της Σοφίας Κόπελα
Συνεργάτης πολιτικής για το φυσικό περιβάλλον, WWF Ελλάς
H Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την προηγούμενη εβδομάδα την απόφασή της να παραπέμψει την Ελλάδα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για παραβίαση των υποχρεώσεων της χώρας που απορρέουν από την οδηγία για τους οικότοπους (οδηγία 92/43/ΕΟΚ). Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι η Ελλάδα δεν έχει καθορίσει τους απαιτούμενους στόχους και τα αναγκαία μέτρα διατήρησης για τις ειδικές ζώνες διατήρησης του ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000. H απόφαση αυτή έρχεται κατόπιν επανειλημμένων προτροπών της Επιτροπής στην Ελλάδα να συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις της βάσει της οδηγίας.
Τι προβλέπει η Οδηγία;
Η Οδηγία προβλέπει τη δημιουργία ενός συνεκτικού ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου με την ονομασία “Natura 2000”, με στόχο τη διατήρηση και αποκατάσταση των οικοτόπων και ειδών ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος που περιέχονται στο παράρτημά της. Κάθε κράτος-μέλος οφείλει να προτείνει στην Επιτροπή έναν εθνικό κατάλογο οικοτόπων, οι οποίοι χρήζουν προστασίας, σύμφωνα με συγκεκριμένα επιστημονικά κριτήρια. Βάσει των προτάσεων αυτών και σε συμφωνία με τα κράτη μέλη, η Επιτροπή καταρτίζει έναν κατάλογο Τόπων Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ). Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να ορίσουν τους τόπους αυτούς ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης εντός 6ετίας από την κατάρτιση του καταλόγου ΤΚΣ, και να θεσπίσουν στόχους και τα αναγκαία μέτρα διατήρησης, προκειμένου να αποφευχθεί η υποβάθμιση τους και να διατηρηθούν σε καλή κατάσταση.
Τι έχει και τι δεν έχει κάνει η Ελλάδα;
Το 2006, εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ο προτεινόμενος από την Ελλάδα εθνικός κατάλογος με τους τόπους κοινοτικής σημασίας, και εν συνεχεία, οι προβλεπόμενοι τόποι χαρακτηρίστηκαν ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης. Μάλιστα, τον Δεκέμβριο 2017, ο εθνικός κατάλογος του ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000 αναθεωρήθηκε με σκοπό την επέκταση των ορίων υφιστάμενων περιοχών και την ένταξη νέων, εξέλιξη ιδιαιτέρως θετική για τις προοπτικές προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος της Ελλάδας. Σε συνέχεια αυτού, πλέον το δίκτυο Natura στη χώρα μας περιλαμβάνει συνολικά 446 περιοχές, οι οποίες καλύπτουν περίπου το 28% της χερσαίας και το 19% της θαλάσσιας έκτασης της χώρας.
Ωστόσο, παρά τη λήξη της προθεσμίας των 6 ετών από την έγκριση του εθνικού καταλόγου από την Επιτροπή (Ιούλιος 2012), η Ελλάδα δεν έχει καθορίσει ακόμα, ως όφειλε, τους στόχους διατήρησης και δεν έχει θεσμοθετήσει τα αναγκαία μέτρα για τη διατήρηση και αποκατάσταση των περιοχών αυτών.
Κατόπιν πίεσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία είχε, ήδη από τον Φεβρουάριο 2015, ξεκινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά της Ελλάδας με την αποστολή προειδοποιητικής επιστολής και αιτιολογημένης γνώμης, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) προέβη, τον Ιανουάριο 2019, στην ανάθεση ενός έργου με τίτλο «Σύνταξη Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών, Ειδικών Εκθέσεων και Σχεδίων Διαχείρισης για περιοχές του Δικτύου Natura 2000». Το έργο αυτό περιλαμβάνει την εκπόνηση ειδικών περιβαλλοντικών μελετών και τη σύνταξη προεδρικών διαταγμάτων και σχεδίων διαχείρισης για το σύνολο των περιοχών του ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000 στη χώρα. Tα προεδρικά διατάγματα και τα σχέδια διαχείρισης αποτελούν τα κύρια εργαλεία για τον καθορισμό των στόχων διατήρησης και την υιοθέτηση διαχειριστικών μέτρων για την προστασία των σημαντικών οικοτόπων και ειδών. Το έργο αυτό ξεκίνησε τον Ιανουάριο 2019 και η ολοκλήρωσή του προβλέπεται για το 2021.
Τι πρέπει να γίνει;
Στην πρόσφατη ανακοίνωσή της, η Επιτροπή τονίζει ότι η Ελλάδα δεν έχει δημοσιοποιήσει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση της διαδικασίας καθορισμού των στόχων διατήρησης και των απαιτούμενων μέτρων διατήρησης για τις περιοχές του δικτύου Natura 2000. Χωρίς σαφείς στόχους και συγκεκριμένα μέτρα διατήρησης, οι σημαντικοί οικότοποι και είδη του δικτύου Natura 2000 της χώρας μας παραμένουν χωρίς προστασία με σημαντικές επιπτώσεις για την κατάσταση και τη διατήρηση του ελληνικού φυσικού περιβάλλοντος.
Με την παραπομπή της Ελλάδας στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Επιτροπή στέλνει ένα σαφές μήνυμα ότι δεν αρκεί μια τυπική και χωρίς συνέχεια ένταξη των περιοχών στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο Natura 2000. Για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση των προστατευτέων οικοτόπων και ειδών, απαιτείται ο καθορισμός επιστημονικά τεκμηριωμένων στόχων διατήρησης και η θεσμοθέτηση λειτουργικών μέτρων διατήρησης σύμφωνα με τις οικολογικές ανάγκες και απαιτήσεις των περιοχών. Χωρίς αμφιβολία, το προαναφερθέν έργο που συντονίζει το ΥΠΕΝ είναι σημαντικό για την προστασία και διατήρηση των περιοχών Natura 2000 στη χώρα μας. Ωστόσο, για να μπορέσει να επιτύχει τους στόχους του, θα πρέπει οι διαδικασίες και τα παραδοτέα του έργου να εκπονηθούν εντός συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος, με επιστημονικά προσήκοντα τρόπο και σύμφωνα με το σχετικό ευρωπαϊκό και εθνικό νομικό πλαίσιο, συμπεριλαμβανομένων συμμετοχικών διαδικασιών και δημόσιων διαβουλεύσεων.
Η έκδοση αποτελεσματικών προεδρικών διαταγμάτων και ολοκληρωμένων και λειτουργικών σχεδίων διαχείρισης πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα του ΥΠΕΝ προκειμένου να δημιουργηθεί το απαιτούμενο από την οδηγία πλαίσιο προστασίας για τις περιοχές του δικτύου Natura 2000. Για να επιτευχθεί η προστασία αυτή, θα πρέπει επίσης να ενισχυθεί το σύστημα διαχείρισης του εθνικού δικτύου προστατευόμενων περιοχών μέσω επαρκούς χρηματοδότησης και στελέχωσης των φορέων διαχείρισης, και να εξασφαλιστούν οι απαιτούμενοι πόροι για την εφαρμογή και υλοποίηση των διαχειριστικών μέτρων.
Το φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας αποτελεί ένα μοναδικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και βασικό μοχλό ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Ως τέτοιο, λοιπόν, πρέπει να προστατεύεται με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο από την πολιτεία.