται ότι περίπου 64.000 από αυτές, λαμβάνουν χώρα στην Ευρώπη. Οι πέντε (5) χώρες που βρίσκονται στην κορυφή της λίστας από όπου προέρχονται τα θύματα εμπορίας είναι η Ρουμανία, η Βουλγαρία, η Ολλανδία, η Ουγγαρία και Πολωνία.
Το έγκλημα αυτό χαρακτηρίζεται από τρία βασικά στοιχεία: το σκοπό – ο οποίος είναι η εκμετάλλευση, τα μέσα – η απειλή ή η χρήση της βίας ή του εξαναγκασμού, ο εντοπισμός των θυμάτων, η μεταφορά ή η υπόκρυψη ανθρώπων.
Συχνά η εμπορία ανθρώπων συγχέεται με το λαθρεμπόριο μεταναστών, όντας κι αυτό ένα έγκλημα, το οποίο ωστόσο έχει τέσσερις διακριτές παραμέτρους: τη συναίνεση, την εκμετάλλευση, τη διακρατικότατα και την πηγή κερδών. Στις περιπτώσεις λαθρεμπορίας μεταναστών, η συγκατάθεση και η ανταλλαγή χρημάτων αφορούν κυρίως στην επιτυχή μεταφορά και την άφιξη στον τελικό προορισμό, παρά άλλου είδους εκμετάλλευση. Από την άλλη πλευρά κι ενώ το λαθρεμπόριο μεταναστών συνεπάγεται τη διέλευση συνόρων, η εμπορία ανθρώπων ενδέχεται να παραμείνει ένα καθαρά εγχώριο φαινόμενο. Στην πραγματικότητα, μια μελέτη του UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime), αποκάλυψε ότι το 43% των θυμάτων παγκοσμίως διακινούνται εντός εθνικών συνόρων.
Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες, η εμπορία ανθρώπων είναι μια από τις πιο ταχύτερες αναπτυσσόμενες εγκληματικές βιομηχανίες στον κόσμο, έχοντας κέρδη πάνω από €135 δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο. Η ιστορία της Κριστίνα, η οποία υποστηρίζεται σήμερα από το εξειδικευμένο προσωπικό του SolidarityNow, έρχεται να προστεθεί στο μακρύ κατάλογο των θυμάτων. Υπάρχουν διάφορα είδη εμπορίας ανθρώπων: εξαναγκαστική εργασία, σεξουαλική εκμετάλλευση, εργασία για αποπληρωμή χρέους, καταναγκαστική εργασία, παιδιά στρατιώτες. Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Α21, υπάρχουν εκατομμύρια σκλάβοι σε ολόκληρο τον κόσμο, περισσότεροι από οποιαδήποτε άλλη στιγμή της ιστορίας. Μόνο το 1% των θυμάτων σώζονται. Και η Κριστίνα ήταν μια από τις τυχερές.
Η ιστορία της Κριστίνα: μια ιστορία δύναμης και θάρρους
Η Κριστίνα, 36 χρονών, κατάγεται από μια χώρα της Υποσαχάριας Αφρικής. Μεγάλωσε στο σπίτι μιας μεγάλης οικογένειας. Πολλά αδέλφια, πολλή φτώχεια, αλλά πολλή αγάπη από τον πατέρα της. «Ο πατέρας μου, μού έμαθε να είμαι ειλικρινής και πώς να αντιμετωπίζω τη ζωή», μας λέει. Η μητέρα της δούλευε σκληρά για να μπορέσει να συντηρήσει οικονομικά τα παιδιά της. Σε ηλικία 17 χρονών αποφάσισε να αφήσει το σπίτι της και να πάει σε μια άλλη αφρικανική χώρα. «Ήθελα να πάω στην Ευρώπη. Ο πατέρας μου προσφέρθηκε να με βοηθήσει για να μείνω στη χώρα μου και να συνεχίσω τις σπουδές μου, αλλά εγώ ήθελα να φύγω για να βοηθήσω οικονομικά την οικογένειά μου, αλλά και για να ανακαλύψω τον εαυτό μου», μας αναφέρει.
Πού αγοράζει άραγε κανείς στην Αφρική ένα εισιτήριο για την Ευρώπη; Στο δρόμο. Στο δρόμο μπορεί να βρει κανείς τους λεγόμενους σπόνσορες, τους «προστάτες», που αναλαμβάνουν να φτιάξουν τα χαρτιά όσων Αφρικανών επιθυμούν να πάνε σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα. Μερικές φορές βέβαια επιλέγουν οι ίδιοι τα θύματά τους. Υπάρχουν όμως και οικογένειες που τους ικετεύουν για να πάρουν τα παιδιά τους. Όλα ξεκινούν με μεγάλες υποσχέσεις για μια καλύτερη ζωή και για δουλειές σε εταιρείες με καλά λεφτά. Αυτή είναι η «βιτρίνα» της επιχείρησής τους. «Με διαφορετικούς σπόνσορες, πήγα σε διαφορετικές χώρες. Σου μιλάνε για δουλειά, αλλά επί της ουσίας αυτό που κάνουν, είναι εμπορία ανθρώπων», σημειώνει η Κριστίνα. «Όταν έβλεπα κάτι που δε μου άρεσε, πάντα έφευγα», μας εξομολογείται. Ξυλοδαρμοί, απειλές, εκφοβισμοί, και όμως δε λύγισε ποτέ. Ζωή είναι να πέφτεις έξι φορές και να σηκώνεσαι επτά, λένε.
Η Κριστίνα πέθανε και αναστήθηκε αμέτρητες φορές. Αυτό που την έσωζε ήταν ο εαυτός της και η θέλησή της για ζωή. «Ήμουν δυνατή και θαρραλέα», επισημαίνει. Οι δυσκολίες σε σκληραίνουν, σε κάνουν να χάνεις την εμπιστοσύνη σου στους ανθρώπους. Μέσα από αυτό το ταξίδι, η Κριστίνα γνώρισε ανθρώπους που την πρόδωσαν, που της έκαναν κακό, αλλά και που την αγάπησαν, και κάπως έτσι ήρθε στη ζωή της η κόρη της και ο γιός της.
«Θυμάμαι ότι σε όλο αυτό το ταξίδι, έγραφα, δεν ξέρω γιατί το έκανα αυτό, ίσως γιατί αγαπάω το γράψιμο», μας λέει. Έγραφε για τις μέρες, για τους μήνες και για τα χρόνια που περνούσαν. Ακόμα και πάνω σε ένα πλοιάριο στη μέση της Μεσογείου, θυμάται τον εαυτό της να γράφει. Η επαφή της με το γράψιμο ξεκίνησε όταν ακόμα ήταν παιδί. Πάντα της άρεσε να διαβάζει λογοτεχνία και ποίηση. Το γράψιμο ήταν το όχημά της προς την ελευθερία. Τα μικρά κείμενά της έγιναν σιγά σιγά κεφάλαια του δικού της βιβλίου. «Το βιβλίο μου είναι μια προσωπική μαρτυρία της ζωής μου, είναι μια αληθινή ιστορία, την οποία θέλω να μάθουν οι άνθρωποι. Παραλίγο να πεθάνω με διαφορετικούς τρόπους. Με συνέλαβαν, με βίασαν, με απέρριψαν. Είδα τον εαυτό μου στον καθρέπτη. Είδα ανθρώπους να πεθαίνουν. Και ύστερα από όλα αυτά, είμαι ακόμα εδώ. Ξέρω ότι πολλοί άνθρωποι, που έχουν περάσει όλα αυτά, θα αυτοκτονούσαν. Δεν αξίζει όμως. Οι ζωές μας δεν είναι φανταστικές, είμαστε αληθινοί και έχουμε ευκαιρίες. Έχουμε τη δύναμη να γίνουμε αυτό που θέλουμε, να πούμε όχι. Δε θα ξεχάσω ποτέ μου τους ανθρώπους που με βοήθησαν. Αν τα είχα παρατήσει, δε θα είχα μια ιστορία να διηγηθώ στα παιδιά μου».
Τα στοιχεία
Δεδομένης της δυσκολίας να συγκεντρωθούν διεξοδικά και αξιόπιστα στοιχεία για το θέμα της εμπορίας ανθρώπων, είναι σημαντικό να γίνεται η διάκριση μεταξύ του εκτιμώμενου και του επίσημα καταγεγραμμένου αριθμού των θυμάτων και των εμπόρων. Για παράδειγμα, στο διάστημα 2013-2014, μόνο 16.000 θύματα εμπορίας ανθρώπων καταγράφηκαν επίσημα - 65% εκ των οποίων ήταν Ευρωπαίοι πολίτες. Από τα στοιχεία αυτά συμπεραίνει κανείς ότι ο αριθμός των περιπτώσεων μειώθηκε κατά το διάστημα αυτό καθώς για την περίοδο 2010-2012, ο διπλάσιος αριθμός (30.000) υποθέσεων καταγράφηκαν στην Ευρώπη.
Δυστυχώς δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι σε αυτό το έγκλημα υπάρχει μία ισχυρή συνιστώσα που σχετίζεται με το φύλο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, 51% των θυμάτων είναι γυναίκες, ενώ το 63% των εμπόρων είναι άνδρες. Επιπλέον, 72% των θυμάτων της βιομηχανίας του σεξ είναι γυναίκες. Για το διάστημα 2010-2012, 80% των καταγεγραμμένων θυμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη ήταν γυναίκες. Στα χρόνια που ακολούθησαν, το 67% των υποθέσεων ήταν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και το 95% των θυμάτων ήταν γυναίκες.
Άνθρωποι όλων των ηλικιών μπορούν να πέσουν θύματα της εμπορίας ανθρώπων. Υπολογίζεται ότι 5,5 εκατομμύρια παιδιά πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η ζωή της Κριστίνα σήμερα
Η Κριστίνα ζει στην Ελλάδα μαζί με την οικογένειά της από το 2007. Όλα αυτά τα χρόνια έχει προσπαθήσει με κάθε τρόπο να ενισχύσει τις ικανότητές της, είτε παρακολουθώντας μαθήματα ελληνικών, είτε παίρνοντας μέρος σε διάφορα άλλα εκπαιδευτικά σεμινάρια. Έχει κάνει πολλές δουλειές και έχει αναζητήσει βοήθεια από το SolidarityNow και το εξειδικευμένο προσωπικό του *Κέντρου Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης. «Στη ζωή όταν έχεις το προνόμιο να είσαι στην κορυφή κι έχεις εξουσία πρέπει να έχεις κατά νου ότι διοικείς ανθρώπους και όχι ζώα. Πρέπει να ξέρουμε ότι πριν από εμάς ήταν κάποιος άλλος στη θέση μας. Πολλοί άνθρωποι είναι ταλαντούχοι και χαρισματικοί, αλλά το πνεύμα τους είναι νεκρό, γιατί δεν τους συμπεριφέρονται καλά, τους βλέπουν ως εγκληματίες, ως σκουπίδια, δεν τους αφήνουν να μιλήσουν. Ό,τι θέση κι αν έχεις πρέπει να μάθεις να τους ακούς όλους. Αυτό μπορεί να σε βοηθήσει να εξελιχθείς. Πάντα είναι κάποιος εκεί έξω που είναι πιο γρήγορος και πιο έξυπνος από εσένα. Δεν υπάρχει γνώση που πρέπει να πηγαίνει χαμένη. Άκουσε τους ανθρώπους και ενθάρρυνέ τους. Όλοι προορίζονται να γίνουν κάποιοι», καταλήγει λέγοντας.
Το όνειρο τής Κριστίνα είναι να καταφέρει να εκδώσει το βιβλίο της. «Θέλω να πω την ιστορία μου και να δείξω στους ανθρώπους, ότι δεν πρέπει να χάνουν την ελπίδα τους. Όλοι περνάμε από διάφορες δοκιμασίες, χωρίς αυτές δε θα μπορούσαμε να εξελιχθούμε», σημειώνει. Όση ώρα μιλάμε, κρατάει στα χέρια της ένα φάκελο όπου μέσα φυλάει κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο. Μας τα δείχνει και εμείς διαβάζουμε το κεφάλαιο που αφορά στην απέλασή της. Τη ρωτάμε αν έχει ολοκληρώσει το βιβλίο της. «Θα σταματήσω να γράφω όταν έχω στα χέρια μου όλα τα χαρτιά μου και τότε θα αρχίσω να γράφω ιστορίες άλλων».
Ως εγκληματική παραβίαση της κυριαρχίας και της ασφάλειας του ανθρώπινου σώματος, η εμπορία ανθρώπων είναι μία σύγχρονη μορφή δουλείας που πλήττει δυσανάλογα τις ευάλωτες κοινότητες. Υπάρχουν νομικά μέτρα για τη δίωξη και καταδίκη των δραστών, αλλά αποτελεί χρέος μας ως μέλος της κοινωνίας των πολιτών, να συνεχίσουμε να ευαισθητοποιούμε τους πολίτες για το θέμα αυτό καθώς πολλοί είναι εκείνοι που δεν γνωρίζουν τις διαστάσεις του προβλήματος.
*Το Κέντρο Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης του SolidarityNow λειτουργεί με τη χρηματοδοτική υποστήριξη του Open Society Foundation (OSF/OSIFE).