Πήραμε είδηση ποιο είναι το νέο ταξικό χάσμα;

Αναρωτιέμαι τώρα αν οι αναγνώστες αντιλαμβάνονται σε ποιο θέμα θα αναφερθώ. Υποθέτω ότι θα το μαντεύουν ήδη μόνο όσοι είναι ενήμεροι των αναρίθμητων επιστημονικών ανακοινώσεων για την έκθεση στον ήλιο. Δεν είναι κάτι καινούργιο. Πάνω από 10-15 χρόνια η επιστημονική κοινότητα προειδοποιεί ότι ο ήλιος δεν είναι πια αυτός που ήταν. Πως η έκθεση στις ακτίνες του δρα αθροιστικά με τα χρόνια, αυξάνοντας την πιθανότητα για καρκίνο του δέρματος.

Θεωρώ βέβαιο πως ο πατέρας της ιστορίας μας αγαπά το παιδί του. Απλά δεν θα βρίσκεται ανάμεσά μας όταν (κάτι που όλοι απευχόμαστε) το παιδί του αναπτύξει καρκίνο. Άραγε, αγνοεί τον κίνδυνο; Δεν έτυχε να ακούσει ποτέ κάτι; Λέω ‘να ακούσει’ επειδή είναι πολύ πιθανό ο ψαράς και ιδιοκτήτης ενός καϊκιού να μην διαβάζει πολλά.

Αλλά, αν με αυτόν έτσι έχουν τα πράγματα, τι γίνεται με το 30% των γυναικών που καπνίζουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ενώ σε άλλες χώρες της Ευρώπης το ποσοστό αυτό δεν ξεπερνά το 5%-10%;1 Τι γίνεται με τον αστό ο οποίος καπνίζει στο αυτοκίνητό του ή στο σπίτι του, παρουσία των παιδιών του; Το πιο πιθανό είναι να έχει τελειώσει λύκειο, άρα κατά τεκμήριο είναι ικανός να διαβάζει. Έχει σημασία η επίκληση του διαβάσματος, δεδομένου ότι πλήθος άρθρων για τις βλάβες του καπνίσματος ή για την ανθυγιεινή διατροφή ή για την έκθεση στον ήλιο κ.ο.κ. δημοσιεύονται συνεχώς σε κυριακάτικες εφημερίδες. Αλλά και στο διαδίκτυο μπορεί κάποιος να βρει αφθονία στοιχείων.

Με άλλα λόγια, πόση πρόσβαση στη γνώση δημόσιας υγείας έχουν άνθρωποι που διαθέτουν κάτι παραπάνω από την υποχρεωτική εκπαίδευση; Μερικοί των οποίων, μάλιστα, και πτυχιούχοι πανεπιστημιακής σχολής; Και όσοι (κατά τύχη μάλλον παρά από επιλογή) συναντηθούν με μια τέτοια πηγή επιστημονικής πληροφορίας, πώς θα αντιδράσουν; Πώς θα την μεταχειρισθούν; Έχουμε, λοιπόν, μπροστά μας δύο διαφορετικά προβλήματα.

Το ένα λέγεται λειτουργικός αναλφαβητισμός. Τα νέα εδώ είναι δυσοίωνα. Μεγάλη μερίδα του ελληνικού πληθυσμού, απόφοιτοι λυκείου, είναι ανίκανοι ή απρόθυμοι να διαβάσουν, ούτε καν εφημερίδα. Σε έρευνα του 2005 το 68% δεν ήταν σε θέση να κατονομάσει έναν Έλληνα συγγραφέα και το 78% δεν ήταν σε θέση να κατονομάσει έναν ξένο συγγραφέα! (Ας σημειωθή πως η πλειονότητα όσων κατονόμασαν ανέφεραν τον Πάολο Κοέλιο και τον Ντάν Μπράουν). Το 10% δεν είχαν καθόλου βιβλία στο σπίτι! Το 30% δεν διαβάζουν ποτέ βιβλία που δεν σχετίζονται με το επάγγελμά τους!2

Παραθέτω επίσης από την έρευνα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (Νοέμβριος- Δεκέμβριος 2010): τον τελευταίο 1 χρόνο είχαν διαβάσει περισσότερα από 10 βιβλία μόνο το 8,1% του πληθυσμού! Και το σοκαριστικό: δεν είχαν διαβάσει κανένα βιβλίο το προηγούμενο έτος το 40,7%! Απαντώντας στο ‘γιατί’ το 39% απάντησε ‘από έλλειψη χρόνου’ και το 30% ‘επειδή δεν μού αρέσει το διάβασμα, το βαριέμαι’!3

(Η θλιβερή και ανησυχητική αυτή κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας γίνεται ακόμη πιο οδυνηρή αν λάβει κανείς υπόψη την πολιτική βιβλίου και τις αναγνωστικές συνήθειες οι οποίες επικρατούν στην ανερχόμενη μέση τάξη της Τουρκίας. Σε σχετικό άρθρο-ρεπορτάζ διαβάζει κανείς εκπλήσσοντα στοιχεία από μια έκθεση βιβλίου της Κωνσταντινούπολης: ασφυκτικά πλήθη, συμμετοχή των μαθητών, συστηματική φιλαναγνωσία στα σχολεία).4

Συνεπώς η εύκολη πρόσβαση σε πηγές εκλαϊκευμένης γνώσης για θέματα δημόσιας υγείας αποβαίνει άχρηστη για μεγάλη μερίδα των συμπολιτών μας. Και εδώ αναδεικνύεται η ευθύνη των ηλεκτρονικών ΜΜΕ τα οποία θα μπορούσαν να συμβάλουν στην διάδοση συνηθειών υγιέστερης ζωής. Αφού είναι πασίγνωστο ότι αυτοί που δεν διαβάζουν είναι κυρίως αυτοί που ξημεροβραδιάζονται στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο.

Το δεύτερο πρόβλημα είναι χειρότερο του πρώτου. Αν στον λειτουργικό αναλφαβητισμό ενυπάρχει ενός βαθμού ”αναπηρία”, στην συνειδητή αντίδραση όποιου διαβάζει/ακούει αλλά απορρίπτει υποκρύπτεται ανοησία. Δυστυχώς για κάποια άλλη μερίδα του πληθυσμού η αντίδραση στην γνώση είναι κάτι σαν ”λένε βλακείες”, ”σιγά μην βλάπτει αυτό”, ”μην τους λογαριάζεις, εμένα ν’ ακούς” και τα όμοια. Φράσεις οι οποίες επίσης γαλουχούν παιδιά…

Ο τύπος που επιλέγει αυτή την στάση ζωής είναι ο ξερόλας, ο δήθεν πολύ ”άντρας”, συνήθως μειονεκτικός απέναντι στους μορφωμένους. Επίσης και ο ″αντισυστημικός”, αυτός που είναι έτοιμος να αποδεχθή οποιονδήποτε παραλογισμό ή συνωμοσιολογική τερατωδία προκειμένου να δείξει ότι ‘αυτός ξέρει εκείνα που κάποιοι μας κρύβουν’. Οι δύο αυτοί τύποι (οι οποίοι, παρεμπιπτόντως, έχουν αυξηθεί στην μεταμνημονιακή Ελλάδα) περιφέρουν τον αξιοθρήνητο ναρκισσισμό τους τόσο σε πιάτσες όσο και σε σαλόνια, την ίδια ώρα επηρεάζοντας κάποιους άλλους. Μερικοί των οποίων είναι παιδιά…

Η έλλειψη πρόσβασης στη γνώση, καθώς και η συνειδητή νοοτροπία απόρριψης της επιστημονικής γνώσης, συγκροτούν το νέο ταξικό χάσμα. Η σύγχρονη ταξική διάκριση της εποχής μας δεν είναι πλέον η κλασική πλούσιου-φτωχού, αλλά το δίπολο ενημερωμένου-ακατάρτιστου. Σε όποια αιτία και αν οφείλεται το δεύτερο. Θύμα του αναχρονισμού αυτού έπεσαν και πολλοί αριστεροί κατά το παρελθόν, οι οποίοι, απασχολημένοι να καταγγέλλουν το παλιό ταξικό χάσμα, συνέχιζαν να καπνίζουν ανενδοίαστα, στερώντας έτσι από την οικογένειά τους την φυσική τους παρουσία αρκετά νωρίς. Αλλά ένα παιδί που ορφανεύει γίνεται περισσότερο ευάλωτο και στο παλιό ταξικό χάσμα…

Θεωρώ ορθά τα μέτρα τα οποία τιμωρούν το κάπνισμα μέσα σε κλειστό αυτοκίνητο παρουσία παιδιών. Βρίσκονται σε συνέπεια με την φροντίδα του νομοθέτη για την παροχή της απαραίτητης υγειονομικής περίθαλψης στα παιδιά, η παράλειψη της οποίας (όπως και η έκθεσή τους σε κίνδυνο) αποτελεί ποινικό αδίκημα. Ουσιαστικά η πολιτεία, στηριζόμενη στην επιβεβαιωμένη επιστημονική γνώση, εκφράζει την θέση ότι η υγεία των παιδιών αποτελεί δημόσιο αγαθό το οποίο δεν μπορεί να εναποτεθεί εν λευκώ στους γονείς τους. Αλλά η πολιτεία δεν μπορεί να μπει στα σπίτια. Δεν μπορεί να γνωρίζει αν κάποιοι γονείς αφήνουν τα παιδιά τους να κοιμούνται πολύ αργά, ή τα εφοδιάζουν με κινητό από μικρή ηλικία, ή τους κάνουν όλα τα γευστικά χατίρια ή… ή… Η δε τιμωρία εγκύου η οποία καπνίζει θα εθεωρείτο αντιδημοκρατικό μέτρο.

Με άλλα λόγια, τα αστυνομικά και νομοθετικά μέτρα είναι απαραίτητα αλλά δεν επιλύουν το πρόβλημα. Η έλλειψη γνώσης ενός λαού, καθώς και η ανοησία του, δεν διορθώνονται μόνο με μέτρα καταστολής, αλλά με έμπνευση η οποία θα εκριζώσει τα αίτια. Δηλαδή με σωστότερη παιδεία, τόσο μέσα στα σχολεία όσο και έξω από αυτά. Κυρίως το δεύτερο…

Δηλαδή, με έναν άλλο τύπο Έλληνα, δεν θα κουραστώ να το λέω.

2 http://www.snf.org/texts/uploads/files/Highlights_1.pdf.

3 Αξιοπερίεργο είναι ότι στην αντίστοιχη έρευνα του 1999 το ποσοστό όσων δεν είχαν διαβάσει κανένα βιβλίο το προηγούμενο έτος ανερχόταν στο 30,4%. Γιατί άραγε αυτή η πτωτική τάση; Υπόθεσή μου είναι ότι οφείλεται στην περαιτέρω εισβολή της κοινωνίας του θεάματος (υπολογιστές, tablets, smartphones). Βλ. http://www.ekebi.gr/appdata/documents/erevnes/anagn2010/SynopsiApotelesmaton.pdf.