Τα καλύτερα μυαλά της επιστήμης θα βγουν από την ακαδημαϊκή αφάνεια στο προσκήνιο αυτή την εβδομάδα, με αφορμή την απονομή των βραβείων Νόμπελ Φυσικής, Χημείας, Φυσιολογίας ή Ιατρικής.
Τα βραβεία που δημιουργήθηκαν από τον Σουηδό βιομήχανο Άλφρεντ Νομπέλ πριν από έναν αιώνα, τιμούν τα πρωτοποριακά έργα που μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες για να ολοκληρωθούν.
Είναι γνωστό ότι είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς ποιος θα κερδίσει τα κορυφαία βραβεία της επιστήμης.
Ο κατάλογος και οι υποψήφιοι παραμένουν μυστικοί και τα έγγραφα που αποκαλύπτουν τις λεπτομέρειες της διαδικασίας επιλογής σφραγίζονται για 50 χρόνια.
Ωστόσο, υπάρχουν αρκετές ανακαλύψεις που αξίζουν Νόμπελ.
Παρακάτω, ακολουθούν πέντε ανακαλύψεις που δεν οδήγησαν σε ένα τηλεφώνημα από τη Στοκχόλμη - τουλάχιστον όχι ακόμη.
Το πρώτο ανθρώπινο γονιδίωμα
Ένα θέμα που συζητείται συχνά για βραβείο Νόμπελ είναι η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, ένα τολμηρό έργο που ξεκίνησε το 1990 και ολοκληρώθηκε το 2003.
Η αποκρυπτογράφηση του γενετικού κώδικα της ανθρώπινης ζωής αφορούσε μια διεθνή κοινοπραξία χιλιάδων ερευνητών στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιαπωνία και την Κίνα.
Το εγχείρημα είχε εκτεταμένες επιπτώσεις στη βιολογία, την ιατρική και πολλούς άλλους τομείς. Αλλά ένας λόγος που το έργο μπορεί να μην κέρδισε βραβείο Νόμπελ είναι ο τεράστιος αριθμός των ανθρώπων που συμμετείχαν σε αυτό το κατόρθωμα.
Σύμφωνα με τους κανόνες που έθεσε ο Νομπέλ στη διαθήκη του το 1895, τα βραβεία μπορούν να τιμήσουν μόνο τρία άτομα ανά κατηγορία – μια αυξανόμενη πρόκληση δεδομένης της συνεργατικής φύσης πολλών επιστημονικών ερευνών.
Μια επανάσταση στη θεραπεία της παχυσαρκίας
Η ανάπτυξη φαρμάκων για την απώλεια βάρους που μιμούνται μια ορμόνη, η οποία ονομάζεται πεπτίδιο 1 και μοιάζει με τη γλυκαγόνη, ή GLP-1, έχει αναστατώσει τον κόσμο της υγειονομικής περίθαλψης τα τελευταία χρόνια.
Ένας στους οκτώ ανθρώπους στον κόσμο είναι παχύσαρκος – αριθμός που έχει υπερδιπλασιαστεί από το 1990 – και τα φάρμακα, τα οποία μειώνουν το σάκχαρο στο αίμα και περιορίζουν την όρεξη, έχουν τη δυνατότητα να εγκαινιάσουν μια νέα εποχή για τη θεραπεία της παχυσαρκίας και των συναφών παθήσεων, όπως ο διαβήτης τύπου 2.
Τρεις επιστήμονες – η Svetlana Mojsov, ο Dr. Joel Habener και η Lotte Bjerre Knudsen – που συμμετείχαν στην ανάπτυξη του φαρμάκου, γνωστού ως semaglutide, κέρδισαν το 2024 το Βραβείο Κλινικής Ιατρικής Έρευνας Lasker-DeBakey, το οποίο συχνά θεωρείται δείκτης για το αν μια συγκεκριμένη ανακάλυψη ή ένας επιστήμονας θα κερδίσει το βραβείο Νόμπελ.
Ο Mojsov, βιοχημικός και αναπληρωτής καθηγητής έρευνας στο Πανεπιστήμιο Rockefeller, και ο Habener, ενδοκρινολόγος και καθηγητής ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, βοήθησαν στον εντοπισμό και τη σύνθεση του GLP-1. Ο Knudsen, επικεφαλής επιστημονικός σύμβουλος στην έρευνα και την πρώιμη ανάπτυξη της Novo Nordisk, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μετατροπή του σε ένα αποτελεσματικό φάρμακο που προάγει την απώλεια βάρους και το οποίο λαμβάνουν σήμερα εκατομμύρια άνθρωποι.
Μετασχηματιστική Τεχνητή Νοημοσύνη
Η Τεχνητή Νοημοσύνη μεταμορφώνει τη ζωή των ανθρώπων με πρωτοφανή ρυθμό.
Πρόκειται για ένα πολυπληθές πεδίο, αλλά δύο ονόματα ξεχωρίζουν, σύμφωνα με τον David Pendlebury, επικεφαλής της ερευνητικής ανάλυσης στο Ινστιτούτο Επιστημονικών Πληροφοριών της Clarivate. Ο Pendlebury εντοπίζει τα άτομα που είναι «άξια Νόμπελ» αναλύοντας πόσο συχνά συνάδελφοι επιστήμονες παραθέτουν τις βασικές επιστημονικές εργασίες τους κατά τη διάρκεια των ετών.
Τα δύο πρόσωπα-κλειδιά είναι ο Demis Hassabis και ο John Jumper, οι εφευρέτες του Google DeepMind της βάσης δεδομένων AlphaFold Protein Structure Database – ένα πρόγραμμα Τεχνητής Νοημοσύνης που αποκωδικοποιεί τις τρισδιάστατες δομές των πρωτεϊνών από τις αλληλουχίες των αμινοξέων, το οποίο έχουν χρησιμοποιήσει τουλάχιστον 2 εκατομμύρια ερευνητές σε όλο τον κόσμο.
Το AlphaFold λειτουργεί ως «αναζήτηση Google» για πρωτεϊνικές δομές, παρέχοντας άμεση πρόσβαση σε προβλεπόμενα μοντέλα πρωτεϊνών, επιταχύνοντας την πρόοδο στη θεμελιώδη βιολογία και σε άλλους συναφείς τομείς.
Οι ψηφιακές μορφές έχουν αναμφισβήτητο αντίκτυπο στις αναγνωστικές μας συνήθειες
Από το 2021 που δημοσιεύθηκε η βασική εργασία του ζεύγους, έχει αναφερθεί πάνω από 13.000 φορές, κάτι που ο Pendlebury χαρακτήρισε ως «εξαιρετικό αριθμό». Από το σύνολο των 61 εκατομμυρίων επιστημονικών εργασιών, μόνο περίπου 500 έχουν αναφερθεί περισσότερες από 10.000 φορές, είπε.
Οι Jumper και Hassabis έχουν ήδη κερδίσει τα βραβεία Lasker 2023 και Breakthrough. Ένα βραβείο Νόμπελ Χημείας μπορεί να έρθει στο μέλλον, δήλωσε ο Pendlebury, μαζί με έναν τρίτο ερευνητή, τον David Baker, διευθυντή του Ινστιτούτου Σχεδιασμού Πρωτεϊνών στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, ο οποίος έθεσε τις βάσεις για την AlphaFold.
Αλλά ίσως είναι πρόωρο για την τυπικά συντηρητική επιτροπή Νόμπελ να τιμήσει αυτόν τον τομέα, δήλωσε ο Pendlebury. «Κάποιοι έχουν προτείνει ότι ίσως είναι πολύ νωρίς για ένα τέτοιο βραβείο, ότι το έργο είναι πολύ πρόσφατο και ότι πρόκειται για έναν εντελώς νέο τομέα, την εφαρμογή της Τεχνητής Νοημοσύνης στην επιστημονική έρευνα», είπε.
Κατανόηση του μικροβιώματος του εντέρου
Δεν είμαστε μόνοι στο σώμα μας. Τρισεκατομμύρια μικρόβια – βακτήρια, ιοί και μύκητες – ζουν πάνω και μέσα στο ανθρώπινο σώμα, συλλογικά γνωστά ως το ανθρώπινο μικροβίωμα.
Με την πρόοδο στη γενετική αλληλουχία τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι επιστήμονες είναι σε θέση να κατανοήσουν καλύτερα τι κάνουν αυτά τα μικρόβια, πώς συνομιλούν μεταξύ τους και πώς αλληλεπιδρούν με τα ανθρώπινα κύτταρα, ιδίως στο έντερο.
Ο τομέας αυτός έχει καθυστερήσει εδώ και καιρό την αναγνώριση με Νόμπελ, δήλωσε ο Pendlebury. Ο βιολόγος δρ Jeffrey Gordon, διακεκριμένος πανεπιστημιακός καθηγητής Dr. Robert J. Glaser στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις, είναι πρωτοπόρος στον τομέα αυτό.
Ο Gordon προσπάθησε να κατανοήσει το ανθρώπινο μικροβίωμα του εντέρου και πώς αυτό διαμορφώνει την ανθρώπινη υγεία, ξεκινώντας με εργαστηριακές έρευνες σε ποντίκια. Ηγήθηκε εργασιών που διαπίστωσαν ότι το μικροβίωμα του εντέρου παίζει ρόλο στις επιπτώσεις του υποσιτισμού στην υγεία, ο οποίος πλήττει σχεδόν 200 εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως, και αναπτύσσει παρεμβάσεις σε τρόφιμα που στοχεύουν στη βελτίωση της υγείας του εντέρου.
Γονίδια που προκαλούν καρκίνο
Στη δεκαετία του 1970, ήταν κατανοητό ότι ο καρκίνος μερικές φορές κληρονομείται στις οικογένειες, αλλά η κυρίαρχη σκέψη για τον καρκίνο του μαστού δεν συνυπολόγιζε καμία κληρονομική ευαισθησία στη νόσο.
Με υπόβαθρο στην έρευνα των γενετικών διαφορών μεταξύ ανθρώπων και χιμπατζήδων, η Mary-Claire King, σήμερα καθηγήτρια ιατρικής και επιστημών γονιδιώματος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, ακολούθησε μια νέα προσέγγιση.
Δουλεύοντας πολύ πριν οι επιστήμονες αποκτήσουν οποιοδήποτε είδος χάρτη του ανθρώπινου γονιδιώματος, η King πέρασε 17 χρόνια ανιχνεύοντας και εντοπίζοντας τον ρόλο που έπαιζε μια μετάλλαξη του γονιδίου BRCA1 στον καρκίνο του μαστού και των ωοθηκών.
Η ανακάλυψη αυτή επέτρεψε γενετικές εξετάσεις που μπορούν να εντοπίσουν τις γυναίκες που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού, καθώς και τα μέτρα που πρέπει να λάβουν για να μειώσουν τον κίνδυνο, όπως πρόσθετες εξετάσεις και προληπτικές χειρουργικές επεμβάσεις.