«Όλα όσα συμβαίνουν στις γυναίκες στη ‘Σιωπή των Κοριτσιών’ είναι τα ίδια που συνέβησαν στο Βερολίνο, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, στο Σεράγεβο και σε πολλές ακόμη εστίες πολέμου σήμερα και στο πρόσφατο παρελθόν. Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα, όπως στην τριλογία «The Regeneration Trilogy». Είναι η νέα αφήγηση ενός μύθου, που σημαίνει ότι αφορά τη ζωή μας σήμερα -όχι πώς ήταν οι ζωές των ανθρώπων στην Εποχή του Χαλκού...»
Στο βιβλίο της με τίτλο «Η σιωπή των κοριτσιών» (εκδόσεις Αιώρα, μετάφραση Δέσποινα Κανελλοπούλου), η βραβευμένη με Booker Βρετανίδα συγγραφέας Πατ Μπάρκερ επιχειρεί μία νέα αφήγηση της Ιλιάδας, δίνοντας φωνή στη Βρισηίδα, τη νεαρή βασίλισσα που καταλήγει σκλάβα στο στρατόπεδο των πολιορκητών και γίνεται παλλακίδα του Αχιλλέα -επί της ουσίας, μια από τις χιλιάδες αιχμάλωτες –τις ιερόδουλες, τις νοσοκόμες, τις γυναίκες που ετοιμάζουν τους νεκρούς για ταφή–, των οποίων η τύχη δεν απασχολεί την επίσημη ιστορία, ούτε τότε, ούτε σήμερα.
Διάσημη για την τριλογία «Regeneration» (στα ελληνικά, «Ζωντανοί ξανά», εκδ. Οδυσσέας, 1995) - την έμπνευση για την οποία τής έδωσε η ιστορία του παππού της ως στρατιώτη στα χαρακώματα του Α Παγκοσμίου Πολέμου- η Μπάρκερ ασχολήθηκε στα πρώτα μυθιστορήματά της με τη δύσκολη ζωή -μέσα στη φτώχεια και τη βία- των γυναικών της εργατικής τάξης στη βόρεια Αγγλία. Άλλωστε, όπως έχει δηλώσει «όσον αφορά τις γυναίκες, η ευρωπαϊκή λογοτεχνία αρχίζει με σιωπή».
«Ο μέγας, τρανός Αχιλλέας. Ο ασύγκριτος Αχιλλέας, ο λαμπρός Αχιλλέας, ο ισόθεος Αχιλλέας.... Ένα σωρό επίθετα. Εμείς βέβαια, ποτέ δεν τον αποκαλούσαμε έτσι -εμείς τον λέγαμε ‘ο χασάπης’». Ήδη από τις πρώτες φράσεις του βιβλίου, ο αναγνώστης καταλαβαίνει ότι η συγγραφέας δεν χαρίζεται σε κανέναν.
Η Πατ Μπάρκερ απαντά στις ερωτήσεις της HuffPost για τον Όμηρο και τον Ευριπίδη, για το κίνημα MeToo -που «άργησε πολύ»- για τα δικαιώματα της γυναίκας από τη θρυλική δεκαετία του ’60 μέχρι σήμερα, για τα δεινά του πολέμου, αλλά και για τον πνευματικό κόσμο στη Βρετανία που στην πλειοψηφία του θα προτιμούσε να παραμείνει η χώρα στην Ε.Ε.
-Γιατί επιλέξατε τη Βρισηίδα; Επειδή είναι η πιο διάσημη γυναίκα - τρόπαιο της Ιλιάδας; Επειδή μέσα σε μια στιγμή έγινε από πριγκίπισσα σκλάβα;
Αισθανόμουν ότι η Βρισηίδα ήταν το πιο δραματικό πρόσωπο του έπους εξαιτίας ακριβώς της τραυματικής αλλαγής που υπέστη: Από βασίλισσα της Λυρνησσού έγινε μέσα σε μία μέρα το «τιμητικό βραβείο» του Αχιλλέα –ή μια σκλάβα του σεξ.
-Πώς ακούσατε τη φωνή της από τα βάθη του χρόνου; Σε ποιές ιστορικές πηγές στραφήκατε;
Δεν δυσκολεύτηκα να ακούσω τη φωνή της. Παρά το γεγονός ότι έγραφα με διαλείμματα, πάντα έβρισκα τον δρόμο σ’ εκείνη όταν επέστρεφα στη συγγραφή του βιβλίου. Κύρια πηγή μου ήταν η Ιλιάδα, αν και στην πορεία στράφηκα και στις Τρωάδες του Ευριπίδη, εξίσου σημαντικό έργο. Αλλά χρησιμοποίησα επίσης, το βιβλίο «Μία γυναίκα στο Βερολίνο», τις σημειώσεις μίας ανώνυμης Γερμανίδας (σ.σ. μία προσωπική μαρτυρία με αξία ιστορικού ντοκουμέντου) στο οποίο περιγράφει την εμπειρία του βιασμού της στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως και πλήθος στοιχείων που αφορούν τη μεταχείριση των γυναικών στις πολεμικές συγκρούσεις σήμερα. Όλα όσα συμβαίνουν στις γυναίκες στη «Σιωπή των Κοριτσιών» είναι τα ίδια που συνέβησαν στο Βερολίνο, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, στο Σεράγεβο και σε πολλές ακόμη εστίες πολέμου σήμερα και στο πρόσφατο παρελθόν. Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα, όπως στην τριλογία «The Regeneration Trilogy». Είναι η νέα αφήγηση ενός μύθου, που σημαίνει ότι αφορά τη ζωή μας σήμερα -όχι πώς ήταν οι ζωές των ανθρώπων στην Εποχή του Χαλκού.
-Συνεπώς, η Βρισηίδα είναι η ιστορία των κακοποιημένων γυναικών σε καιρό πολέμου.
Πρόθεση μου ήταν να παρουσιάσω μία αξιόπιστη, συγκεκριμένη γυναίκα, αλλά η Βρισηίδα και οι άλλες γυναίκες αντιπροσωπεύουν συγχρόνως την εμπειρία των γυναικών στις εστίες πολέμου όπου κι αν είναι αυτές.
-Ο Όμηρος δεν άκουσε ούτε τη φωνή, ούτε τη σιωπή της Βρισηίδας και των άλλων γυναικών της Τροίας. Ο Ευριπίδης από την άλλη, τους αφιέρωσε μια τραγωδία.
Η επική ποίηση είναι ως επί το πλείστον -σχεδόν αποκλειστικά- επικεντρωμένη στην εμπειρία των ανδρών από τις μάχες ή τα πολυετή, επικίνδυνα ταξίδια -αν και στην Ιλιάδα υπάρχουν πλευρές της ανδρικής αυτής υπόθεσης που παραμένουν εκτός. Για παράδειγμα, δεν γίνεται αναφορά ούτε στους βαριά τραυματίες, ούτε στους άνδρες με ειδικές ανάγκες.
Ο Ευριπίδης διέθετε μία μοναδική ικανότητα στη σκιαγράφηση -με τρόπο συγκινητικό και πειστικό- της γυναικείας εμπειρίας, γεγονός ακόμη μεγαλύτερης σημασίας, αν λάβει κανείς υπόψιν ότι πρόκειται για χαρακτήρες που ερμηνεύονταν από άνδρες (ηθοποιούς) μπροστά σε ανδρικό κοινό. Παρά ταύτα, αξίζει να σημειωθεί ότι, οι γυναίκες στον Ευριπίδη δεν αμφισβητούν την εξουσία των ανδρών: Στις Τρωάδες, το μίσος της Εκάβης στοχεύει ευθέως στην Ελένη και όχι στους άνδρες που σκότωσαν τους γιους και τον άνδρα της και κατέκαψαν την πόλη της.
-Τα δεινά του πολέμου σας έχουν απασχολήσει και σε προηγούμενα βιβλία σας. Πόσο δύσκολη είναι η διαχείριση μία τέτοιας θεματικής στη συγγραφική διαδικασία; Πόσο επίπονο είναι να γράφεις για τον πόλεμο;
Ως φαίνεται τα δεινά του πολέμου είναι μία από τις θεματικές μου! Στην πραγματικότητα, οι συγγραφείς δεν επιλέγουν τα θέματα τους κι αυτό γίνεται πλέον ξεκάθαρο μεταγενέστερα, στα τελευταία στάδια μίας συγγραφικής καριέρας.
Είναι οδυνηρό να γράφεις για τον πόλεμο, αλλά και ταυτόχρονα συναρπαστικό γιατί σε καιρό πολέμου, οι άνδρες και οι γυναίκες βρίσκονται κάτω από τεράστια πίεση –και σε τέτοιες καταστάσεις γίνεται σαφές ποιες είναι οι πραγματικές αξίες και τα κίνητρα τους. Η δυνατότητα να κατανοείς σε βάθος τους άλλους, να μοιράζεσαι μέσω αυτών εμπειρίες που δεν θα έχεις ποτέ ο ίδιος και να μαθαίνεις από αυτούς είναι που κάνει τη μυθοπλασία τόσο πολύτιμη.
-Η γνώμη σας για το κίνημα MeToo;
Άργησε πολύ. Ακόμη περισσότερο καθυστέρησε η αναγνώριση του βιασμού ως έγκλημα πολέμου. Ο νόμος υπάρχει, αλλά οι διώξεις -όσες έχουν ασκηθεί- είναι ελάχιστες.
-Από τον φεμινισμό του ’60 μέχρι σήμερα, οι γυναίκες δεν φαίνεται να έχουμε καταφέρει και πολλά. Για παράδειγμα, η κόρη σας έχει αντιμετωπίσει λιγότερες δυσκολίες από ό,τι εσείς στα 60s;
Θεωρώ ότι έχει γίνει μεγάλη πρόοδος όσον αφορά τα δικαιώματα των γυναικών. Στη δεκαετία του ’60 δεν θα είχατε δικαίωμα στην άμβλωση, χωρίς τουλάχιστον να υπαινιχθείτε ότι ετοιμάζεστε να παντρευτείτε. Εάν θέλατε να πάρετε δάνειο για να αγοράσετε σπίτι ή αυτοκίνητο, θα έπρεπε να είχατε εγγυητή. Ορισμένα προβλήματα έχουν ξεπεραστεί, αλλά το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δημιουργήσει άλλου είδους πιέσεις, ιδιαίτερα στις πολύ νεαρές γυναίκες και τα κορίτσια.
-Έχετε δηλώσει ότι «οι άνδρες δεν ακούν τις σιωπές των γυναικών. Μονάχα παραπονούνται ότι φλυαρούν». Αυτό μεταφράζεται ως έλλειμμα πραγματικής αγάπης; Ως λανθασμένη ανατροφή; Ως κάτι πολύ πιο βαθιά ριζωμένο στην παγκόσμια κουλτούρα;
Το πρόβλημα είναι περίπλοκο. Για παράδειγμα, όταν ένας άνδρας και μια γυναίκα συζητούν και η γυναίκα μιλά το ένα τρίτο του χρόνου ο άνδρας αισθάνεται ότι εκείνη μίλησε πάρα πολύ. Αλλά το ίδιο νομίζει κι εκείνη! Και δεν έχει σημασία αν είναι φεμινίστρια ή όχι. Ακόμη και μία φεμινίστρια θεωρεί ότι μίλησε πάρα πολύ –υπάρχει σχετική έρευνα. Ίσως αυτός είναι ένας από τους λόγους για τον οποίο οι γυναίκες αποδίδουν τόσο μεγάλη σημασία στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται, στην εμφάνιση τους, διότι τα οπτικά σήματα αποτελούν ένα μεγάλο μέρος αυτών που προσπαθούν να πουν.
«... Οι γυναίκες της βασιλικής οικογένειας -η χήρα, οι κόρες και οι νύφες του Πριάμου- ήταν κρατούμενες στο ίδιο παράπηγμα που με είχαν βάλει κι εμένα την πρώτη νύχτα, όταν έφτασα στο στρατόπεδο. Ήταν ασφυκτικά γεμάτο, χειρότερα από όσο ήταν τότε, και μερικές γυναίκες, που δε χωρούσαν μέσα, είχαν βγει έξω και κάθονταν ή ήταν πεσμένες στην άμμο. Μπλεγμένα μαλλιά, μωλωπισμένα πρόσωπα, κατακόκκινα μάτια, σκισμένοι χιτώνες. Μέχρι και οι δικοί τους άνθρωποι θα δυσκολεύονταν να τις αναγνωρίσουν. Στην Ελένη είχαν δώσει τη δική της σκηνή. Ευτυχώς, δηλαδή -αν την είχαν βάλει μαζί με τις Τρωαδίτισσες, πολύ αμφιβάλλω αν θα έβγαζε τη νύχτα. Ο Μενέλαος εξακολουθούσε να διαλαλεί ότι θα τη σκότωνε, μόνο που πλέον είχε τροποποιήσει ελαφρώς το σχέδιο. Τώρα ισχυριζόταν πως θα επέτρεπε στους συμπατριώτες του να τη σκοτώσουν -διά λιθοβολισμού, πιθανότατα-, αλλά μόνο αφού την έπαιρνε μαζί του στην πατρίδα...» (απόσπασμα από τη Σιωπή των κοριτσιών).
Δεν νομίζω ότι αυτό συμβαίνει επειδή οι άνδρες δεν αγαπούν τις γυναίκες. Οι περισσότεροι άνδρες αγαπούν τις γυναίκες, κάποιοι όχι. Ούτε θεωρώ ότι ο ρόλος των μανάδων είναι καθοριστικός -παρότι, σημαντικός.
Στην πραγματικότητα, η απουσία ενός ισχυρού ανδρικού προτύπου στη ζωή ενός αγοριού μπορεί να το προδιαθέσει αρνητικά απέναντι στις γυναίκες, αφού αναγκάζεται να παλέψει προκειμένου να δημιουργήσει μια ανδρική ταυτότητα χωρίς να έχει πραγματικά θετική καθοδήγηση. Κατά συνέπεια, μπορεί να ορίσει την αρρενωπότητα μόνο με όρους απόρριψης του θηλυκού. Καταλήγει ξέροντας αυτό που υποτίθεται δεν πρέπει να είναι, αλλά η ιδέα του περί ανδρισμού είναι στερεότυπη και κενή.
-Τελικά, η Ιστορία του κόσμου πρέπει να μελετηθεί και να καταγραφεί από την αρχή;
Όποιος γράφει ιστορικό μυθιστόρημα ή ιστορία οφείλει να βρίσκεται σε συνεχή αναζήτηση νέων απόψεων και ιστοριών που δεν έχουν ειπωθεί.
-Δεν μπορώ να μην ρωτήσω πώς αισθάνεστε για το Brexit.
Νομίζω ότι η Βρετανία είναι καλύτερα στην Ευρώπη. Ελπίζω μόνο ότι οι εμπορικές διαπραγματεύσεις δεν θα τόσο επώδυνες ώστε να προκαλέσουν μόνιμη ζημία στις σχέσεις μας με τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Είμαστε αναπόφευκτα Ευρωπαίοι, είτε ανήκουμε στην ΕΕ είτε όχι.
-Ο πνευματικός κόσμος στη Βρετανία είναι χαρούμενος, σκεπτικός ή αδιάφορος για το Brexit;
Οι περισσότεροι διανοούμενοι νομίζω ότι θα προτιμούσαν να παραμείνουμε στην Ε.Ε. και κάποιοι δυσανασχετούν έντονα με την τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα. Αλλά οι περισσότεροι έχουν πλέον αποδεχτεί ότι αυτό που πρέπει να γίνει τώρα είναι μία επιτυχής αποχώρηση -σε έναν κόσμο στον οποίον ο κορονοϊός μας οδηγεί σε παγκόσμια ύφεση. Είναι μια τρομακτική προοπτική!