Τριγυρνάω έξω με φανάρια ψάχνοντας τον εαυτό μου
Έμιλι Ντίκινσον
10 Οκτωβρίου, Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας. Στη χώρα μας η ψυχική υγεία αντιμετωπίζεται ως πολυτέλεια και δεν είναι για όλους. Αν όχι, γιατί το μεγαλύτερο μέρος των ειδικών ψυχικής υγείας εργάζεται ιδιωτικά σε γραφεία ή ιατρεία και όχι σε δημόσια νοσοκομεία, σχολεία, κέντρα ψυχικής υγείας σε δήμους, πανεπιστήμια; Η ψυχική υγεία, όμως, δεν είναι πολυτέλεια, είναι κάτι απαραίτητο για τα άτομα, τις οικογένειες και την κοινωνία.
Η τρομερή υποβάθμιση της διάστασης της ψυχικής υγείας οφείλεται στη διχοτόμηση του σώματος και της ψυχής. Η Ιατρική, που είναι η κορωνίδα των επιστημών και φυσικά είναι απαραίτητη, είναι εστιασμένη μονομερώς. Σύμφωνα όμως με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο ορισμός της υγείας είναι «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας».
Στην πραγματικότητα, ο άνθρωπος είναι μια ενιαία οντότητα και έχει ταυτόχρονες σωματικές και ψυχικές αντιδράσεις στα ερεθίσματα του περιβάλλοντός του ή στις σκέψεις του. Όταν κάποιος είναι αγχωμένος, μπορεί να έχει στομαχόπονο. Όταν είναι ερωτευμένος, μπορεί να έχει ταχυκαρδία. Είμαστε αναγκασμένοι να ζούμε τόσο με το σώμα μας όσο και με τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας.
Η ψυχική υγεία, λοιπόν, δεν είναι κάτι που πρέπει να ενδιαφέρει μόνο τους ψυχικά πάσχοντες, ούτε είναι ξέχωρη από το σώμα μας. Αφορά τον καθένα και τον αφορά ως ολότητα.
Αν κάποιος θεωρεί ότι «είμαι ψυχικά υγιής», σημαίνει «δεν λυπάμαι, δεν θυμώνω, δεν φοβάμαι, δεν πονώ», αυτό είναι λάθος. Μέσα στην έννοια της ψυχικής υγείας υπάρχει και η υπαρξιακή διάσταση. Είμαστε άνθρωποι φτιαγμένοι για πόνο, αντιμέτωποι διαρκώς με συγκρούσεις, ματαιώσεις και απώλειες. Έχουμε καλύτερη ψυχική υγεία, όταν διαχειριζόμαστε τις συγκρούσεις, τις ματαιώσεις, τις απώλειες. Αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς μια στοιχειώδη αυτογνωσία. Όλοι θα γνωρίζουν τη θεωρία του Φρόιντ για το ασυνείδητο, είναι μια πολύ ελκυστική θεωρία. Αυτό που μας λέει ουσιαστικά είναι ότι αν δεν είμαστε σε έναν διάλογο με τον εαυτό μας, αν δεν έχουμε τη διάθεση να τον γνωρίσουμε και να τον κατανοήσουμε, υπάρχουν κομμάτια μας που αντιδρούν, που αρρωσταίνουν, που μας σαμποτάρουν.
Επίσης, η ψυχική υγεία δεν είναι κάτι που εξασφαλίζεται μόνο στην πολυθρόνα ενός επαγγελματία. Σίγουρα μια καλή ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει έναν άνθρωπο να έχει αυτογνωσία και να ξεπεράσει μεγάλες δυσκολίες, όμως αυτό είναι ένα μέρος της προσπάθειάς του. Για να έχουμε ψυχική υγεία χρειάζονται και άλλα πράγματα. Χρειάζεται να φροντίζουμε το σώμα μας και να του δίνουμε τη δυνατότητα να εκτονώνεται. Ο άνθρωπος δεν είναι φτιαγμένος για να κάθεται όλη τη μέρα σε μια καρέκλα. Το πιο εύκολο που μπορεί να κάνει κανείς είναι να περπατάει τακτικά. Μια απλή βόλτα μπορεί να είναι εξαιρετικά ψυχοσωματικά ωφέλιμη και δεν κοστίζει τίποτα.
Επίσης, πολύ σημαντικό είναι να φροντίζουμε τις σχέσεις μας. Λανθασμένα πολλές φορές θεωρούμε δεδομένους ανθρώπους που έχουμε στη ζωή μας, αλλά οι σχέσεις χρειάζονται φροντίδα. Έτσι λοιπόν, χρειάζεται να βγαίνουμε από τον εαυτό μας και να προσπαθούμε να κατανοούμε και τις ανάγκες ή τη θέση των άλλων. Άλλες φορές πάλι, για να ενισχύσουμε την ψυχική μας υγεία χρειάζεται να μειώνουμε τις επαφές μας με άλλους ανθρώπους, να ξεκουραζόμαστε, να παίρνουμε απόσταση.
Υπάρχουν πολλές καταστάσεις που απειλούν την ψυχική μας υγεία σήμερα, στους καιρούς κρίσεων που ζούμε. Τα άρρωστα πρότυπα, το κυνήγι που δεν τελειώνει, η απομόνωση, οι ατέλειωτες ώρες στις οθόνες, η οικονομική ανασφάλεια, η συνεχής μας επαφή με σκληρή ειδησεογραφία που αφορά σε θανάτους, πολέμους, φρικτά εγκλήματα και φυσικές καταστροφές. Απέναντι σε αυτά χρειάζεται να προτάξουμε την αγάπη μας για τη ζωή και την επαφή μας με τη στιγμή και την ομορφιά.
Πολύ συχνά παρατηρώ έναν μεσήλικα άντρα που ζητιανεύει στην πόλη μου. Έχει πυκνά, λευκά γένια και φοράει ένα τρύπιο παπούτσι. Τον βλέπω, λοιπόν, πολλές φορές να έχει στα χέρια του τρίμματα και να ταΐζει τα περιστέρια. Τα περιστέρια τρώνε από τα χέρια του, είναι σαν να τον αναγνωρίζουν και να συνδέονται μαζί του. Αυτός εκείνες τις στιγμές δεν είναι λυπημένος, είναι απορροφημένος θετικά από αυτήν την επαφή. Η εικόνα του άντρα με τα περιστέρια με κάνει κάθε φορά να σκέφτομαι πόσα όμορφα πράγματα προσπερνάμε καθημερινά βυθισμένοι στην καταστροφολογία ή σε μηρυκασμούς, που αφορούν στο παρελθόν.
Τέλος, σημαντικό ρόλο παίζει και το νόημα που δίνουμε στη ζωή μας και στις πράξεις μας. Ο Βίκτορ Φρανκλ, ο ψυχίατρος που έζησε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έγραψε:
«Η ζωή δεν γίνεται ανυπόφορη από τις περιστάσεις, γίνεται απρόσβλητη μόνο από την έλλειψη νοήματος και σκοπού».
Στην εποχή του χυδαίου, του ανούσιου, όπου τα όρια και το μέτρο χάνονται διαρκώς, είναι ένας αγώνας να βρίσκουμε νόημα. Είναι, όμως, και ο μόνος τρόπος να είμαστε ικανοί να αντέχουμε και να προσπαθούμε για εμάς και για τους άλλους.