Ήταν αμέσως μετά τα γεγονότα των Ιμίων που το ελληνικό κράτος αντιλαμβανόμενο την αμυντική υστέρηση έναντι της Τουρκίας, ανέλαβε μια σημαντικότατη εξοπλιστική προσπάθεια. Η πολυδάπανη αυτή προσπάθεια, όχι αδίκως, συγκέντρωσε εκ των υστέρων σφοδρή κριτική ως αναποτελεσματική, ασυνεχής, αποσπασματική, υπερβολικά δαπανηρή, εμπλεκόμενη σε περιπτώσεις διαφθοράς και χωρίς να δημιουργεί μακροχρόνιες βιομηχανικές συνέργειες.
Επιπρόσθετα, πολιτικές αντιπαλότητες που ακολούθησαν οδήγησαν στην απαξίωση ή στη μη ολοκλήρωση ορισμένων προμηθειών με αποτέλεσμα την ατελή εξέλιξη της εξοπλιστικής προσπάθειας. Σε αυτό συνέτεινε και μια αδικαιολόγητη ευφορία περί «εξημερώσεως» της Τουρκίας και φημολογούμενης δρομολόγησης των διαδικασιών επίλυσης των διαφορών. Η δε οικονομική κρίση που ακολούθησε έθεσε την ταφόπλακα, όχι μόνο σε κάθε αμυντική αναβάθμιση ή προμήθεια, αλλά και στις λειτουργικές πιστώσεις των ενόπλων δυνάμεων. Στο χώρο του αντιπάλου μας έλαβαν χώρα ακριβώς οι αντίθετες ενέργειες με αποτέλεσμα την περαιτέρω ενδυνάμωση της ισχύος του στρατεύματος του και τη δημιουργία μιας ισχυράς αμυντικής βιομηχανίας που οδήγησε σε σημαντική απεξάρτηση από πηγές προμηθειών του εξωτερικού.
Παρά όμως τη αποσπασματική και μη ολοκληρωθείσα εξοπλιστική προσπάθεια είναι γεγονός ότι η σημερινή ισχύς των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων βασίζεται εν πολλοίς στις προμήθειες της εποχής εκείνης. Αν μάλιστα τα αγορασθέντα τότε οπλικά συστήματα, συνοδεύονταν από τις προβλεπόμενες συμβάσεις «εν συνεχεία υποστηρίξεως» (follow on support) η σημερινή εικόνα θα ήταν πολύ καλύτερη.
Σήμερα, έχοντας συνειδητοποιήσει τις συνεχώς αυξανόμενες επεκτατικές διαθέσεις της Άγκυρας έχουμε αποδυθεί σε μια νέα εξοπλιστική προσπάθεια και πάλι εκ μειονεκτικής θέσεως, υπό την πίεση του χρόνου και με σημαντικούς οικονομικούς περιορισμούς. Αναπόφευκτα εμφανίζεται το ερώτημα αν τα παθήματα της προηγούμενης περιόδου έχουν γίνει αντιληπτά και αν θα αποφευχθούν. Βέβαια η υστέρηση μας δημιουργεί πιεστικές ανάγκες κάλυψης κρισίμων τομέων με συνέπεια ο παράγων χρόνος να επηρεάζει τις επιλογές και τις διαδικασίες προμηθειών.
Ως παραμέτρους της κάθε εξοπλιστικής προσπάθειας θα μπορούσαμε επιγραμματικά να αναφέρουμε -χωρίς να αποτελεί σειρά αξιολογήσεως- τα επιχειρησιακά χαρακτηριστικά του συστήματος (αποτελεσματικότητα-αναγκαιότητα-διασύνδεση κλπ), τους χρόνους παράδοσης, την υποστήριξη του σε συνάρτηση με την εμπλοκή της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας, τα κόστη προμήθειας- υποστήριξης- λειτουργίας και ενίοτε την προσδοκώμενη στήριξη μας εκ μέρους του προμηθευτή. Η ορθή επιλογή αποτελεί δύσκολο έργο καθώς δεν αρκεί η αντιπαράθεση των παραπάνω παραμέτρων των ανταγωνιστικών οπλικών συστημάτων αλλά απαιτείται και η συνεξέταση τους με το σύνολο των υλικών που έχουμε ή σχεδιάζουμε να παραλάβουμε, ώστε να συνεξεταστούν και τυχόν άλλες εναλλακτικές λύσεις.
Στις προμήθειες των αρχών της χιλιετίας, υπήρξε και μια αμφιλεγόμενη προσπάθεια διαμοιρασμού των προμηθειών ώστε να ικανοποιηθούν οι ισχυροί προμηθευτές που φυσικά εκπροσωπούσαν τις ισχυρές χώρες. Η «λογική» αυτή δεν στερείται επιχειρημάτων αλλά προσθέτει περαιτέρω δυσκολίες σ το ήδη δύσκολο έργο της αξιολόγησης και απόφασης. Αναμφίβολα, η κατάτμηση της προμήθειας ομοειδών υλικών επιφέρει δυσκολίες στην ένταξη τους, εκπαίδευση, υποστήριξη, τιμές ενώ απομακρύνει τις πιθανότητες συμπαραγωγής. Από πολιτική όμως άποψη είναι αναπόφευκτη για τα κράτη μεγέθους της Ελλάδος με την προϋπόθεση ότι η κατανομή θα γίνει με προεξέχων το κριτήριο της επιχειρησιακής καταλληλότητας των υπό παραγγελία συστημάτων και τη βαρύτητα τυχόν προσφερομένων εγγυήσεων.
Για παράδειγμα η «Συμφωνία μεταξύ της Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης της Γαλλικής Δημοκρατίας για την εγκαθίδρυση Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης για τη συνεργασία στην Άμυνα και την Ασφάλεια» ενδεχομένως αποτέλεσε -και ορθώς- το ενισχυτικό «υλικό» της προμήθειας των αεροσκαφών Rafale και των φρεγατών Belharra. Αντίθετα, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τη χαμηλή αντισταθμιστική αξία της συμμετοχής της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας σε δύο τόσο πολυδάπανα προγράμματα. Επίσης πρέπει να γίνει κατανοητό ότι κάθε προσπάθεια επιτάχυνσης των χρόνων παράδοσης επιφέρει ανάλογη (ή και δυσανάλογη) επιβάρυνση στις προαναφερθείσες λοιπές παραμέτρους.
Ίσως η σημερινή ανάπτυξη του επικαλούμενου «αντιαεροπορικού-antidrone θόλου» να αποτελεί το βέλτιστο παράδειγμα των πραγματικών και πολυσύνθετων διλημμάτων που αντιμετωπίζει η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία σχετικά με τις επιλογές των κατάλληλων οπλικών συστημάτων (και φυσικά των κοινοπραξιών-χωρών προέλευσης τους).
Οι επιλογές σήμερα φαίνεται να εκτείνονται μεταξύ της European Sky Shield Initiative (ESSI), των αμερικανικών, των ισραηλινών και των γαλλικών συστημάτων (τα τελευταία κυρίως ένεκα της προμήθειας των φρεγατών FDI). Σε αρκετές περιπτώσεις εμφανίζονται συνεργασίες και συμπράξεις των κορυφαίων κατασκευαστικών εταιρειών ακόμη και σε διάφορα ανταγωνιστικά προγράμματα, ενώ ενίοτε πλευρίζουν και τις ίδιες ελληνικές εταιρείες ως υποκατασκευαστές.
Αναμφίβολα το Ο/Σ Patriot θα εξακολουθήσει να αποτελεί την ραχοκοκαλιά της αντιαεροπορικής μας ικανότητας με τις αναγκαίες αναβαθμίσεις συστημάτων και βλημάτων να κρίνονται απαραίτητες. Γενικά, καθώς μιλάμε για υποψήφια Ο/Σ υψηλών και εγγυημένων αποδόσεων εκτιμώ ότι η ευρύτητα του υποκατασκευαστικού έργου, οι επιτόπιες δυνατότητες υποστηρίξεως και το κόστος απόκτησης-χρήσης θα έχουν τον κύριο λόγο για την επιλογή.
Γεγονός είναι ότι τα ισραηλινά οπλικά συστήματα (προωθούνται από τις εταιρείες IAI και Rafael) φαίνονται ελκυστικά για τις επιχειρησιακές μας ανάγκες, αλλά και για τιμές και χρόνους παράδοσης (αν αληθεύουν τα σχετικά δημοσιεύματα). Επιπρόσθετα υφίσταται το δέλεαρ ενίσχυσης της Ελληνικο-Κυπριακής-Ισραηλινής αμυντικής συνεργασίας. Τα ισραηλινά προϊόντα αν μπορούσαν να συνδυαστούν και με υψηλά ποσοστά ελληνικού υποκατασκευαστικού έργου και συμπαραγωγές θα συγκέντρωναν σημαντικά πλεονεκτήματα. Σήμερα η ισραηλινή εταιρεία ΙΑΙ προσφέρει την οικογένεια του βλήματος Barak-Χ, σε 3 διαμορφώσεις (Barak-ER, Barak-LR, Barak-MR) για κάλυψη όλων των βεληνεκών και με μεγάλη ομοιοτυπία των συστημάτων ενώ από δημοσιεύματα φαίνεται ότι η ήδη η Κύπρος προχώρησε στην απόκτηση του Barak-MR.
Τα ισραηλινά συστήματα, λόγω και της μακροχρόνιας συνεργασίας με αμερικανικές εταιρείες είναι συμβατά με τα αμερικανικά Patriot (Raython), τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής αεράμυνας και μάλιστα φέρεται ότι υπάρχει και δυνατότητα χρήσης ορισμένων κοινών διαμορφώσεων (configurations) των βλημάτων (Κ/Β Stunner που χρησιμοποιείται και στο Ο/Σ David’s Sling της εταιρείας Rafael).
Βέβαια, η συμμετοχή μας στο European Sky Shield Initiative και όλες οι πρόσφατες ευρωπαϊκές προσπάθειες ενίσχυσης της κοινής άμυνας, θεωρητικά ωθούν τη χώρα στην ευρωπαϊκή αγορά. Επιλογή που συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες είναι το σύστημα IRIS-T SLM της εταιρείας Diehl Defence για τα μεσαία βεληνεκή. Βέβαια το βεληνεκές των 40 χλμ του IRIS-T SLM οριακά καλύπτει το βεληνεκές του πεπαλαιωμένου Ο/Σ Hawk. Το σύστημα, με αξιόλογες επιδόσεις στην Ουκρανία, βασίζεται στο επιτυχημένο βλήμα αέρος-αέρος IRIS-T με υπάρχουσα εμπλοκή και της ελληνικής βιομηχανίας (Intracom Defence -και όχι μόνο- που εξαγοράστηκε από την Ιsrael Aerospace Industries-IAI) στην κατασκευή του. Αν τελικά υλοποιηθεί η ευνοϊκή χρηματοπιστωτική πρόνοια υπέρ της προμήθειας ευρωπαϊκών συστημάτων συνοδευόμενη και από σημαντικό υποκατασκευαστικό έργο, η λύση αυτή αποκτά σημαντικές πιθανότητες επιλογής. Το σύστημα IRIS-T SLM είναι συμβατό με το Patriot καθώς και τα δύο περιγράφονται ως τα βασικά συστήματα για την κάλυψη των μεσαίων (medium range) και μεγάλων αντίστοιχα βεληνεκών (long range) στο πλαίσιο της ESSI.
Σήμερα, φαίνεται αρκετά πιθανόν να οδηγηθούμε σε ένα συνδυασμό συστημάτων Patriot, Barak-MR, IRIS-T SLM και κάποιου ισραηλινής κατασκευής συστήματος αντιμετώπισης drones. Σε θεωρητικό επίπεδο, όλα αυτά τα παραπάνω συστήματα, με μεγαλύτερη ή μικρότερη προσπάθεια, μπορούν να διασυνδεθούν ώστε να επιτευχθεί η πολυπόθητη ανάγκη ενός ενοποιημένου συστήματος που αναλόγως του είδους της κάθε απειλής θα επιλέγει τη βέλτιστη λύση. Βέβαια θα απαιτηθεί και η ανανέωση των radars και λοιπών αισθητήρων του Συστήματος Αεροπορικού Ελέγχου καθώς τα υπάρχοντα έχουν αρχίσει να δείχνουν σημάδια γήρανσης.
Ευελπιστούμε ότι οι σημερινές συνθήκες, οι εμπειρίες μας και η προμήθεια ικανών αριθμών συστημάτων (αναγκαστικά κλιμακούμενων σε βάθος χρόνου) θα επιτρέψουν την υψηλής αξίας εμπλοκή της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας.
Χωρίς την ευρεία κατασκευαστική εμπλοκή μας (επιθυμητή λύση η συμπαραγωγή), οποιαδήποτε λύση θα αποτελέσει ανακουφιστικό προσωρινό ημίμετρο καταδικασμένο να υπερκεραστεί, ποσοτικά και ποιοτικά, σύντομα από την χαμηλότερου κόστους και υψηλότερου ρυθμού απόκτησης οπλικών συστημάτων εγχώριας παραγωγής του αντιπάλου. Ο πόλεμος πάντα ήταν και θα είναι και οικονομικός.
Ο Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Αντιστράτηγος (εα) - Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο - Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)