Η συνάντησή μας προγραμματίστηκε για το πρωί της Τρίτης. Η ώρα ήταν 9.30, οι πρώτοι καφέδες είχαν ψηθεί, χαρίζοντας αμέσως την πιο ζεστή μυρωδιά στα λίγα τετραγωνικά του εναλλακτικού καφενείου-παντοπωλείου Παντοκαφενές στο Παλαιό Φάληρο. Οι εργαζόμενοι βρίσκονταν από νωρίς στο μαγαζί έτοιμοι να υποδεχθούν τους πελάτες της ημέρας.
Η ιδέα για την ίδρυση του Παντοκαφενέ ξεκίνησε από μια παρέα επτά ανθρώπων που εργάζονται στον τομέα της ψυχικής υγείας. Μέσα από την επαγγελματική τους εμπειρία σε διαφορετικές θέσεις αλλά με παρόμοιες απόψεις, διαπίστωσαν ότι ενώ υπάρχουν ενήλικες με πιστοποιημένη αναπηρία που έχουν τη δυνατότητα και ικανότητα να εργαστούν, δεν βρίσκουν τις ευκαιρίες και το κατάλληλο περιβάλλον για επαγγελματική απασχόληση. Στόχος του καφενείου-παντοπωλείου, που ξεκίνησε τη λειτουργία του περίπου πριν ενάμισι χρόνο, είναι να βοηθήσει στην ομαλή κοινωνικοοικονομική ένταξη ατόμων με ειδικές ανάγκες.
«O Παντοκαφενές είναι μια δράση της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης Ένταξης (Κοιν.Σ.Ε.Π) “+εργάζομαι”, που έχει στόχο να αναπτύξει κι άλλες παρόμοιες με αυτήν δράσεις», λέει στη HuffPost Greece ο κ. Αλεξάντερ Νικίτοβιτς, πρόεδρος της «+εργάζομαι».
Στον Παντοκαφενέ, αυτήν την περίοδο απασχολούνται 14 άτομα με αυτισμό, νοητική υστέρηση και άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας, αφού πρώτα παρακολούθησαν ειδικό πρόγραμμα εκπαίδευσης. «Όταν ξεκινάει ένας καινούργιος να εργάζεται, αρχίζει και η εκπαίδευση», εξηγεί στη HuffPost o κ. Γιώργος Τζώτης, νοσηλευτής ψυχικής υγείας και μέλος του Δ.Σ. της «+εργάζομαι». «Το εκπαιδευτικό πλάνο σχεδιάζεται από μια επιστημονική ομάδα και περιέχει πολλές μεθόδους εκπαίδευσης από video modelling, μέχρι ασκήσεις animation, μια εφαρμογή με την οποία προβάλουμε απλές καθημερινές πράξεις σε βίντεο και έτσι βοηθάμε έναν εργαζόμενο με αυτισμό να μπορέσει να τις αναπαράγει ευκολότερα».
Αφού ολοκληρωθεί η εκπαίδευση, οι συντελεστές του Παντοκαφενέ παρέχουν συνεχή υποστήριξη αλλά δεν παρεμβαίνουν πλέον στην δουλειά των εργαζομένων. Κάποιοι από αυτούς έχουν πλήρη έμμισθη εργασία με οκτάωρο, άλλοι εργάζονται για τέσσερις ώρες και άλλοι παρακολουθούν ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα ένταξης στην αγορά.
«Είμαι 35 χρονών, εργάζομαι στον Παντοκαφενέ από πέρυσι τον Φεβρουάριο. Είμαι σερβιτόρα, παίρνω παραγγελίες για καφέδες ή μεζεδάκια που σερβίρουμε. Μου αρέσει η δουλειά μου, εργάζομαι οκτάωρο και έχω και τα ρεπό μου. Όλα μια χαρά», λέει η Δέσποινα.
Ο Γιώργος εργάζεται στον Παντοκαφενέ από όταν ξεκίνησε η επιχείρηση. «Μου αρέσει η δουλειά γιατί βλέπω και εξυπηρετώ κόσμο. Αυτό που μου αρέσει όμως περισσότερο είναι να σερβίρω. Εργάζομαι τέσσερις ώρες και τα πάω καλά με τους συνεργάτες μου. Θέλω να πω στον κόσμο να έρθει και να δει το μαγαζί», προσθέτει ο Γιώργος.
Ο Παντοκαφενές είναι ταυτόχρονα και παντοπωλείο. Τα προϊόντα που διαθέτει προέρχονται από άλλους αντίστοιχους-με το “+εργάζομαι”-φορείς Κοι.Σ.Π.Ε ή Κοιν.Σ.Ε.Π.
Το θεσμικό πλαίσιο
Η ένταξη στο εργασιακό περιβάλλον ατόμων με ειδικές ανάγκες αποτελεί πρακτική που θεσμοθετήθηκε διεθνώς πριν από πολλά χρόνια. Στην Ελλάδα, η απασχόληση ατόμων με σωματική, ψυχική και πνευματική βλάβη ως ένα βαθμό, προβλέφθηκε σε νόμο του 1986. Οι εξελίξεις στον κοινωνικοοικονομικό τομέα, επέβαλαν την επικαιροποίηση του παραπάνω νόμου. Πέρα από το Δημόσιο τομέα, με νόμο του 1998 και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις υποχρεώνονται να καλύπτουν ένα 8% του προσωπικού τους από άτομα με αναπηρία, σύμφωνα με την Τράπεζα Πληροφοριών Νομοθεσίας.
Με στόχο την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και ένταξη ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα στην εργασία, ένα χρόνο αργότερα θεσμοθετούνται οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης-Κοι.Σ.Π.Ε, φορείς όμως που είχαν πολλούς περιορισμούς και έτσι οι θέσεις απασχόλησης ήταν πολύ λίγες.
Οι Κοιν.Σ.Ε.Π ως φορείς της Κοινωνικής Οικονομίας, θεσπίστηκαν το 2011 και λειτουργούν σήμερα με το νόμο του 2016 που αντικατέστησε τον αρχικό.
Οι κατηγορίες Κοιν.Σ.Ε.Π:
- Ένταξης στην οικονομική και κοινωνική ζωή των ατόμων που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού. Προβλέπεται ένα 40% των εργαζομένων να προέρχεται από τις παραπάνω ομάδες
- Κοινωνικής Φροντίδας με στόχο την παραγωγή προϊόντων και την παροχή υπηρεσιών προνοιακού χαρακτήρα σε ηλικιωμένους, βρέφη, παιδιά, ΑμεΑ και άτομα με χρόνιες παθήσεις
- Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού που θα προάγουν την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή μέσα από την τοπική ή περιφερειακή ανάπτυξη
Οι προκλήσεις
Η λειτουργία Κοιν.Σ.Ε.Π με παρόμοιες δομές και στόχους αντιμετωπίζει μια σειρά από προκλήσεις.
Το ελληνικό κράτος θα πρέπει αναμφίβολα να δώσει περισσότερα κίνητρα και προνόμια στις επιχειρήσεις που έχουν στόχους παρόμοιους με αυτούς του Παντοκαφενέ, όπως γίνεται στις Ευρωπαϊκές-και όχι μόνο-χώρες.
Ο Παντοκαφενές δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο προνόμιο. Λειτουργεί σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο που διέπει όλες τις κανονικές επιχειρήσεις. «Πιστεύω θα ήταν καθοριστικό να βοηθηθούμε είτε με κάποια φοροελάφρυνση ή με κάποια επιπλέον κίνητρα για να μπορέσουμε να απασχολήσουμε περισσότερα άτομα με ειδικές ανάγκες. Χρειάζονται τροποποιήσεις στο νομικό πλαίσιο», λέει ο κ. Τζώτης.
Ακόμα μια πρόκληση αφορά στη δυνατότητα συμπράξεων και συνεργειών με άλλους φορείς ψυχικής υγείας, αλλά και ευρύτερα της τοπικής κοινωνίας. «Θα μπορούσαμε να συνεργαστούμε προκειμένου να υπάρξουν επιπλέον θέσεις εργασίας και να απασχοληθούν άτομα με ειδικές ανάγκες οποιασδήποτε αναπηρίας. Αυτά τα άτομα αποδεικνύουν εδώ καθημερινά ότι έχουν τη δυνατότητα», συμπληρώνει ο κ. Τζώτης.
Οι εκδηλώσεις
Στον φιλόξενο χώρο του Παντοκαφενέ διοργανώνονται συχνά εκδηλώσεις με στόχο τη διευκόλυνση της ένταξης των ατόμων με ειδικές ανάγκες στον κοινωνικό ιστό. Με τις εκδηλώσεις «ακούγεται» η επιχείρηση και αποδεικνύει ότι μπορεί να καλύψει και να υποστηρίξει εκδηλώσεις από μια έκθεση φωτογραφίας, βραδιές μουσικής, ανέβασμα παραστάσεων και παρουσιάσεις βιβλίων, μέχρι διοργανώσεις παιδικών πάρτι. «Είναι ένας τρόπος για να μας γνωρίσει αρχικά η τοπική γειτονιά και μετά η ευρύτερη κοινωνία προκειμένου να πάμε ενάντια στο στίγμα της ψυχικής ασθένειας», λέει ο κ. Τζώτης.
Η μέχρι τώρα ανταπόκριση του κόσμου είναι εντυπωσιακή και υπάρχουν υποστηρικτές, από τη στενή γειτονιά που έχουν δει την προσπάθειά και κατανοούν το σκοπό της, εμπλέκονται δυναμικά και βοηθούν.
Τα επόμενα βήματα
Το όραμα των ανθρώπων που ξεκίνησαν και υλοποιούν αυτή την προσπάθεια, είναι να δημιουργηθούν πολύ περισσότερες θέσεις εργασίας, μέσα από τη συνεργασία με την ευρύτερη κοινωνία.
«Εκτός από τις συμπράξεις με άλλες κοινωνικές επιχειρήσεις, θέλουμε να υπάρξουν περαιτέρω συμπράξεις και συνέργειες με τον Δήμο ή και με φορείς ψυχικής υγείας ακόμα και νοσοκομεία, προκειμένου να φτιάξουμε έναν μεγάλο ιστό που θα μπορεί να προσλαμβάνει άτομα με ειδικές ανάγκες», λέει ο κ. Τζώτης.
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Παντοκαφενές δέχεται συνέχεια βιογραφικά, υπάρχει ενδιαφέρον. «Φαίνεται η ανάγκη των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες να δουλέψουν, γιατί με τη δουλειά νιώθουν ότι είναι παραγωγικοί, αποκτούν αυτοπεποίθηση ως μέλη του κοινωνικού συνόλου ενώ οι απολαβές, τους βοηθούν να ζήσουν».