Από την πρώτη στιγμή της επανάστασης των Ελλήνων, που οι οθωμανικές πηγές αποκαλούν «Rum Fesadi», δηλαδή ελληνική ανταρσία, οι Οθωμανοί ταύτισαν το φαινόμενο με τον ρωσικό δάκτυλο. Από το 1677, είχαν διεξαχθεί επτά Ρωσοτουρκικοί πόλεμοι, εκ των οποίων οι τρεις τελευταίοι κόστισαν στους Οθωμανούς μεγάλες εδαφικές απώλειες. Ο πόλεμος του 1768-74 και η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) που ακολούθησε, υπήρξε το χειρότερο πλήγμα για την αυτοκρατορία του σουλτάνου.
Μετά τη συνθήκη αυτή ενισχύθηκαν οι τοπικές ανταρσίες κατά της Μεγάλης Πύλης. Ισχυροί τοπάρχες, όπως ο Χατζί Αλή Χασεκής (1775-95) στην Αθήνα, ο Αλή Πασάς στα Γιάννενα(1788-1822), ο Οσμάν Πασβάνογλου στο Βιδύνιο της Βουλγαρίας(1792-1807) και μετά ο Αχμέτ Αχμέτ Ντζεζάρ στη Συρία, ο Μεχμέτ Αλή στην Αίγυπτο και ο Ισμαήλ στις Σέρρες, συγκρότησαν ημιαυτόνομες ηγεμονίες, ή και ολόκληρα κράτη, στην περίπτωση του Μεχμέτ Αλή. Από το 1812 ως το 1821 η Υψηλή Πύλη στην Κωνσταντινούπολη υπέταξε τουλάχιστον 48 τοπάρχες αγιάνηδες ύστερα από σκληρούς αγώνες καταστολής.
Ο μετασχηματισμός των πασάδων φοροεισπρακτόρων σε ισχυρούς τοπάρχες, υπήρξε αποτέλεσμα της αδυναμίας του κράτους να ελέγχει την επικράτειά του και να οργανώσει έναν τακτικό οθωμανικό στρατό. Μετά την εκθρόνιση και δολοφονία του μεταρρυθμιστή σουλτάνου, Σελίμ Γ΄ το 1808 και το «Σύμφωνο Συμμαχίας» που κατάρτισαν οι εχθροί του κατοχυρώθηκαν τα διακαιώματα των επαρχιακών δυναστειών. Όμως η άνοδος στο θρόνο του Μαχμούτ Β΄, έκλεψε από τους αγιάνηδες πασάδες την πρόσκαιρη επιτυχία τους. Ο νέος σουλτάνος με την Συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1812 την οποία υπέγραψε με τους Ρώσους, αποκατέστησε σταδιακά την εξουσία του.
Τον Αύγουστο του 1820 ο στρατός του σουλτάνου καταλαμβάνει τα Γιάννενα και αρχίζει την πολιορκία του κάστρου που υπερασπίζεται ο Αλί Πασάς. Όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης άρπαξε την ευκαιρία για να κηρύξει τον ξεσηκωμό στις παραδουνάβιες ηγεμονίες το μέγιστο μέρος των οθωμανικών δυνάμεων ήταν απασχολημένο στην Ήπειρο.
Τον Μάρτιο του 1821 έφθασε στην Ήπειρο ως απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας, Χριστόφορος Περραιβός για να συζητήσει με την έμπιστο του Αλή, Αλέξιο Νούτσο συνεργασία των Ελλήνων με τους επαναστατημένους Αλβανούς. Το φθινόπωρο του 1821 οι σύμμαχοι του Αλή έστειλαν στο Μεσολόγγι τον Ταχίρ Αμπάτζη να ζητήσει συμμαχία από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Αυτός απέφυγε τη συμφωνία, αλλά και ο Ταχίρ Αμπάτζη τρόμαξε από τα σημάδια κακοποίησης των μουσουλμάνων που είδε στην ελληνοκρατούμενη πόλη και έφυγε άπρακτος.
Η ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό, υπήρξε το ορόσημο παρατεταμένης ειρήνευσης στην Ευρώπη. Οι νικητές του πολέμου κατά των γαλλικών νεωτερισμών δημιούργησαν συλλογικό μηχανισμό εξισορρόπησης των διεθνών σχέσεων.
Το μίσος του Κλέμενς Βένσελ Μέτερνιχ (1773-1850) για κάθε επαναστατικό κίνημα ή διεκδίκηση ανεξαρτησίας, δεν ήταν παρά ο ευεξήγητος φόβος του για την τύχη του πολυεθνικού συστήματος που εκπροσωπούσε.
Η Πελοπόννησος, το πασαλίκι του Μοριά, υπήρξε το κύριο θέατρο των επιχειρήσεων και των δύο μεγάλων εξεγέρσεων του 1770 και του 1821. Τα Ορλωφικά κόστισαν στους Ορθόδοξους Χριστιανούς 35.000 νεκρούς και η ταραγμένη δεκαετία που ακολούθησε μείωσε τους ρυθμούς ανάπτυξης του πληθυσμού κατά 4%. Το 1780 οι Έλληνες δεν ξεπερνούσαν τους 270.000 και οι μουσουλμάνοι τους 30.000. Το 1821 ο συνολικός Χριστιανικός πληθυσμός του Μοριά έφτανε τις 400.000 και ο μουσουλμανικός τις 40.000. Πόλεις με περισσότερους από 10.000 κατοίκους ήταν η Πάτρα, η Τρίπολη και ο Μυστράς.
Την παραμονή της εθνεγερσίας οι προεστοί του Μοριά γνώριζαν μεγάλη οικονομική άνοδο χάρη στην ανάπτυξη του ευρωπαϊκού εμπορίου. Παρά την κοινή εντύπωση ότι η Πελοπόννησος δεν υπήρξε κέντρο εκπαίδευσης όπως η ’Ηπειρος, από τα τέλη του 18ου αιώνα ως την Επανάσταση, ιδρύονται στο Μοριά γύρω στα πενήντα σχολεία, στη Βυτίνα, τα Καλάβρυτα, το Άργος, τα Δολιανά, το Μέγα Σπήλαιο, την Μεθώνη, την Καρύταινα, την Πάτρα, την Ανδρίτσαινα, τη Δημητσάνα και αλλού.
Ένας σημαντικός παράγοντας στην Επανάσταση υπήρξαν οι Αρβανίτες κάτοικοι της Ρούμελης και του Μοριά. Η διαδικασία εξελληνισμού τους συνδέθηκε με την ελληνοφωνία της Ορθόδοξης εκκλησιαστικής παράδοσης. Όσοι αντίθετα εξισλαμίστηκαν διατήρησαν τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της προέλευσής τους. Οι «Τουρκαλβανοί», ή καλύτερα, μουσουλμάνοι Αλβανοί, έγιναν για τους Οθωμανούς οι απαραίτητοι μισθοφόροι για την καταστολή της «ανυπακοής» των Ελλήνων. Ανάλογο ρόλο έπαιξαν οι Κούρδοι στην ασιατική πλευρά της αυτοκρατορίας.
Στον κατά ξηράν πόλεμο σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι Σουλιώτες ως επαγγελματίες του πολέμου. Κατέφυγαν στην κεντρική Ελλάδα διωγμένοι από τον Αλή Πασά και μετά από τους Τούρκους από την γη τους στην Θεσπρωτία. Διακρίθηκαν στην υπεράσπιση του Μεσολογγίου κατά τις πολλές πολιορκίες που υπέστη.
Στη θάλασσα διακρίθηκαν οι επίσης Αρβανίτες Σπετσιώτες και Υδραίοι και χάρη στον Ναύαρχο Μιαούλη τα οθωμανικά στρατεύματα δεν μπόρεσαν να φτάσουν στον Μορία από τη θάλασσα.