Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μια εφεύρεση χρήσιμη για τη δημιουργία διευρυμένων ηλεκτρονικών καφενείων, εάν υπάρχει αντίστοιχο κίνητρο. Τα πράγματα είναι απλά: ανοίγεις ένα ηλεκτρονικό καφενείο και περιμένεις θαμώνες («φίλους»). Η λέξη «φίλος» εδώ χρησιμοποιείται καταχρηστικά και σημαίνει απλά «πρόσωπο που έχει πρόσβαση σε ό,τι γράφω στο Facebook (FB) εγώ ή κάποιοι άλλοι στους οποίους έχω δώσει άδεια να γράφουν, αλλά και δυνατότητα να γράφει ο ίδιος». Κοινωνιολογικά, «φίλος» σημαίνει μέτοχος στην επικοινωνία του ηλεκτρονικού καφενείου ύστερα από άδεια του ιδιοκτήτη. Βεβαίως η λέξη «φίλος» παραπέμπει μόνο σε μία κατηγορία δικαιωμάτων στην επικοινωνία, υπάρχουν κι άλλες.
Από πλευράς ακροαματικότητας υπάρχουν φτωχά σε επικοινωνιακή δραστηριότητα, αλλά και πλούσια καφενεία. Υπάρχουν FB με χιλιάδες «φίλους» και άλλα με ελάχιστους «φίλους», όπως υπάρχουν και ελεύθερα καφενεία, όπου όλοι μπορούν τουλάχιστον να διαβάζουν τα μηνύματα που κυκλοφορούν εκεί. Το πώς λειτουργεί από πλευράς κινήτρων για τη χρήση του το FB, ως το πιο αντιπροσωπευτικό ίσως μέσο κοινωνικής δικτύωσης, δεν έχει ακόμη ερευνηθεί στην Ελλάδα. Ερωτήματα όπως τι επιδιώκει κανείς με τη δημιουργία ενός κύκλου χιλιάδων ηλεκτρονικών συνομιλητών στους οποίους δείχνει οικογενειακές στιγμές, στιγμές της προσωπικής του ζωής, τον ενδυματολογικό του κώδικα, φωτογραφίες από το πρωινό του ή το μπάνιο του, και ακόμη πιο προσωπικές πληροφορίες και στιγμές, δεν έχουν απαντηθεί με επιστημονικό τρόπο.
Υπάρχουν διάφοροι τύποι χρηστών του FB: άλλοι το χρησιμοποιούν για να δημιουργήσουν ή να διατηρήσουν ακροατήρια ενόψει επικείμενων εκλογικών αναμετρήσεων, άλλοι επειδή έχουν (ή θεωρούν ότι έχουν) ενδιαφέρουσες απόψεις που επιθυμούν να μοιραστούν με τρίτους. Άλλοι για να επιδείξουν τα κάλλη τους, να πουν τον πόνο τους ή να καταγγείλουν. Άλλοι, πάλι, γιατί δεν ξέρουν πώς αλλιώς να ξοδέψουν τον ελεύθερο χρόνο τους. Τέλος, άλλοι για να επαναφέρουν την ηθική τάξη που έχει διασαλευθεί και χρειάζεται αποκατάσταση. Η τελευταία κατηγορία είναι η πιο προβληματική: περιλαμβάνει τους κήνσορες, τους τιμητές επώνυμων ή ταπεινών τρίτων, είναι αυτοί που στηλιτεύουν ιδεολογικές και άλλες αποκλίσεις.
Μια ενδιαφέρουσα υποκατηγορία χρηστών του FB είναι οι πανεπιστημιακοί. Ενδιαφέρουσα, γιατί δείχνει ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά με αρκετά μέλη ΔΕΠ που ιδρύουν ένα ηλεκτρονικό καφενείο και μέσα από αυτό έχουν τη δυνατότητα να υβρίζουν και να σπιλώνουν υπολήψεις στο όνομα της κοινωνικής κριτικής, θεωρώντας μάλιστα αυτή τη δυνατότητα ως δικαίωμα ακαδημαϊκής έκφρασης. Η απορία δεν είναι μόνον που βρίσκουν το χρόνο οι άνθρωποι αυτοί να γράφουν με τις ώρες κείμενα, αφού υποτίθεται ότι ασχολούνται τόσο εντατικά με τη διδασκαλία και την έρευνα, ώστε δεν τους μένει ελεύθερος χρόνος για διαθέσουν για μια τόσο συχνή χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αλλά ας υποθέσουμε ότι το εμπόδιο αυτό με κάποιον μαγικό τρόπο ξεπερνιέται. Πιο μεγάλη είναι η απορία του αναγνώστη των κειμένων των μελών ΔΕΠ στο FB για δύο άλλες πτυχές των αναρτήσεων και των σχολίων: το επικοινωνιακό ύφος και τη γλώσσα, εν ολίγοις την ποιότητα επικοινωνίας στο συγκεκριμένο μέσον.
Πριν από λίγο καιρό (11.1.2019) ο υπουργός παιδείας, προφανώς απηυδισμένος από όσα ο ίδιος είχε διαβάσει σε FB πανεπιστημιακών ή του είχαν μεταφερθεί από συνεργάτες του, δήλωσε στη Βουλή επί λέξει στα εξής:
«Θα τηρηθούν όλοι οι κανόνες, ακόμη και οι κανόνες πολύ αυστηρής ποινής σε όσα μέλη ΔΕΠ έχουν εκφραστεί με τρόπο που δεν θέλω να χαρακτηρίσω μέσω του facebook. Αυτά είναι πειθαρχικά παραπτώματα και θα τιμωρηθούν αυτά. Δεν είναι λοιπόν όλα λουλούδια ανθισμένα και ηλιόλουστες ημέρες»
Και είχε απόλυτο δίκιο. Δεν είναι μόνο η κατάρρευση του αξιώματος του ακαδημαϊκού λειτουργού και του κύρους του που πιστοποιείται μέσα από τις γλωσσικές παραγωγές ορισμένων μελών ΔΕΠ στο FB, αλλά και το γεγονός ότι μέλη του πανεπιστημίου δεν είναι επιτρεπτό να θεωρούν ότι έχουν το δικαίωμα να εκτοξεύουν ύβρεις και συκοφαντίες εναντίον συγκεκριμένων προσώπων, και συχνά εναντίον του ίδιου του υπουργού παιδείας, στο όνομα δήθεν της πολιτικής κριτικής. Το μέτρο του επικοινωνιακά επιτρεπτού έχει χαθεί από ορισμένα μέλη ΔΕΠ και κάποιος έπρεπε να τους το υπενθυμίσει.
Μία από τις αγαπημένες πρακτικές ορισμένων μελών ΔΕΠ που είναι χρήστες του FB είναι η λεξικογραφική. Αν λ.χ. επιθυμούν να εκτοξεύσουν λάσπη σε κάποιο πρόσωπο, επιλέγουν λέξεις που κατά τη γνώμη τους περιγράφουν ιδιότητες του συγκεκριμένου προσώπου και δίνουν τους ορισμούς αυτών των λέξεων. Μετά τους ορισμούς ακολουθούν σχόλια των «θαμώνων» που προσπαθούν να μαντέψουν ποιο πρόσωπο έχει κατά νου ο λεξικογράφος. Ξεκινά ένα παιχνίδι μαντικής για το βαλλόμενο πρόσωπο που καταλήγει είτε με τον έμμεσο αλλά πολύ σαφή προσδιορισμό του, είτε με τη φράση «αυτά από κοντά», είτε με τον ιδιωματισμό «περιμένω Inbox».
Καθώς το FB τεχνικά επιτρέπει να απομακρύνει κανείς αναρτήσεις και σχόλια διαρκώς, έχουμε μερικές φορές ενδιαφέροντα κενά στους διαλόγους όταν οι αρχικοί παραγωγοί μαθαίνουν ότι μέσα στους θαμώνες υπάρχουν και κάποιοι που παρακολουθούν τη συζήτηση και νιώθοντας αηδία από τη λασπολογία αποθηκεύουν τη στιγμιαία εικόνα των διαλόγων την οποία μεταφέρουν στους θιγόμενους που δεν είναι «φίλοι» και δεν μπορούν να δουν τους συγκεκριμένους διαλόγους. Για το λόγο αυτό είναι αδύνατον να υπάρξει επαρκής αναγνώστης κειμένων στο FB, αν δεν παρακολουθεί λεπτό προς λεπτό όχι τι γράφεται σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία, αλλά και τι σβήνεται από όλες τις προηγούμενες.
Ας δούμε ένα πραγματικό παράδειγμα πειραγμένου διαλόγου σε υπαρκτό FB για να κατανοήσει ο αναγνώστης την ιδιαιτερότητα του FB ως μέσου συκοφάντησης και σπίλωσης προσώπων:
- (πρόσωπο 1): [Παραθέτει τον ορισμό της λέξης «νεποτισμός» αυτολεξεί από τον ιστότοπο της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα (www.greek-language.gr) – εννοείται χωρίς να αναφέρει την πηγή από την οποία τον αλίευσε] - (πρόσωπο 2): Καλημέρα Γιώργο. Ο νεποτισμός είναι πρακτική όλων των ελληνικών κομμάτων που άσκησαν εξουσία. Πλην…ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, όπου η αξιοκρατία καταργήθηκε. Βλέπε οικογένεια Παπά. Η αξιοσύνη έπεσε όλη επάνω τους, ακόμη και στις φιλενάδες και τα τέκνα τους. Τι…ατυχία να είμαι παιδί χτίστη και Μακρονησιώτη και ουχί Προφυρογέννητος. - (πρόσωπο 1, απαντά στο πρόσωπο 2): Στα Πανεπιστήμια να δεις τι γίνεται Νίκο μου! - (πρόσωπο 2), σχολιάζει): Άρα να προσέχουμε όλοι μας όταν έχουμε ή νομίζουμε ότι έχουμε οποιασδήποτε μορφής εξουσία. Όχι μόνο για τα φαινόμενα νεποτισμού, αλλά και της αλαζονείας και της κατάχρησης εξουσίας και της εκμετάλλευσης και..και..και.. (πρόσωπο 3, ερωτά το πρόσωπο 1): Τι έγινε ρε φίλε; Για ποιο απ’ όλα μιλάς;;; - (Πρόσωπο 3, απαντά στο πρόσωπο 1): Δεν έμαθα, υποθέτω όμως… - (πρόσωπο 1, απαντά στο πρόσωπο 3): Σωστά υποθέτεις!
Ο «φίλος» που μπαίνει στο καφενείο κάποια στιγμή, μήνες μετά τη δημιουργία της συγκεκριμένης ακολουθίας διαλόγων, μάταια προσπαθεί να κατανοήσει τα υψηλά νοήματα αυτού του διαλογικού σχήματος, διότι λείπει ο κρίσιμος συνδετικός κρίκος μεταξύ του τέταρτου και του πέμπτου βήματος. Εκεί υπήρχε στην αρχική σειρά διαλόγων, αλλά αφαιρέθηκε αργότερα για προφανείς λόγους, ένα σχόλιο από το πρόσωπο 1 που απαντούσε ως εξής στην απορία του προσώπου 3 (Τι έγινε ρε φίλε; Για ποιο απ’ όλα μιλάς;;;):
(πρόσωπο 1, απαντά στο πρόσωπο 3): Δεν έμαθες [προσδιορίζεται μέσω της σχετικής αντωνυμίας το φύλο του προσώπου που εξελέγη] εξελέγη στη θέση της [αναφέρεται το γνωστικό αντικείμενο] [παρατίθεται ημερομηνία της εκλογής] [αναφέρεται το όνομα του ιδρύματος όπου έγινε η εκλογή] [αναφέρεται με υβριστική-απαξιωτική συνδήλωση το επάγγελμα του πατέρα του προσώπου που εξελέγη];
Έτσι ο αντιγραμμένος ορισμός της λέξης «νεποτισμός» από το πρόσωπο 1, που είναι μέλος της εισηγητικής επιτροπής και του εκλεκτορικού σώματος, καταλήγει να συγκεκριμενοποιείται σε πρόσωπα που συμμετείχαν σε μια ακαδημαϊκή διαδικασία και στα οποία εγγράφονται ταπεινά και ιδιοτελή κίνητρα για την απόφασή τους να ψηφίσουν κάποιο πρόσωπο και έτσι παρουσιάζονται ως επίορκοι.
Αυτή είναι μια από τις πιο αποκρουστικές χρήσεις του FB, ενός μέσου κοινωνικής δικτύωσης που κατ’ αρχήν θα μπορούσε να είναι, και ευτυχώς πολλές φορές είναι, χρήσιμο. Μένει να δούμε αν η δέσμευση του υπουργού παιδείας ότι θα επιβληθούν κυρώσεις σε μέλη ΔΕΠ που κάνουν χρήση του FB απάδουσα στην ιδιότητά τους ισχύσει ή όχι. Υποθέτω ότι κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα, θα χρειαστεί να ασχοληθεί με το ζήτημα.