Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας σήμερα και πλέον μπορούμε να μιλάμε πιο ανοιχτά για ψυχικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή, η σχιζοφρένεια, οι αγχώδεις διαταραχές ή και για αναπτυξιακές διαταραχές, όπως ο αυτισμός.
Επί αιώνες η ψυχική διαταραχή απομόνωνε τον πάσχοντα και προκαλούσε τον φόβο και την περιφρόνηση των υπολοίπων. Τα ψυχιατρικά φάρμακα κατέστησαν δυνατή την παραμονή στο σπίτι ανθρώπων ακόμη και με βαριές ψυχικές νόσους. Όμως ακόμη ήταν ταμπού, πολλοί πάσχοντες υπέφεραν κρυφά από τους άλλους και ήταν ντροπή πριν μερικές δεκαετίες να επισκέπτεται κάποιος τον ψυχίατρο.
Σήμερα τα πράγματα δείχνουν να αλλάζουν. Το διαδίκτυο είναι γεμάτο πληροφορίες για τις ψυχικές νόσους, όλο και περισσότεροι διάσημοι αποκαλύπτουν χωρίς ντροπή, ακόμη και με περηφάνια τον αγώνα τους με αυτές και πλέον οι γονείς μπορεί να ανταλλάσσουν έξω από το σχολείο τα τηλέφωνα των παιδοψυχιάτρων, όπως αυτά των οδοντιάτρων. Είμαστε λοιπόν μια πολύ πιο ανοιχτή κοινωνία απέναντι στην ψυχική υγεία από ό,τι παλιότερα; Ίσως, αν και όχι το ίδιο για όλες τις ψυχικές διαταραχές. Και ο δρόμος που έχουμε να διανύσουμε είναι ακόμη πολύ μεγάλος.
Αυτό που είναι αναγκαίο κάποια στιγμή να γίνει, είναι η ψυχική υγεία να θεωρηθεί από το σύστημα εξίσου σημαντική με την σωματική υγεία. Ο άνθρωπος δεν είναι σώμα και ψυχή ξεχωριστά αλλά ένα όλον με μέρη, που επηρεάζει το ένα το άλλο. Σε μεγάλο αριθμό περιπτώσεων, όταν η ψυχή ασθενεί, ασθενεί και το σώμα και όταν ασθενεί το σώμα, ασθενεί και η ψυχή.
Είναι απαραίτητο λοιπόν αν θέλουμε να θεωρούμαστε κράτος πρόνοιας να φροντίζουμε για την προαγωγή της ψυχικής υγείας τόσο σε επίπεδο πρόληψης, όσο και σε επίπεδο αντιμετώπισης των ψυχικών διαταραχών. Όσο προάγουμε την ψυχική υγεία ως κοινωνία, τόσο καλύτερη σωματική υγεία θα έχουν οι πολίτες. Αν και μιλάμε ανοιχτά σήμερα για τον ψυχικά πάσχοντα, δεν υπάρχουν αρκετές δημόσιες υπηρεσίες για τους ανθρώπους, που αντιμετωπίζουν ψυχολογικές δυσκολίες. Όποιος δεν έχει χρήματα για να κάνει ψυχοθεραπεία σε ιδιώτη δεν είναι πολύ εύκολο να βοηθηθεί.
Στη χώρα μας η έλλειψη κατάλληλων δομών για μεγάλο αριθμό ασθενών, που δεν μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους, είναι μια κοινωνική πληγή. Και όταν μιλάμε για πρόληψη, αυτή θα πρέπει να ξεκινά στα σχολεία, στους παιδικούς σταθμούς, ίσως ακόμη και στα μαιευτήρια. Οι γονείς είναι απαραίτητο να έχουν πηγές υποστήριξης στα πρώτα χρόνια της ζωής των παιδιών τους.
Το φαινόμενο που παρατηρείται σήμερα είναι ένας μεγάλος αριθμός παρεμβάσεων σε προβλήματα που παρουσιάζουν τα παιδιά στη διάρκεια της σχολικής ηλικίας, στην εφηβεία και κατ’ επέκταση αργότερα. Καλύτερα να προλαμβάνεις όμως παρά να διορθώνεις. Καλύτερα να θωρακίζεις, παρά να θεραπεύεις.
Η δεύτερη αλλαγή πρέπει να έρθει από τον κάθε πάσχοντα, από τους κοντινούς του ανθρώπους, από τον καθένα από εμάς, όταν θα αντιμετωπίσει ο ίδιος ψυχικές δυσκολίες ή κάποιος δικός του. Είναι σημαντικό να αποδεχόμαστε την ύπαρξη της ψυχικής νόσου και τους περιορισμούς της χωρίς ωστόσο να την αφήνουμε να καταλαμβάνει όλη μας την ταυτότητα. Ένας καταθλιπτικός άνθρωπος δεν είναι μόνο η κατάθλιψή του. Είναι και αυτή αλλά όχι μόνο. Όταν κάποιος νοσεί ψυχικά μπορεί να ντρέπεται, μπορεί να νιώθει υπεύθυνος, μπορεί να απελπίζεται επειδή τα συμπτώματα δεν είναι ορατά στο σώμα, όπως σε μια σωματική νόσο, που θεωρείται περισσότερο ότι εμφανίστηκε μόνη της. Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να τον αντιμετωπίζουν και οι γύρω του.
Η αλήθεια είναι πως συνήθως ο καθένας για τον εαυτό του μόνο μπορεί να ανακαλύψει πού τελειώνει το άρρωστο κομμάτι του και πού αρχίζει το υγιές. Ο καθένας μόνος του μπορεί να βρει σε πια δυνατά κομμάτια του να πατήσει για να μπορέσει να δώσει τον αγώνα του, για να μπορέσει να νιώσει καλύτερα και να γίνει πιο λειτουργικός.
Είμαστε ο πόνος μας, τα συμπτώματα μας, οι ανεπάρκειές μας μα είμαστε και οι αξίες μας, τα ταλέντα μας, τα δυνατά μας σημεία, η αγάπη που έχουμε. Αυτή η ανακάλυψη είναι ένα προσωπικό ταξίδι, ωστόσο δεν είναι δυνατόν να γίνεται χωρίς υποστήριξη.
Η υποστήριξη μπορεί να είναι από ψυχοθεραπευτές, ομάδες αυτοβοήθειας, την οικογένεια, αληθινούς φίλους. Το σημαντικό είναι να μην βάζουμε ταμπέλες, να μην βάζουμε τις ανθρώπινες ζωές σε κουτιά. Αυτό που βοηθά τον έναν, μπορεί να μην βοηθά τον άλλον. Η Ψυχολογία και η Ψυχιατρική χρησιμοποιούν την κατηγοριοποίηση, αλλά αν δεν σεβαστούμε τη μοναδικότητα της κάθε ανθρώπινης ζωής δεν μπορούμε να δούμε μπροστά από τη μύτη μας. Υπάρχουν βέβαια και άνθρωποι με νοητικές ελλείψεις ή πολύ σοβαρές ψυχικές δυσκολίες, που χρειάζονται ακόμη μεγαλύτερη υποστήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον τους και τους ειδικούς ώστε να βρεθούν τα ταλέντα και τα δυνατά τους σημεία. Και φυσικά όσοι υποστηρίζουν χρειάζονται κι εκείνοι υποστήριξη.
Τέλος, πρέπει να καταλάβουμε πως η ψυχική νόσος είναι κάτι που μπορεί να συμβεί στον καθένα μας γιατί κανένας δεν έχει υπογράψει συμβόλαιο με την απόλυτη υγεία, κανένας δεν είναι άφθαρτος, κανένας δεν ζει χωρίς δυσκολίες. Μπορεί να είναι κάτι περαστικό ή κάτι με το οποίο μαθαίνεις να ζεις. Είναι κάτι που μπορεί να προκύψει στη ζωή, είναι κάτι που αρκετές φορές μπορεί να αντιμετωπίζεται, όταν το άτομο βρει την κατάλληλη βοήθεια. Είναι κάτι με το οποίο πρέπει να παλεύει ο καθένας μόνος του αλλά και για το οποίο πρέπει να αγωνιζόμαστε όλοι μαζί, αν θέλουμε μια κοινωνία, που εκμεταλλεύεται τα όσα πολύτιμα της προσφέρει η σύγχρονη επιστήμη, αν θέλουμε τελικά μια κοινωνία που θα είναι αληθινά μια καλύτερη εκδοχή των προηγούμενων.