Με αφορμή κάποια παρατράγουδα, άνοιξε πρόσφατα στην δημοσιότητα η συζήτηση για τα κριτήρια επιλογής ευρωβουλευτών. Ξεχώρισα αυτό το ενδιαφέρον άρθρο. Συγκρίνει τα καλά ευρωψηφοδέλτια του παρελθόντος με τα σημερινά προβληματικά.
Παρά τις εύστοχες επισημάνσεις του δεν μπόρεσα να μην αναρωτηθώ, όμως: με ποια κριτήρια ονομάζουμε μια σύνθεση καλή;
Το κοινό χαρακτηριστικό που διαθέτουν οι κατονομαζόμενοι στο άρθρο είναι η ομολογουμένως καλή τους φήμη – εξαιτίας σοβαρών λόγων, βέβαια, και αυτό είναι που κάνει τη διαφορά. Ήταν όλοι τους πολιτικοί, πανεπιστημιακοί, τεχνοκράτες. Γερά ονόματα, αλλά όχι με την σημερινή - τηλεοπτική - έννοια.
Όμως στον αθλητισμό πχ, δεν απονέμονται οι τίτλοι βάσει του ισχυρού ονόματος. Αν ήταν έτσι δεν θα γίνονταν καν τα πρωταθλήματα και οι αγώνες στίβου κ.ο.κ. Στην πράξη είναι που αποδεικνύεται ο καλύτερος.
Τι θέλω να πω; Για παράδειγμα, από τον κατάλογο των αξιόλογων ευρωβουλευτών απουσιάζει η κ. Μαρία Κασσιώτου-Παναγιωτοπούλου. Τήν αγνοείτε και σεις; Τότε διαβάστε εδώ.
Αυτή η επιστήμονας και πολύτεκνη μητέρα αναδείχθηκε κορυφαία ευρωβουλευτής μεταξύ των 920 συναδέλφων της, της περιόδου 2004 – 2009! Πόσοι ψηφοφόροι τή γνωρίζουν; Και γιατί δεν περιελήφθη στην ‘ντριμ-τιμ’ του άρθρου;
Είχα την τιμή και την χαρά να τήν συναντήσω μία φορά σε συνέδριο. Και, φυσικά, αγνοεί ότι τώρα γράφω αυτές τις γραμμές γι’ αυτήν. Είμαι βέβαιος ότι δεν θα τό ήθελε, τόσο σεμνός άνθρωπος είναι.
Τό πράττω σκόπιμα, όμως, προκειμένου να αναδείξω το κατάντημά μας. Είναι προφανές ότι αν κατέβαινε υποψήφια σε εκλογές με σταυρό, θα πάτωνε. Και αιτία θα ήταν τα άθλια κριτήρια με τα οποία επιλέγουμε αντιπροσώπους. Δεν ερευνούμε τα ονόματα τα οποία μάς ανακοινώνονται ως υποψήφιοι, απλώς περιμένουμε να φτάσουν οι πληροφορίες σε εμάς, κάτι που γίνεται μόνο μέσω του συστήματος ψυχαγωγίας ή μέσω των δημοσίων σχέσεων.
Το 2009 ήταν υποψήφια στην Β’ Αθήνας μια σοβαρή πανεπιστημιακός, σήμερα πλέον γνωστή, τότε όμως μακριά από την δημοσιότητα. Συνυποψήφια επίσης ήταν και η σύζυγος προβεβλημένου καλλιτέχνη. Σωστά καταλάβατε, εξελέγη η δεύτερη!
*
Γιατί συμβαίνουν αυτά;
Μέχρι τώρα οι ερμηνείες είναι εμπειρικές: ο κόσμος ψηφίζει τους γνωστούς. Αλλά αυτό δεν αποτελεί απάντηση, απλώς μεταθέτει τις ερωτήσεις. Τίς ομαδοποιώ λοιπόν στις εξής τρεις, στις οποίες θεωρώ ότι συμπυκνώνεται το πρόβλημα:
Α) Γιατί μόνο οι σελέμπριτις γίνονται γνωστοί;
Β) Γιατί είναι πιο δημοφιλής ένας παίκτης του big brother ή του survivor από πχ έναν ερευνητή γιατρό ή έναν σπουδαίο αρχαιολόγο;
Γ) Πώς φαντάζονται οι εκλογείς το έργο του ευρωβουλευτή;
Αποπειρώμαι κάποιες αντίστοιχες απαντήσεις:
Α) Ο λόγος για τον οποίο γίνονται γνωστοί κυρίως οι καλλιτέχνες και οι τηλεπερσόνες είναι διότι κυριαρχεί η μεταμοντέρνα συνθήκη του θεάματος. Όπως έχει περιγράψει ο Ρεζίς Ντεμπρέ και πολλοί άλλοι, η εικόνα έχει πλέον εκτοπίσει τη σκέψη, η διαφήμιση έχει αντικαταστήσει τα συστήματα ιδεών, η εντύπωση νίκησε το επιχείρημα.
Εννοείται πως η επέλαση της εικόνας είναι παγκόσμια, όμως στην χώρα μας οι επιπτώσεις υπήρξαν βαρύτερες, διότι δεν διαβάζουμε. Το αξιοθρήνητα χαμηλό επίπεδο ανάγνωσης (για το οποίο έχω γράψει σε άλλα άρθρα εδώ) είναι ανίκανο να δημιουργήσει αντισώματα μπροστά στην σαρωτική επέλαση της εμπειρίας των αισθήσεων και της αδρεναλίνης. Και, εννοείται, στα σχολεία μας δεν υπάρχει η παραμικρή υποψία γι’ αυτήν ακριβώς την μεταμοντέρνα συνθήκη της εικόνας. Ο νέος ψηφοφόρος δεν μαθαίνει τίποτε για την αιτία της αλλοτρίωσής του!
Β) Ο πολίτης, που εν τω μεταξύ έχει ξεπέσει πια σε θεατή, θέλει να ταυτίζεται με αυτούς που θεωρεί επιτυχημένους. (Άλλωστε έτσι ακριβώς ο Τράμπ ψηφίστηκε από τόσους φτωχούς). Η επιτυχία, όμως, ορίζεται από κριτήρια της ερώτησης Α, συνεπώς η κριτική λειτουργία του ψηφοφόρου έχει βραχυκυκλωθεί. Ο διαβασμένος και σοβαρός επιστήμονας δεν εκτιμάται διότι δεν βγάζει αρκετά χρήματα, ούτε προκαλεί στον καταναλωτή εμπειρία διασκέδασης. Αφήστε που, με τόσο λαϊκισμό και λειτουργικό αναλφαβητισμό, πρέπει να προσμετρήσουμε και τον φθόνο απέναντι στους μορφωμένους – ίσως είναι ανησυχητικά περισσότερος από όσο νομίζουμε…
Γ) Καθώς ακόμη το 2023 πολλοί συμπολίτες μας αγνοούν ακόμη και ποια είναι τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι αρμοδιότητές τους, ζαλίζομαι σκεπτόμενος με ποια κριτήρια ψήφιζαν τους ευρωβουλευτές κατά τις δεκαετίες του 80 και του 90… Ομολογώ ότι διερωτώμαι, όμως, μήπως υπάρχει και ευθύνη των κυβερνήσεων εδώ – μήπως όφειλαν να επινοήσουν τρόπους με τους οποίους η λειτουργία της ΕΕ θα γινόταν γνωστή στον μέσο ψηφοφόρο.
*
Ο τόπος αυτός κοσμείται με αρχαιότατη παράδοση πολιτικής σκέψης. Δεν θέλω να αναφερθώ στον Περικλή, στον Ισοκράτη, και στον Αριστοτέλη, διότι έχουν γραφτεί πολλά για την κληρονομιά τους σχετικά με την πολιτική ηθική. Θα ήθελα να κλείσω με δύο μεταγενέστερες συμβολές, γραμμένες από πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως και εμπνεόμενες από τον ελληνικό Χριστιανισμό, οι οποίες διδάσκουν δεοντολογία πολιτικού ήθους.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (5ος αιώνας) ζητά οι επιλογές των προσώπων που θα διοικήσουν να μην γίνονται «ούτε με κριτήρια φιλίας ούτε με κριτήρια αντιπάθειας». Υποδεικνύει ότι «μια πόλη, ή ομάδα, προοδεύει όταν ακούγονται οι γνώμες όλων ώστε να εφαρμόζονται όποιες κριθούν ορθές, ακόμη και αν αυτός που τίς προτείνει δεν έχει κάποια υψηλή θέση». Τέλος, υπενθυμίζει πως οι ηγέτες οφείλουν να μην λησμονούν ότι βρίσκονται κάτω από τον νόμο, διότι «μια ασύδοτη εξουσία είναι ανυπόφορη».
Ενώ ο Άγιος Φώτιος (9ος αιώνας) επισημαίνει ότι «καταστρέφεται κάθε καλή ιδέα για τον ηγέτη από την εντύπωση που προκαλούν οι τυχόν κακοί συνεργάτες του». Ακόμη επισημαίνει τη σημασία του παραδείγματος, λέγοντας πως «η συμπεριφορά του ηγέτη, επαναλαμβανόμενη, μετατρέπεται σε ‘νόμο’ και συνήθεια από τον λαό». Και κλείνω με το συγκλονιστικό του: «Είναι χαρακτηριστικό των τυράννων να διχάζουν τα πλήθη. Ενώ ο αληθινός ηγέτης μεριμνά για την ενότητα»!
*
Δεν γίνεται να συμφωνούμε όλοι στις προτιμήσεις μας. Θα μπορούσε η παιδεία μας, όμως, να μάς εμπλουτίζει με πνευματικό κεφάλαιο το οποίο διατυπώθηκε στην γλώσσα μας. Αλλά εμείς οδεύουμε προς τις εκλογές χωρίς πνευματικό κεφάλαιο. Ένδειξη της απαιδείας μας…