Η σπουδαία ηθοποιός Ειρήνη Παπά, που έφυγε από τη ζωή την Τετάρτη 14 Σεπτεμβρίου, σε ηλικία 96 ετών, είχε αποσυρθεί τα τελευταία χρόνια από το προσκήνιο καθώς έπασχε από Αλτσχάιμερ. Παρά ταύτα, η λιτή, δωρική, υπέροχη μορφή της, παρέμεινε με ένα σχεδόν μαγικό τρόπο παρούσα, όπως συμβαίνει πάντα με τα πρόσωπα που γίνονται έστω και ασυνείδητα σημείο αναφοράς και κομμάτι της ταυτότητας μας.
Ναι, η Ειρήνη Παππά ήταν από τις μετρημένες στα δάχτυλα ηθοποιούς -μαζί με την Μελίνα Μερκούρη και την Κατίνα Παξινού- που ξεπέρασαν τα στενά όρια της Ελλάδας και έκαναν καριέρα στο εξωτερικό.
Η «Καρυάτιδα», διόλου τυχαίο το προσωνύμιο που της αποδόθηκε με τα χρόνια για το μοναδικό φυσίζ και το παράστημα της, ήταν μία καλλονή με δυναμική προσωπικότητα που γοήτευσε σημαντικούς σκηνοθέτες, από τον αγαπημένο της φίλο Μιχάλη Κακογιάννη και τον Κώστα Γαβρά, μέχρι τον Φραντσέσκο Ρόζι, τον Έλιο Πέτρι και τον Μανοέλ ντε Ολιβέιρα.
Η Ρηνούλα, όπως την αποκαλούσαν οι δικοί της άνθρωποι, μεγάλωσε σε ένα σπίτι που αγαπούσε τα γράμματα. Η μητέρα της Ελένη ήταν δασκάλα και ο πατέρας της Σταύρος Λελέκος καθηγητής κλασικού δράματος, διευθυντής στο σχολείο του Σοφικού Κορινθίας και ο άνθρωπος που την έμαθε να διαβάζει αρχαίους Έλληνες.
Μετά τις σπουδές της στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, με δασκάλους τον Ροντήρη και την Παξινού, η 22χρονη Ειρήνη Παππά, κάνει το 1948 το ντεμπούτο της στο θέατρο, αλλά και στο σινεμά.
Ο πρώτος ρόλος της ήταν στην ταινία της Φίνος Φιλμ «Χαμένοι Άγγελοι». Τρία χρόνια μετά έρχεται η «Νεκρή Πολιτεία» του Φρίξου Ηλιάδη με τον Γιώργο Φούντα, που παίζεται στο Φεστιβάλ των Καννών και οι πρώτες προσεγγίσεις από Ιταλούς παραγωγούς. Κάπως έτσι προετοιμάζεται η έξοδος της εκτός συνόρων, η οποία πάντως γίνεται στις ΗΠΑ και όχι στην Ευρώπη, με το γουέστερν του Ρόμπερτ Γουάιζ «Tribute to a bad man» (1956) με τον σούπερ σταρ της εποχής, Τζέιμς Κάγκνεϊ.
Η πρώτη μεγάλη παραγωγή στην οποία συμμετέχει είναι «Τα κανόνια του Ναβαρόνε» (1961), σε σκηνοθεσία Τζέιμι Λι Τόμσον, μία ταινία για τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα γυρίσματα γίνονται στη Ρόδο και πρώτη είδηση -μέχρι και η βασίλισσα Φρειδερίκη επισκέπτεται το σημείο των γυρισμάτων- η Ειρήνη Παππά υποδύεται μία αντιστασιακή και παίζει με τους Γκρέγκορι Πεκ, Ντέιβιντ Νίβεν, Άντονι Κουίν και Άντονι Κουέιλ. Η ταινία γίνεται μεγάλη εισπρακτική επιτυχία και φτάνει στις υποψηφιότητες των Όσκαρ και στις Χρυσές Σφαίρες.
Ένα χρόνο μετά έρχεται η «Ηλέκτρα» του Μιχάλη Κακογιάννη και η αρχή μιας μεγάλης φιλίας με τον Κύπριο σκηνοθέτη. Κινηματογραφική μεταφορά της τραγωδίας του Ευριπίδη, η ταινία είναι υποψήφια για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, κερδίζει βραβείο στις Κάννες και ενθουσιώδεις κριτικές από τους New York Times μέχρι τη γαλλική Le Monde που γράφει «ήταν ένα εκπληκτικό κατόρθωμα, μια ταινία συγκλονιστική, που βγάζει από τον καθένα μας ό,τι καλύτερο έχει μέσα του». Η Ειρήνη Παπά ενσαρκώνει συγκλονιστικά την Ηλέκτρα. Μαζί της στη διανομή η σπουδαία Αλέκα Κατσέλη, ο Μάνος Κατράκης και ο Γιάννης Φέρτης.
Το 1964 ο Κακογιάννης της δίνει τον ρόλο της χήρας στην ταινία - ορόσημο «Αλέξης Ζορμπάς», βασισμένη στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη με τους Άντονι Κουίν, Άλαν Μπέιτς και Γιώργο Φούντα, που γνωρίζει διεθνή επιτυχία, ενώ η μουσική που γράφει ο Μίκης Θεοδωράκης γίνεται σήμα κατατεθέν της Ελλάδας σε όλο τον κόσμο. Η ταινία κερδίζει τρία από τα επτά Όσκαρ στα οποία ήταν υποψήφια.
Το 1969 είναι η σειρά του Κώστα Γαβρά και του «Ζ», κινηματογραφική μεταφορά της ομώνυμης νουβέλας του Βασίλη Βασιλικού, με πρωταγωνιστές τον Ιβ Μοντάν και τον Ζαν-Λουί Τρεντινιάν, όπου η Ειρήνη Παππά ενσαρκώνει τη γυναίκα του Γρηγόρη Λαμπράκη -η δεύτερη μη αγγλόφωνη ταινία στην ιστορία που προτάθηκε για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας.
Ακολούθησαν και άλλοι ρόλοι σε διεθνείς παραγωγές, όπως «Η Άννα των Χιλίων Ημερών» (1969) με τον Ρίτσαρντ Μπάρτον, όπου η Ειρήνη Παπά υποδύθηκε την Αικατερίνη της Αραγονίας και οι εξαιρετικές «Τρωάδες» (1971) του Κακογιάννη, όπου έπαιξε με τις κορυφαίες Κάθριν Χέρμπορν, Βανέσα Ρέντγκρέιβ, Ζενεβιέβ Μπιζόλντ.
Η μνήμη ωστόσο, γυρίζει πιο εύκολα στο 2001, όταν στα χρόνια της ωριμότητας της έπαιξε στην αμερικανικο-βρετανική παραγωγή «Το Μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι» που γυρίστηκε στην Κεφαλονιά, με την ιστορία του έρωτα της Πελαγίας (Πενέλοπε Κρουζ) και ενός Ιταλού λοχαγού (Νίκολας Κέιτζ) με φόντο τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο.