Η Χιλή είναι το πλουσιότερο κράτος της Λατινικής Αμερικής ,πρώτο σε αποθέματα χαλκού και λιθίου παγκοσμίως. Αλλά χαρακτηρίζεται από διαφθορά και τεράστιες ανισότητες, καθώς το 1% του πληθυσμού κατέχει το 1/3 του πλούτου της χώρας και ο ιδιωτικός τομέας ελέγχει τον δημόσιο πλούτο, την υγεία, την εκπαίδευση, την ασφάλιση και τις συντάξεις των πολιτών. Η αιτία των ανωτέρω εντοπίζεται στο πολιτικό σύστημα το οποίο εγκαθιδρύθηκε με το Σύνταγμα του Πινοσέτ (Pinoset) το 1980 και κατηγορείται ότι ευνοεί τους λίγους εναντίον των πολλών και την υφαρπαγή του δημοσίου πλούτου από την εγχώρια και ξένη ολιγαρχία.
Το 2019, με αφορμή την αύξηση του εισιτηρίου του μετρό, ξέσπασαν στην Χιλή μαζικές διαδηλώσεις και συγκεντρώσεις με αίτημα ένα νέο Σύνταγμα που θα άρει τις ανισότητες και θα φέρει τους πολίτες στην εξουσία. Παρά την σκληρή αντίδραση των κυβερνώντων που είχε ως αποτέλεσμα τριάντα νεκρούς, οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν και κορυφώθηκαν τον Οκτώβριο 2019, στο Σαντιάγκο όπου συγκεντρώθηκαν ένα εκατομμύριο πολίτες.
Εμπρός στην πολιτική αδιέξοδο, τον Νοέμβριο 2019 ο τότε Πρόεδρος Pinera, σε συνεννόηση με τα πολιτικά κόμματα, συμφώνησε να προκηρυχθεί δημοψήφισμα για την αλλαγή του Συντάγματος που περιελάμβανε δύο ερωτήματα:
(α) Εάν οι πολίτες θέλουν ένα νέο Σύνταγμα και
(β) ποιος θα ήταν αρμόδιος για την κατάρτιση του σχεδίου νέου Συντάγματος.
Το δημοψήφισμα αρχικά προκηρύχθηκε για τον Απρίλιο 2020, αλλά λόγω κορονοϊού αναβλήθηκε και διεξήχθη τον Οκτώβριο 2020. Ψήφισαν περίπου 7,5 εκατομμύρια Χιλιανοί πολίτες, εκ των οποίων στο πρώτο ερώτημα το 78% ψήφισε υπέρ της θέσπισης νέου Συντάγματος και στο δεύτερο ερώτημα ποσοστό 79% απεφάνθη ότι το σχέδιο νέου Συντάγματος θα έπρεπε να καταρτιστεί αποκλειστικά από εκλεγμένη από τους πολίτες προς τούτο συντακτική συνέλευση και όχι από σώμα αποτελούμενο κατά 50% από εκλεγμένη Συνέλευση και κατά 50% από μέλη της Γερουσίας.
Ορίστηκε επίσης ότι η συντακτική συνέλευση θα απαρτιζόταν από 155 μέλη και θα είχε στην διάθεσή της προθεσμία 9 μηνών (με δυνατότητα παράτασης άλλους 3 μήνες) για να καταρτίσει το σχέδιο νέου Συντάγματος.
Κάθε άρθρο του σχεδίου θα έπρεπε να έχει εγκριθεί με πλειοψηφία των 2/3 της συνέλευσης, ενώ προτάσεις θα μπορούσαν να καταθέσουν και οι πολίτες με συλλογή 1,5 εκατομμυρίου υπογραφών. Για την θέσπιση του νέου συντάγματος δεν θα αρκούσε η ψήφισή του από την συντακτική συνέλευση, αλλά θα απαιτείτο η έγκριση του λαού με ένα τελικό δημοψήφισμα.
Στις εκλογές για ανάδειξη συντακτικής συνέλευσης που διενεργήθηκαν στις 15 και 16 Μαίου 2021 έλαβαν μέρος 1.278 υποψήφιοι. Ψήφισαν περίπου 6 εκατομμύρια πολίτες. Το κυβερνόν τότε δεξιό κόμμα έλαβε ποσοστό 20,56% και 37 έδρες, η αριστερά 18,74% και 28 έδρες, και η κεντροαριστερά ποσοστό 14,45% και 25 έδρες. Τις υπόλοιπες 65 έδρες και ποσοστό 46% κατέλαβαν ανεξάρτητοι υποψήφιοι (48) και ανεξάρτητοι εκπρόσωποι των ιθαγενών (17).
Με αυτό το αποτέλεσμα, το πολιτικό σύστημα περιορίστηκε, η πολιτική ζωή της χώρας ανανεώθηκε σημαντικά, ενώ το κυβερνών δεξιό κόμμα δεν έλαβε ούτε το 1/3 των εδρών ώστε να μπορεί να μπλοκάρει την ψήφιση διατάξεων με τις οποίες διαφωνεί.
Η συντακτική συνέλευση ξεκίνησε τις εργασίες της τον Ιούλιο 2021 εκλέγοντας πρόεδρο της Elisa Loncon, εκπρόσωπο των ιθαγενών της φυλής των Μαπούτσε, γλωσσολόγο, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου στου Σαντιάγκο και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των ιθαγενών στην Χιλή.
Συγκροτήθηκαν επιτροπές ανά θεματική ενότητα και άρχισαν να εξετάζονται μεταξύ άλλων προτάσεις που αφορούν την ενδυνάμωση της δημοκρατίας, την διάκριση των εξουσιών, την ενίσχυση των κοινωνικών δικαιωμάτων, την εκπροσώπηση των ιθαγενών στα όργανα του κράτους, το περιβάλλον, την κλιματική αλλαγή και την πολιτική συμμετοχή στα εν λόγω ζητήματα, το δικαίωμα στους φυσικούς πόρους και ιδίως στο νερό και την κρατικοποίηση των εθνικών πόρων, κάτι που επιχείρησε να πράξει ο Σαλβαντόρ Αλιέντε (Allende) το 1973 και ανατράπηκε από την χούντα του Πινοσέτ (Pinoset).
Τον Οκτώβριο 2021 ξεκίνησε η κατάρτιση του σχεδίου Συντάγματος.
Τον Δεκέμβριο 2021 διεξήχθησαν προεδρικές εκλογές και αντί του δεξιού δισεκατομμυριούχου Pinera, εξελέγη ο Gabriel Boric, νομικός 35 ετών, αριστερός με έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην διαφάνεια, ο οποίος διαδραμάτισε ρόλο διαπραγματευτή συμμετείχε στις διαδηλώσεις του 2019 και στην πορεία προς το νέο Σύνταγμα.
Τον Μάρτιο 2022 η Συνέλευση, η οποία ήδη είχε λάβει πάνω από 1.200 προτάσεις και είχε ψηφίσει μέχρι τότε 84 άρθρα του σχεδίου Συντάγματος, έκανε χρήση της δυνατότητας τρίμηνης παράτασης των εργασιών της μέχρι τον Ιούλιο 2022, ενώ το δημοψήφισμα για την έγκριση του νέου Συντάγματος προσδιορίστηκε ήδη για τις 5 Σεπτεμβρίου 2022, ημερομηνία συμβολική, διότι συμπίπτει με την επέτειο της ορκωμοσίας του Σαλβαντόρ Αλιέντε.
Η δημοκρατική διαδικασία θέσπισης νέου Συντάγματος στην Χιλή με την συμμετοχή των πολιτών και κύριο άξονα τα δύο δημοψηφίσματα –ένα αρχικό για να αποφασιστεί εάν θα αλλάξει το Σύνταγμα και με ποια διαδικασία και ένα τελικό για την έγκρισή του σχεδίου συντάγματος που θα καταρτιστεί- έχει προκαλέσει παγκόσμιο ενδιαφέρον.
Το Κέντρο Λατινοαμερικανικών Σπουδών David Rockfeller του Πανεπιστημίου Harvard, το οποίο συγκρότησε ακαδημαϊκό φόρουμ για την παρακολούθηση της διαδικασίας του νέου Συντάγματος της Χιλής, αναφέρει ότι η εν λόγω διαδικασία παρακολουθείται στενά σε ολόκληρο τον κόσμο και η δημοκρατική έξοδος από την κρίση την οποία προσφέρει είναι πιθανόν να μην περιοριστεί στα σύνορα της Χιλής.
Το 2014 στην Ελλάδα, όταν ήταν διάχυτο το αίτημα για αλλαγή του Συντάγματος, η κίνηση πολιτών «Πρωτοβουλία για ριζική συνταγματική αλλαγή» στο πλαίσιο επεξεργασίας των προτάσεών της για την ανάγκη θέσπισης νέου Συντάγματος με την συμμετοχή των πολιτών, μου είχε κάνει την τιμή να δεχθεί εισήγησή μου που προέβλεπε διαδικασία με δύο δημοψηφίσματα, δημόσια διαβούλευση και εκλογή συντακτικής συνέλευσης, ανάλογη με την διαδικασία που εφαρμόζεται σήμερα στην Χιλή. Η διαδικασία αυτή περιγράφεται στο βιβλίο μου «ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ», (εκδ. ΗΤΟΡ, 2014, σελ. 47-50) (βλ. και κείμενο στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 29-6-2016, «επανίδρυση του κράτους με ένα νέο Σύνταγμα»). Αλλά το πολιτικό σύστημα της χώρας έκανε ότι μπορούσε για να μην εφαρμοστούν τέτοιες επικίνδυνες προτάσεις.