Ολοκληρώθηκαν πριν από λίγες εβδομάδες (30 Σεπτεμβρίου) στην ιστορική αίθουσα του «Βουλευτικού» ευρισκόμενη στην πόλη του Ναυπλίου, οι τετραήμερες εκδηλώσεις προς τιμήν του ανυπέρβλητου Κυβερνήτη του νεώτερου Ελληνικού Κράτους Ιωάννη Καποδίστρια.
Μετά το πέρας της ανωτέρω διοργάνωσης, συνομιλήσαμε με τον έγκριτο Συγγραφέα- Ιστορικό κ. Λευτέρη Παπακώστα. Ο ίδιος διατηρεί μια πολυετή σχέση λατρείας με τον αδικοχαμένο πρώην αναμορφωτή των πολιτικό-οικονομικών δρώμενων αρκετών σημαντικών Κρατών της Ευρωπαϊκής ηπείρου, που νομοτελειακά (όπως αποδείχτηκε) του έμελλε να αφήσει την τελευταία του πνοή, στην χώρα την οποία αγάπησε δίχως όρους.
Κύριε Παπακώστα, θα μπορούσατε να μας αποδώσετε μια πιθανή μορφή της Ελλάδας σήμερα, εάν η στυγερή δολοφονία του Ι. Καποδίστρια είχε τότε αποτραπεί;
«Κανείς δε θα μπορούσε να δώσει μία ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα αυτό. Ούτε και μπορεί να διαμορφωθεί το ιστορικό πλαίσιο μιας εποχής ή μιας χώρας με το εάν.
Βέβαια ο Καποδίστριας ήλθε στην Ελλάδα με ένα πλήρες σχέδιο, το οποίο εφόσον επιτύγχανε θα έδινε μία άλλη προοπτική στην ανάπτυξη και εξέλιξή της. Ήταν αυτός που είχε δημιουργήσει την Ελβετία, είχε τακτοποιήσει την Πολωνία, είχε αποτρέψει το διαμελισμό της Γαλλίας και είχε συμβάλει στην καλύτερη οργάνωση της Ιταλίας. Όλα αυτά όμως σε καμία περίπτωση δε σημαίνουν ότι θα πετύχαινε το ίδιο και στην Ελλάδα. Η χώρα, σε αντίθεση με τις χώρες που προανέφερα, έβγαινε από ανατολικό δεσποτισμό τετρακοσίων ετών, δεν είχε καμία οργάνωση, ήταν κατεστραμμένη στο σύνολό της, ενώ η παιδεία ήταν ανύπαρκτη. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι οι δομές της ελληνικής κοινωνίας και η εξάρτηση του λαού από τους Έλληνες δυνάστες του αποτελούσαν το μεγαλύτερο πρόβλημα για την επίτευξη οποιουδήποτε στόχου. Θεωρώ ότι μόνο στην περίπτωση που κατόρθωνε να απαλλάξει το λαό από όλους αυτούς και επιτύγχανε αυτό που ο ίδιος αναφέρει στο υπόμνημά του προς τις Δυνάμεις ότι «Αν γίνονταν αναδασμός της γης και έπαυε η ιδιοκτησία κατά 9/10 να ανήκει στους προύχοντες θα ήταν σε θέση να αλλάξει τη μοίρα του λαού» θα είχε πιθανότητες επιτυχίας.
Κάτι τέτοιο όμως ήταν αδύνατο να γίνει, γιατί όλοι αυτοί ήταν πανίσχυροι και διέθεταν αυτό που έλειπε από το επίσημο κράτος. Τεράστια οικονομική δυνατότητα. Επομένως και αν δε γίνονταν η δολοφονία του Καποδίστρια δεν είναι βέβαιο ότι θα άλλαζε κατά πολύ η μοίρα της Ελλάδας. Ο ηγέτης συμβάλλει στην αλλαγή μιας χώρας, αλλά δεν είναι ο μόνος παράγοντας που προκαλεί την εξέλιξη. Ιδιαίτερα αν η αμάθεια του λαού και η προκατάληψη αποτελούν τα βασικά γνωρίσματά του.
Υπάρχουν πολιτικές, κοινωνικές και προφανώς οικονομικές ομοιότητες εν συγκρίσει εκείνης της περιόδου κατά την διακυβέρνηση Καποδίστρια και της σημερινής;
«Θεωρητικά σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές υπάρχουν κοινά στοιχεία. Η οικονομία, η γεωργία, το εμπόριο, το πολίτευμα, οι ανθρώπινες σχέσεις είναι κοινά στοιχεία στην πορεία όλων των κρατών.
Στην ουσία όμως όλα είναι διαφορετικά. Κράτος στην περίοδο του Καποδίστρια δεν υπάρχει. Ο ίδιος προσπαθεί, καταβάλλοντας τεράστια προσπάθεια να το δημιουργήσει. Οι συνθήκες όμως είναι εξαιρετικά δυσμενείς, καθώς η χώρα βρίσκεται σε καθεστώς επανάστασης όπου οι πολεμικές επιχειρήσεις είναι συνεχείς και οι παρεμβάσεις των ξένων αδιάκοπες. Το ότι και σήμερα αντιμετωπίζουμε οικονομικά προβλήματα και δεχόμαστε καθημερινές πιέσεις από τους ξένους δανειστές δε σημαίνει ότι οι δύο περίοδοι μπορούν να ταυτιστούν. Η χώρα διαθέτει υπόσταση, διέπεται από νόμους σεβαστούς από όλους, έστω και αν κάπου γίνονται εξαιρέσεις, και κανείς δεν αμφισβητεί τον τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας. Το σημαντικότερο ότι η χώρα διαθέτει μηχανισμό και άτομα ικανά να διασφαλίσουν τη λειτουργία της, ενώ ο Καποδίστριας αγωνίστηκε μόνος, όπως ο Ηρακλής, προκειμένου να δημιουργήσει κράτος και να καθαρίσει την κόπρο του Αυγεία. Και αυτό φυσικά δεν ήταν εύκολο! Αντίθετα ήταν εξαιρετικά δύσκολο και επέφερε πλην των άλλων τη δολοφονία του».
“Η σύγχρονη Ελλάδα,δεν έχει ανάγκη κάποιον σωτήρα... Διαθέτει ένα από τα καλύτερα νομικά πλαίσια της εποχής μας. Χρειάζεται όμως να μάθει ο λαός να σέβεται το πολίτευμα και τους νόμους και οι ηγέτες να υπηρετούν τον λαό.”
Πόσο πιθανό φαντάζει το ενδεχόμενο, κάπου μέσα σε ένα νηπιαγωγείο της χώρα μας, να αναπτύσσεται μια πολιτική οντότητα αντάξια του μεγάλου Κυβερνήτη;
«Καθόλου απίθανο δεν είναι να συμβεί. Ο χρόνος και οι συνθήκες θα το δείξουν, καθώς αυτά είναι τα στοιχεία τα οποία, κατά κανόνα, αποτελούν τους καθοριστικούς παράγοντες που αναδεικνύουν τις ιστορικές και ηγετικές προσωπικότητες. Ο Ναπολέοντας, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Μαχάτμα Γκάντι, για να αναφέρω ενδεικτικά κάποια άτομα δε γεννήθηκαν ηγέτες ούτε εξ ορισμού είχαν τα στοιχεία εκείνα που θα τους έκαναν ηγέτες των λαών τους. Αναδείχτηκαν μέσα από τις πολιτικές εθνικές και κοινωνικές συνθήκες και προβλήθηκαν γιατί αυτό αποτελούσε κοινωνική αναγκαιότητα της εποχής τους. Άρα τα νηπιαγωγεία, ως φυτώρια των πολιτών της επόμενης γενιάς έχουν εν δυνάμει τη δυνατότητα να γαλουχήσουν ηγέτες ανάλογου διαμετρήματος».
Τι θα συνέβαινε αν «αύριο» εμφανιζόταν σαν από Μηχανής θεός» ένας εφάμιλλος του Καποδίστρια, προκειμένου να αποκαταστήσει την τάξη σε αυτή την πολύπαθη και σκληρά χειμαζόμενη Ελλάδα, των τελευταίων δέκα ετών;
«Και πάλι δε μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το αποτέλεσμα.
Μία πρώτη εύκολη απάντηση θα ήταν ότι θα πάθαινε το ίδιο που έπαθε ο Ιωάννης Καποδίστριας, έστω και με πιο «κόσμιο» τρόπο. Είναι βέβαιο όμως ότι θα επιδίωκαν την ανατροπή του σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Το να αποκαταστήσει την τάξη, αν και δεν κατανοώ πώς το εννοείτε, σημαίνει ότι θα αναγκάζονταν να λάβει αυταρχικά μέτρα και ενδεχομένως να κυβερνήσει με προεδρικά διατάγματα. Αυτό όμως δε θα σήμαινε κατάργηση της δημοκρατίας και των θεσμών της; Επομένως τι τύχη νομίζετε ότι θα μπορούσε να έχει στο σύγχρονο κόσμο ένας τέτοιος ηγέτης;
Η σύγχρονη Ελλάδα, αν θέλετε τη γνώμη μου, δεν έχει ανάγκη κάποιον σωτήρα για να αποκαταστήσει την τάξη. Διαθέτει ένα από τα καλύτερα νομικά πλαίσια της εποχής μας. Χρειάζεται όμως να μάθει ο λαός να σέβεται το πολίτευμα και τους νόμους και οι ηγέτες να υπηρετούν τον λαό. Σκοπό για τον οποίο εξελέγησαν».
«Η ιδιοτέλεια, η συναλλαγή και τα πάσης φύσεως συμφέροντα, αντιμετωπίζονται ευκολότερα όταν ο λαός αποκτήσει παιδεία και αναλάβει ενεργό ρόλο στη διαχείριση των κοινών. Αυτό ακριβώς επιδίωκε ο Καποδίστριας με τα μέτρα για την ανάπτυξη της παιδείας. Δυστυχώς όμως δεν πρόλαβε. Κάποιοι, και ήταν πολλοί αυτοί, δεν ήθελαν έναν μορφωμένο λαό. Υπάκουο τον ήθελαν και ας ήταν αμόρφωτος. Ήταν πιο χρήσιμος γι’ αυτούς έτσι»!
Εντοπίζεται κάποιος σύγχρονος πολιτικός, που έστω να επιχείρησε να «βαδίσει στα χνάρια» του;
«Αποσπασματικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε κάποιους τέτοιους πολιτικούς στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας, όπως είχα την τύχη να τους γνωρίσω κατά τη συγγραφή του βιβλίου μου «Αναρχικώς πολιτευόμενοι – Πολιτική και διπλωματία στη νεότερη Ελλάδα 1821-1936».
Οι νόμοι του Χαρίλαου Τρικούπη για καθολική παιδεία και αξιοκρατικούς διαγωνισμούς για την πρόσληψη των πλέον ικανών υπαλλήλων, εκπαιδευτικών ή δικαστικών ήταν στην ίδια λογική με τους νόμους που ήθελε να εφαρμόσει ο Καποδίστριας.
Το ίδιο και οι νόμοι που προώθησε με την Β΄ Αναθεωρητική συνέλευση ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τη συνεργασία του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Η προστασία των παιδιών και των γυναικών, η κατάργηση των αντεργατικών νόμων, η υποχρεωτική παιδεία, οι απαλλοτριώσεις και ο αναδασμός της γης που θεσπίστηκε, αλλά εφαρμόστηκε μετά από μία εικοσαετία, απέβλεπαν ακριβώς στα ίδια πράγματα. Το ίδιο και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Γεωργίου Παπανδρέου, γνωστή ως μεταρρύθμιση Παπανούτσου, που καταργούσε όλους τους φραγμούς για την απόκτηση ανώτερης παιδείας για τα λαϊκά στρώματα.
Σίγουρα υπάρχουν αξιόλογοι πολιτικοί στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας, που κατέχονται από την ίδια αγάπη για την Ελλάδα όπως ο Καποδίστριας. Κανένας όμως από αυτούς, με εξαίρεση τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου δεν εμφορούνταν από τον αγνό ιδεαλισμό και την ανιδιοτέλεια του Καποδίστρια. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο θεωρείται καθημερινά και από περισσότερους ως ο πιο αγνός, έντιμος και ειλικρινής πολιτικός της νεότερης Ελλάδας. Αυτά όμως δεν αποτελούν κατ’ ανάγκη και τα καλύτερα εφόδια για έναν πολιτικό.
Το λιοντάρι, όπως έλεγε ένας παλιός πολιτικός είναι το πιο δυνατό ζώο όμως συχνά το κατασπαράσσουν οι ύαινες»!
- Ο Λευτέρης Παπακώστας κατάγεται από τη Σκουληκαριά της Άρτας. Σπούδασε στο Ιστορικό - Αρχαιολογικό τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης και έκανε μεταπτυχιακό στην Αθήνα. Υπηρέτησε σε σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης και για πολλά χρόνια δίδαξε στο Πειραματικό Λύκειο Αναβρύτων, από όπου αποχώρησε για να αναλάβει τη διεύθυνση σε Λύκεια της περιοχής της Αττικής μέχρι το τέλος της θητείας του στη δημόσια εκπαίδευση. Επί πολλά χρόνια διετέλεσε παρουσιαστής στην κρατική τηλεόραση, πάνω σε θέματα που αφορούσαν τη δημοτική και τη λαϊκή μουσική. Έχει πλούσιο συγγραφικό έργο, με ποιο πρόσφατα τα «Ένας Κυβερνήτης για την Ελλάδα» (εκδόσεις Αγγελάκη), ”Μέρες Αντίστασης”, Η εθνική αντίσταση μέσα από τα απομνημονεύματα του οπλαρχηγού του ΕΔΕΣ Α. Παπακώστα, ιστορικό, (Εκδόσεις Αγγελάκη, 2016) και ”Αναρχικώς πολιτευόμενοι”, Διπλωματία και πολιτική στη νεότερη Ελλάδα 1821-1936, ιστορικό, (Εκδόσεις Αγγελάκη, 2014)