Ο Εδουάρδο Γκαλεάνο, αυτός ο σπουδαίος Ουρουγουανός δημοσιογράφος, λογοτέχνης και συγγραφέας, μία από τις εξέχουσες προσωπικότητες της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, στο βιβλίο του «Τα χίλια πρόσωπα του ποδοσφαίρου» περιγράφει την μαγική αλλά και ιδιαίτερη σχέση του ποδοσφαίρου με τα εκατομμύρια των πιστών φίλων και οπαδών του ανά την υφήλιο γράφοντας χαρακτηριστικά:
«…Μολονότι ο οπαδός μπορεί να παρακολουθήσει το θαύμα με μεγαλύτερη άνεση από την τηλεόραση, προτιμάει την περιπλάνηση προς αυτόν τον τόπο προσκυνήματος, όπου θα δει τους αγγέλους του να αγωνίζονται με σάρκα και οστά ενάντια στους δαίμονες που έχουν βάρδια. Εδώ ο οπαδός κουνάει το μαντίλι του, καταπίνει το σάλιο του, γκλουπ, καταπίνει φαρμάκι, μασάει το σκούφο του, ψιθυρίζει προσευχές και κατάρες, και ξαφνικά γδέρνει το λαιμό του σε μια επευφημία και πηδάει σαν τον ψύλλο, αγκαλιάζοντας τον άγνωστο που φωνάζει γκολ δίπλα του. Όσο διαρκεί αυτή η ειδωλολατρική τελετουργία, ο οπαδός δεν είναι ένας αλλά πολλοί. Μαζί με χιλιάδες άλλους πιστούς συμμερίζεται την πεποίθηση ότι είμαστε οι καλύτεροι, ότι όλοι οι διαιτητές είναι πουλημένοι, όλοι οι αντίπαλοι είναι ύπουλοι. Σπάνια ο οπαδός θα πει: Απόψε παίζει η ομάδα μου. Συνήθως λέει: Απόψε παίζουμε εμείς. Ο δωδέκατος αυτός παίκτης γνωρίζει καλά ότι αυτός είναι που φυσάει τους ανέμους του πάθους που σηκώνουν την μπάλα όταν αυτή κοιμάται, όπως οι άλλοι έντεκα παίκτες γνωρίζουν καλά ότι αγώνας χωρίς οπαδούς είναι σαν να χορεύεις χωρίς μουσική…».
Ποδόσφαιρο το άθλημα που έχει αγαπηθεί αλλά και κατηγορηθεί όσο κανένα άλλο στον πλανήτη. «Το όπιο του λαού και των μαζών» θα μπορούσαν να σχολιάσουν κάποιοι. «Το δεκανίκι του καπιταλιστικού συστήματος» θα μπορούσαν να αποφανθούν μερικοί. «Μια θρησκεία χωρίς απίστους» όπως αναφέρουν και στο ομώνυμο βιβλίο τους με θέμα το ποδόσφαιρο ο Νίκος Μπογιόπουλος και ο Δημήτρης Μηλάκας, όπου επιχειρούν μια ανατομία του αθλήματος στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο.
«Έπος» απαντούν με μια λέξη οι πωρωμένοι από την γλύκα της νίκης οπαδοί, είτε είναι οι Πορτογάλοι νικητές του Euro 2016 στον τελικό με την Γαλλία, είτε οι Γερμανοί νικητές του Μουντιάλ το 2014, οι οποίοι ισοπέδωσαν την Βραζιλία στην έδρα της, είτε οι Έλληνες το 2004, όταν η Εθνική μέσα στην Πορτογαλία σήκωσε το «τιμημένο» και ολόκληρος ο λαός παραδόθηκε σε ξέφρενους πανηγυρισμούς.
Μεθυσμένοι από το δικό τους έπος, αυτό της αιματοχυσίας στη Συρία, οι Τούρκοι ποδοσφαιριστές στους πρόσφατους αγώνες με την Αλβανία και την Γαλλία πανηγυρίζουν χαιρετώντας στρατιωτικά σε μια προσπάθεια στήριξης του Τούρκου προέδρου Ρ.Τ.Ερντογάν και κάνουν όλη την Ευρώπη να ανατριχιάζει καθώς ξυπνούν μνήμες του Β΄ΠΠ. Η κίνηση αυτή προβλημάτισε παίκτες, παράγοντες και την κοινή γνώμη η οποία μάλλον πιάστηκε απροετοίμαστη στην ιδέα ότι ποδόσφαιρο και πολιτική συνδέονται.
Από το ευ αγωνίζεσθαι στον ανταγωνισμό
Ο Βρετανός συγγραφέας Τζωρτζ Όργουελ μιλώντας γενικά για τον αθλητισμό είχε πει πως «Ο σοβαρός αθλητισμός δεν έχει να κάνει τίποτε με το ευ αγωνίζεσθαι. Είναι γεμάτος μίσος, ζήλια, καυχησιολογία, άγνοια όλων των κανόνων και σαδιστική ευχαρίστηση στην παρακολούθηση βίας. Με άλλα λόγια, είναι πόλεμος χωρίς πυροβολισμούς». Και όμως το ποδόσφαιρο είναι ένα είδος πολέμου, καθώς αποτελεί μια εικονική απεικόνιση διπλωματίας, πολιτικής και πολέμου.
Η εξ απαλών ονύχων προσέγγιση των περισσοτέρων ανθρώπων για το συγκεκριμένο άθλημα στηρίζεται σε παλαιότερες και πιο ρομαντικές εποχές, όπου η «φανέλα» της ομάδας ήταν το κυρίαρχο κίνητρο για κάθε οπαδό και παίκτη. Όταν το 1988 βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Η φανέλα με το 9» βασισμένη στο αντίστοιχο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα με πρωταγωνιστή τον Στράτο Τζώρτζογλου, ο απλός πολίτης άρχισε να συνειδητοποιεί πως το ποδόσφαιρο δεν είναι μόνο το όνειρο της νίκης. Ο Μπιλ, ο ταλαντούχος νεαρός ποδοσφαιριστής που ξεκινά την καριέρα του από μία ομάδα της τρίτης κατηγορίας για να φτάσει να παίξει μέχρι την πρώτη κατηγορία, μέσα από νίκες και ήττες, τραυματισμούς και παρασκήνιο θα καταλάβει ότι η επιτυχία έχει το τίμημά της.
Από το 1988 μέχρι σήμερα, το ποδόσφαιρο έχει περάσει σε μια εποχή όπου υπάρχει ένας πολύ μεγάλος κύκλος δοσοληψιών τεραστίων ποσών, ενώ παράλληλα η φήμη της κάθε ομάδας αποτελεί και τον μοχλό χειραγώγησης και , ενίοτε, διοίκησης μια μάζας ανθρώπων ως «οπαδικού στρατού» με φανατικά ή ακόμα και πληρωμένα κίνητρα.Οι σημερινές ομάδες ποδοσφαίρου αποτελούν επιχειρήσεις εισηγμένες πολλές φορές στο χρηματιστήριο. Παράλληλα λειτουργούν και ως βιτρίνες προώθησης του προφίλ του εκάστοτε ιδιοκτήτη.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ρομάν Αμπράμοβιτς που είναι ιδιοκτήτης της Τσέλσι. Την 1η Ιουλίου του 2003 ο -άγνωστος τότε- Ρομάν Αμπράμοβιτς αγόρασε την χρεωμένη Τσέλσι με ένα deal-αστραπή. Λέγεται ότι αποφάσισε να αγοράσει ομάδα λόγω της αγάπης του για τη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ. Βρέθηκε μία μέρα στο «Old Trafford» και αφού παρακολούθησε αγώνα των «κόκκινων διαβόλων» αποφάσισε ότι θέλει και εκείνος να έχει την δική του ποδοσφαιρική ομάδα. Εκείνη την εποχή ο Αμπράμοβιτς δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστός στην Αγγλία και όπως δήλωσε ο τότε τεχνικός διευθυντής της Τσέλσι, Τρέβορ Μπιρτς, τον είχε ψάξει στο Google.
Τα επόμενα χρόνια ο Αμπράμοβιτς που «όλως τυχαίως» είχε στενή σχέση και εργασίες με πολιτικούς κύκλους στην κυβέρνηση του Β. Πούτιν στην Ρωσία, κάλυψε χρέη που έφταναν τα 94 εκατομμύρια ευρώ και έφερε στο Λονδίνο κάποιους από τους καλύτερους παίκτες ή όποιους απλά του άρεσαν προσωπικά. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πώς η Τσέλσι είναι βρετανικός σύλλογος, ο οποίος διαθέτει τεράστια απήχηση στο κοινό τόσο εντός και όσο και εκτός συνόρων της χώρας. Κάποια στιγμή μάλιστα υπήρξε η φήμη ότι ο Ρώσος μεγιστάνας βρέθηκε σε κόντρα με τον Ρώσο πρόεδρο Βλάντιμιρ Πούτιν. Αιτία της διαμάχης τους αποτελεί η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας. Άνθρωποι του περιβάλλοντος των δυο ανδρών αναφέρουν ότι ο ιδιοκτήτης της Τσέλσι είχε έντονο φραστικό επεισόδιο με τον πρόεδρο της Ρωσίας. Οι δυο τους συναντήθηκαν στην αίθουσα της Μεγάλης Αικατερίνης στο Κρεμλίνο στις αρχές του 2015 σε μια εποχή που οι σχέσεις Ρωσίας Δύσης ήταν ιδιαίτερα τεταμένες λόγω ουκρανικής κρίσης. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Ρώσος πρόεδρος είχε ζητήσει εκείνη την εποχή από τους Ρώσους ολιγάρχες να επιστρέψουν τα χρήματά τους στη χώρα προκειμένου να ενισχύσουν την οικονομία της.
Ποδόσφαιρο και εξωτερική πολιτική
Όμως, το θέμα της χρήσης του ποδοσφαίρου ως εργαλείου στην πολιτική είναι πιο περίπλοκο και ενδέχεται να δημιουργήσει ακόμη και διεθνείς διενέξεις. Εδώ θα μπορούσαμε να αναφέρουμε το προκλητικό πανό που κρέμασαν Αλβανοί φίλαθλοι κατά τη διάρκεια του αγώνα Ελβετίας-Αλβανίας στο Euro 2016 κατηγορώντας ψευδώς την Ελλάδα ως «ένοχη για τη γενοκτονία 100.000 Αλβανών».
To γεγονός συνέβη σε μια χρονική στιγμή που όλο και συχνότερα μερίδα Αλβανών εθνικιστών, προσπαθούν να επαναφέρουν το θέμα των Τσάμηδων και να δημιουργήσουν ένταση στις σχέσεις τους με τη χώρα μας. Παρά το γεγονός πως η UEFA απαγορεύει ρατσιστικά συνθήματα και μηνύματα μίσους κατά της διάρκεια ποδοσφαιρικών αγώνων και παρά τα αυστηρότατα μέτρα στη Γαλλία λόγω του Euro 2016, οι Αλβανοί οπαδοί κατάφεραν (άραγε πώς την στιγμή που τα μέτρα ασφαλείας υποτίθεται ήταν δρακόντεια;) να περάσουν στο χώρο του γηπέδου το πανό, προκειμένου να επωφεληθούν από την τηλεοπτική κάλυψη του αγώνα. Το ίδιο ακριβώς που έκαναν και οι Τούρκοι ποδοσφαιριστές. Επωφελήθηκαν από την τηλεοπτική κάλυψη και τις κάμερες για να χαιρετίσουν στρατιωτικά δείχνοντας στον πλανήτη ότι στηρίζουν έμπρακτα τον Ερντογάν.
Η τακτική της δημοσιοποίησης και πολιτικοποίησης των ποδοσφαιρικών αγώνων δεν είναι καινούργια. Χρησιμοποιείται συχνά προκειμένου να δημιουργηθούν οι κατάλληλες εντυπώσεις στο κοινό. Εντυπώσεις που θα βοηθήσουν τους πολιτικούς της χώρας είτε να ασκήσουν πιέσεις είτε να επαναφέρουν διπλωματικά θέματα που τους αφορούν.
Τον Οκτώβριο του 2015 σοβαρές πολιτικές διαστάσεις προσλαμβάνει «το ματς της ντροπής» , όπως χαρακτηρίστηκε, ανάμεσα στη Σερβία και την Αλβανία, στο γήπεδο της Παρτιζάν. Συγκεκριμένα, ενώ το σκορ ήταν στο 0-0, ένα τηλεκατευθυνόμενο ελικοπτεράκι (σ.σ.: drone) με κρεμασμένη τη «σημαία» της λεγόμενης «Μεγάλης Αλβανίας» εμφανίστηκε πάνω από τον αγωνιστικό χώρο. Όταν έφτασε σε ένα χαμηλό σημείο, ο παίκτης της Σερβίας Στέφαν Μίτροβιτς έπιασε τη «σημαία» και την κατέβασε, ωστόσο αυτή η ενέργεια εξόργισε τους παίκτες της Αλβανίας που όρμησαν κατά πάνω του. Στη συνέχεια ακολούθησε γενική σύρραξη, η οποία οδήγησε τον διαιτητή Μάρτιν Άτκινσον να διακόψει την αναμέτρηση. Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν και ο αδερφός του Αλβανού πρωθυπουργού Έντι Ράμα, Όλσι Ράμα, ο οποίος τελικά αφέθηκε ελεύθερος με αρκετούς να θεωρούν πως ήταν και ο ηθικός αυτουργός του περιστατικού.
Το πρωτοφανές περιστατικό πάντως προκάλεσε την έντονη αντίδραση της σερβικής κυβέρνησης. Συγκεκριμένα ο υπουργός Εξωτερικών της Σερβίας Ίβιτσα Ντάτσιτς δήλωσε ότι τα επεισόδια που οδήγησαν στη διακοπή του αγώνα μεταξύ των εθνικών ποδοσφαιρικών ομάδων της Σερβίας και της Αλβανίας για τα προκριματικά του EURO 2016 ήταν «σχεδιασμένη ενέργεια πολιτικής πρόκλησης». Υπογράμμισε, δε, ότι οι σερβικές αρχές δεν είναι υπεύθυνες για το γεγονός ότι διεκόπη ο αγώνας. Είχε προηγηθεί ο αγώνας των δυο χωρών στο Ελμπασάν της Αλβανίας , όπου Αλβανοί χούλιγκανς είχαν πετάξει πέτρες εναντίον της σέρβικης αποστολής. Μάλιστα, ο πρωθυπουργός της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς δεν βρέθηκε στο Ελμπασάν, για τον αγώνα των εθνικών ομάδων Αλβανίας – Σερβίας, επειδή όπως αποκάλυψε δεν έλαβε εγγυήσεις ότι στο γήπεδο δεν θα βρισκόταν ο αναπληρωτής πρωθυπουργός του Κοσόβου, Χασίμ Θάτσι.
Τα Βαλκάνια έχουν παράδοση στις έντονες ποδοσφαιρικές αναμετρήσεις. Ας μην λησμονούμε πως το Μάιο του 1990 στο γήπεδο Μαξιμίρ του Ζάγκρεμπ, θα διεξαγόταν το «ματς της δεκαετίας», μεταξύ της Ντιναμό Ζάγκρεμπ και του Ερυθρού Αστέρα Βελιγραδίου, όπου και ξεκίνησε ουσιαστικά ο εμφύλιος στη Γιουγκοσλαβία. Είχαν προηγηθεί οι κροατικές εκλογές, στις οποίες είχε κερδίσει η Κροατική Δημοκρατική Ένωση, που ήταν υπέρ της ανεξαρτησίας της χώρας, ενώ το ίδιο είχε συμβεί και στη Σλοβενία. Στο Ζάγκρεμπ είχαν ταξιδέψει περίπου 3 χιλιάδες οπαδοί του Αστέρα, υπό την καθοδήγηση του διαβόητου παραστρατιωτικού Αρκάν, του Ζέλικο Ραζνάτοβιτς.
Ήταν ο επικεφαλής των «Ηρώων», όπως ονομάζονταν οι σκληροπυρηνικοί οπαδοί της ομάδας. Δεν πήγαιναν, όμως, απλώς για να παρακολουθήσουν έναν αγώνα, όπως φαινόταν και από τα δύο συνθήματα που τραγουδούσαν, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, στην πόλη, αλλά και μέσα στο γήπεδο.
Το πρώτο σύνθημα είχε ως εξής:
«Απόψε θα γίνουν ταραχές, απόψε θα γίνει της τρελής.
Να! Φτάνουν οι χούλιγκαν στους δρόμους του Ζάγκρεμπ.
Θ΄ αντιλαλούνε τα τσεκούρια, θα αντηχήσουν οι αλυσίδες,να!
Έρχονται οι τσιγγάνοι, οι τελείως τρελαμένοι».
Το δεύτερο σύνθημα ήταν διαφορετικό και σαφώς πιο εθνικιστικό:
«Εμείς είμαστε οι Ντέλιγε της άγριας Σερβίας.
Βγείτε στα μπαλκόνια, χαιρετίστε τη σέρβικη φυλή.
Από το Κόσσοβο μέχρι το Κνιν, ένας Σέρβος δίπλα στον άλλον.
Σέρβε Σλόμπο (Μιλόσεβιτς), η Σερβία είναι στο πλευρό σου.
Ποιος τολμάει να το πει, ψεύδεται όποιος λέει ότι η Σερβία είναι μικρή.
Δεν είναι μικρή, δεν είναι μικρή, έδωσε το Σλόμπονταν!
Μαναστίρσκα, Μαναστίρσκα, σέρβικο ρακί.»
Τα επεισόδια είχαν ήδη αρχίσει στη πόλη πολλές ώρες πριν από τη διεξαγωγή του παιχνιδιού και συνεχίστηκαν στο γήπεδο Μαξιμίρ. Με καρέκλες, μαχαίρια, καδρόνια και ξύλο, οι οπαδοί μετέτρεψαν τις εξέδρες σε πραγματικό πεδίο μάχης, ενώ οι ποδοσφαιριστές των δύο ομάδων κοιτούσαν έκπληκτοι τις συγκρούσεις .Όταν τα επεισόδια έληξαν, 60 οπαδοί είχαν τραυματιστεί σοβαρά. Το παιχνίδι δεν έγινε ποτέ. Στην πραγματικότητα όμως, ήταν η επίσημη έναρξη των εχθροπραξιών και του εμφυλίου πολέμου της Γιουγκοσλαβίας. Το CNN κατέταξε αργότερα το παιχνίδι ως πρώτο στη λίστα με τα ματς που άλλαξαν τον κόσμο. Σήμερα, έξω από το επονομαζόμενο και ως «καταραμένο Μαξιμίρ», υπάρχει επιγραφή που αναφέρει: «Για τους οπαδούς του συλλόγου, οι οποίοι ξεκίνησαν τον πόλεμο με τη Σερβία, σε αυτό το μέρος, στις 13 Μαΐου του 1990».
Οι αντιπαραθέσεις που έχουν να κάνουν με το μίσος που επικρατεί στα Βαλκάνια εμφανίζονται και στο πανό που σήκωσαν Τούρκοι οπαδοί λίγες ώρες πριν από το παιχνίδι της εθνικής ομάδας της χώρας τους με την Κροατία, στο «Παρκ ντε Πρενς» στην πρεμιέρα του 4ου ομίλου του Euro 2016. «Where is Marco» («Πού είναι ο Μάρκο;») ανέφεραν σε αυτό, εννοώντας τον Μάρκο Ιβκοβιτς, φίλαθλο του Ερυθρού Αστέρα που δολοφονήθηκε στη Κωνσταντινούπολη από οπαδούς της Γαλατάσαραϊ, πριν από το παιχνίδι των δύο ομάδων για την Euroleague στο μπάσκετ.
Η τραγωδία στην Κωνσταντινούπολη με τη δολοφονία του 25χρονου Μάρκο Ίβκοβιτς έξω από το γήπεδο της Γαλατάσαράι συγκλόνισε τη Σερβία. Όπως ανέφεραν τα τοπικά Μέσα, περίπου 400 φίλαθλοι του Ερυθρού Αστέρα βρέθηκαν έξω από το Αμπντί Ιπεχτσί αλλά ποτέ δεν μπήκαν σε αυτό, καθώς οι διοργανωτές παραβίασαν τη συμφωνία για την παραχώρηση εισιτηρίων στη φιλοξενούμενη ομάδα. Κατά την παραμονή τους έξω από το γήπεδο, οι Σέρβοι οπαδοί δέχτηκαν επίθεση με πέτρες και καπνογόνα από Τούρκους που φώναζαν ρυθμικά ″Κόσοβο, Κόσοβο!″ Στη συμπλοκή που ακολούθησε έπεσε νεκρός ο Μάρκο Ίβκοβιτς ο οποίος μαχαιρώθηκε, πριν προλάβει να επέμβει η αστυνομία. Η σερβική ιστοσελίδα b92.net αποκαλύπτει ότι οπαδοί του Ερυθρού Αστέρα δέχθηκαν επίθεση από χούλιγκαν σε τρία διαφορετικά σημεία. Πρώτα σε βενζινάδικο κοντά στο γήπεδο, στη συνέχεια στη διαδρομή προς το Αμπντί Ιπεχτσί και τέλος έξω από αυτό, στη μοιραία συμπλοκή. Σ΄αυτή τη περίπτωση φαίνεται πως οι χούλιγκαν δεν ξεχώρισαν το ποδόσφαιρο από το μπάσκετ δημιουργώντας εκρηκτική ατμόσφαιρα.
Όπως αναφέρει και ο δρ Ιωάννης Χλαουτάκης, Καθηγητής Κοινωνιολογίας, στο πόνημά του «Ο ρόλος του ποδοσφαίρου στη Σύγχρονη Κοινωνία» για το περιοδικό Νέα Κοινωνιολογία: «Το γήπεδο αναπαράγει την καθημερινότητα με τα δράματά της: άγχος, σοκ, εχθρότητα, διαμάχη μεταξύ εχθρών, κρατών νομών, γειτονιών, σχολείων και κοινωνικών ομάδων». Η εχθρότητα αυτή σε πολλές περιπτώσεις δύναται να μεγιστοποιηθεί από τις αντίπαλες παρατάξεις των οπαδών με αποτέλεσμα να συμπλακούν μεταξύ τους σχεδόν μέχρι θανάτου.
Κάτι ανάλογο είδαμε και κατά τη διάρκεια του Εuro 2016 στη Μασσαλία, όπου η παγκόσμια κοινότητα έγινε μάρτυρας συγκλονιστικών επεισοδίων ανάμεσα σε Άγγλους και Ρώσους χούλιγκανς. Τα επεισόδια ανάμεσα στους οπαδούς των δυο χωρών ξεκίνησαν στο Παλιό λιμάνι της Μασσαλίας πριν την έναρξη του ποδοσφαιρικού αγώνα. Οι Βρετανοί και οι Ρώσοι οπαδοί, πετώντας μπουκάλια και καρέκλες, συγκρούστηκαν μεταξύ τους αλλά και με άνδρες των μονάδων αντιμετώπισης ταραχών της πόλης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Γαλλικής Αστυνομίας που δημοσίευσε και η Mirror, οι Ρώσοι χούλιγκαν έχουν άμεση σχέση με τον Βλαντιμίρ Πούτιν και εξυπηρετούν δικά του συμφέροντα. Ο Αλεξάντερ Σπρίγκιν, αρχηγός των οπαδών της Εθνικής Ρωσίας έχει στενές σχέσεις με τον πρόεδρο Πούτιν κάτι που έρχεται να ενισχύσει τους ισχυρισμούς των Γάλλων. Ο Σπρίγκιν έχει κάνει πολλές δημόσιες εμφανίσεις με τον Ρώσο πρόεδρο και φέρεται να είναι από τα αγαπημένα και προστατευόμενα παιδιά της Ρωσικής ομοσπονδίας.
Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι Ρώσοι χούλιγκανς είχαν ξεκαθαρίσει τότε πως δεν πήγαν στη Γαλλία προκειμένου να παρακολουθήσουν ποδόσφαιρο αλλά για να πάρουν το στέμμα από τους Άγγλους οι οποίοι υποτίθεται ότι είναι μετρ του χουλιγκανισμού. Όπως ανέφεραν στο διαδίκτυο: «Εμείς ήρθαμε εδώ για να τους δείξουμε ποιοι είναι οι καλύτεροι. Ήρθαμε στη Γαλλία για να δείξουμε πως οι Άγγλοι είναι κοριτσάκια». Αυτό είχαν αναφέρει στο επίσημο προφίλ της ομάδας τους στο facebook @Russian-ultras.com (με τον όρο ultras αποκαλούνται οι φανατισμένοι οπαδοί των ποδοσφαιρικών ομάδων που σπέρνουν τον φόβο και τον τρόμο με την εμφάνισή τους σε ποδοσφαιρικούς αγώνες;) Ποιος μπορεί να ξεχάσει την ατάκα του Πούτιν όταν κλήθηκε να σχολιάσει τα επεισόδια στη Μασσαλία. Ο Πούτιν αρχικά καταδίκασε τα επεισόδια λέγοντας «Είναι ντροπή να τσακώνονται Άγγλοι και Ρώσοι οπαδοί», ωστόσο στη συνέχεια μάλλον χρησιμοποίησε το παγωμένο ρωσικό του χιούμορ λέγοντας «Αλλά ειλικρινά δεν μπορώ να καταλάβω πώς 200 οπαδοί μας κατάφεραν να δείρουν χιλιάδες Άγγλους».
Ποδόσφαιρο και Αραβική Άνοιξη
Τα πολύνεκρα επεισόδια στο Στάδιο Πορτ Σάιντ (Stad Būr Sa’īd), της ομώνυμης πόλης της Αιγύπτου, πραγματοποιήθηκαν την 1η Φεβρουαρίου 2012, μεταξύ οπαδών της Αλ-Μασρί και της Αλ-Αχλί, όπου 79 οπαδοί της αιγυπτιακής ομάδας Αλ Άχλι έχασαν τη ζωή τους μετά από την επίθεση με όπλα των οπαδών της Αλ Μάσρι, ήταν μια τραγωδία με πολιτικές προεκτάσεις και άμεσα συνδεδεμένη με την Αραβική Άνοιξη.
Αμέσως μετά την ολοκλήρωση του αγώνα, οπαδοί της γηπεδούχου Αλ-Μασρί, εισέβαλαν στον αγωνιστικό χώρο για να πανηγυρίσουν τη νίκη της ομάδας τους. Οι οπαδοί αρχικά επιτέθηκαν εναντίον των ποδοσφαιριστών της αντιπάλου, αποκλείοντας τους εντός των αποδυτηρίων. Τα επεισόδια συνεχίστηκαν, με τους οπαδούς της Αλ-Μασρί να ορμούν εναντίον των 1200 οπαδών της Αλ-Αχλί, οι οποίοι απάντησαν συγκρουόμενοι με τους πρώτους. Η αστυνομία δεν μπόρεσε να ελέγξει την κατάσταση, ενώ ένας από τους νεκρούς και κάποιοι από τους τραυματίες ήταν μέλη της που προσπαθούσαν να ελέγξουν την κατάσταση. Σύμφωνα με το υπουργείο υγείας της Αιγύπτου, ο θάνατος αρκετών από τα θύματα οφειλόταν σε χτυπήματα με μαχαίρι και χτυπήματα στο κεφάλι. Υπήρχαν επίσης νεκροί που είχαν πέσει από μεγάλο ύψος και άτομα που είχαν ποδοπατηθεί.
Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι που είχε αναδυθεί μετά την πτώση της κυβέρνησης, κατηγόρησαν τους οπαδούς του έκπτωτου προέδρου της Αιγύπτου Χόσνι Μουμπάρακ. Σύμφωνα με τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, τα επεισόδια φαίνεται πως επηρεάστηκαν από την πολιτική κατάσταση της χώρας που εκείνη την εποχή βίωνε την αραβική άνοιξη.
Αίτια και προβληματισμοί
Γιατί όμως έχει εξελιχθεί σε αυτό το σημείο η κατάσταση; Πώς δηλαδή ο γνήσιος αθλητισμός που εκφράζεται από το λαϊκό άθλημα του ποδοσφαίρου έφτασε στο σήμερα, όπου υπάρχει μια αμιγώς κερδοσκοπική επιχείρηση, ιδιοκτήτες και συμβούλια με πολιτική ισχύ , συνοδεία πολυάριθμων φανατισμένων οπαδών που σε κάποιες περιπτώσεις σχηματίζουν ακόμα και ομάδες κρούσεις απέναντι σε αντιπάλους.
Αρχικά θα πρέπει να ξεφύγουμε από τον πολιτικό ορθά, ρομαντισμό που διακατέχει πολλούς όταν μιλάνε για ομάδες ποδοσφαίρου στη σημερινή εποχή. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως , η εικόνα του ποδοσφαιριστή που «ιδρώνει και ματώνει για την φανέλα» έχει σταματήσει να υπάρχει. Η παρουσία κάθε ποδοσφαιριστή σε αντίστοιχη ομάδα εξαρτάται από την απόδοση τους και πώς αποτιμάται αυτή στο χρηματιστήριο του ποδοσφαίρου. Η πληρωμή κάποιων παικτών με εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ, είναι μια από τις αρχές του προβλήματος. Επίσης, δεν πρέπει να λησμονούμε πως οι ποδοσφαιριστές λαμβάνουν μεγάλες αμοιβές και από διαφημιστικές εταιρείες για να προωθήσουν/διαφημίσουν τα προϊόντα τους και σε πολλές περιπτώσεις δημιουργούν ένα προφίλ αστέρα που δεν διαφέρει σε τίποτα από το προφίλ πολλών καλλιτεχνών. Πάρτι, εκδηλώσεις, εμφανίσεις με ωραία μοντέλα και το χρήμα να ρέει άφθονο απομακρύνοντας τον από τον ορισμό του λαϊκού παιδιού από το προφίλ του ποδοσφαιριστή.
Επόμενο σημείο αναφοράς για την σημερινή κατάσταση στο ποδόσφαιρο είναι η απήχηση της καλύτερης ομάδας, είτε σε συλλογικό είτε σε εθνικό επίπεδο που προφανώς και δίνει την αίσθηση ισχύος απέναντι σε όποιον άλλον. Μπορεί να είναι ένα παιχνίδι, όμως τα συναισθήματα εντός και εκτός γηπέδου είναι πάντα έντονα και αφορούν το πρωτόγονο ένστικτο της επικράτησης του ικανότερου. Σε ένα γήπεδο, λοιπόν, υπάρχουν 22 παίκτες που θα «πολεμήσουν» για το αποτέλεσμα. Αν τώρα όλο αυτό συνοδεύεται από ένα εθνόσημο, τότε το πράγμα γίνεται ακόμα πιο δύσκολο.
Το εθνόσημο εξ′ ορισμού κουβαλάει και όλα τα στοιχεία αυτά που κάθε πολίτης του κόσμου θεωρεί ως ιδεολογικό κέντρο του. Καλώς ή κακώς αυτά θα τα μεταφέρει στις αντιδράσεις και σκέψεις του όταν η ομάδα του παίζει με άλλη ομάδα εντός γηπέδου, πόσο μάλλον όταν θα υπάρχει και σύγκρουση ή τριβές σε εθνικό επίπεδο. Η σύνδεση είναι αυτόματη και δεν μπορεί να υποβληθεί σε κρίση καθώς εντός του γηπέδου και των κερκίδων δεν λειτουργεί η νόηση και η κρίση του πολίτη, αλλά η συναισθηματική δράση και ένταση του όχλου. Όπως αναφέρει και ο δρ Ιωάννης Χλαουτάκης μερικοί θεωρητικοί του αθλητισμού εμφανίζουν το ποδόσφαιρο ως το ειρηνικό μέσο που αντικαθιστά την βία του πολέμου και επιτρέπει την απελευθέρωση της ανθρώπινης επιθετικότητας.
Τρίτο και κυριότερο σημείο αναφοράς της σημερινής ποδοσφαιρικής κατάστασης είναι πώς επειδή οι ποδοσφαιρικές επιχειρήσεις φέρνουν κέρδος και επειδή ασκούν επιρροή σε μάζες ανθρώπων, είναι προφανές πώς θα προσελκύσουν και μνηστήρες δύναμης και εξουσίας. Στο σημερινό ποδοσφαιρικό στερέωμα, όσο πιο ισχυρή και πιο διαφημισμένη είναι η ομάδα, προσφέροντας επιρροή και χρήμα, τόσο πιο πιθανό είναι πώς ο ιδιοκτήτης της σύντομα θα ασκήσει τα παραπάνω για το προσωπικό του κέρδος απέναντι και σε άλλους τομείς της ζωής. Είναι ένα παιχνίδι εξουσίας που σύντομα θα βρει γόνιμο έδαφος εφαρμογής σε πολιτική, οικονομία, ίσως ακόμα και σε πολεμική σύγκρουση. Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για κάποιον ιδιαίτερα προβεβλημένο ποδοσφαιριστή. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο Τούρκος πρόεδρος ήταν ποδοσφαιριστής στα νιάτα του αλλά και ο Βίκτωρ Όρμπαν, πρωθυπουργός της Ουγγαρίας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ποδοσφαιρικού αγώνα που είχε γίνει για λόγους προπαγάνδας και εθνικιστικής απήχησης ήταν το «παιχνίδι θανάτου» όπως ονομάστηκε που έλαβε χώρα στις 6.8.1942 και ο επαναληπτικός αγώνας στις 9.8.1942. Πρόκειται για το ποδοσφαιρικό παιχνίδι μεταξύ Γερμανικής ομάδας ποδοσφαιριστών και μιας σχηματισμένης ομάδας από βετεράνους Ουκρανούς παίκτες της Λοκομοτίβ και της Δυναμό. Ο σκοπός ήταν προφανής και αφορούσε την ενίσχυση της Ναζιστικής εικόνας ισχύος. Όμως δεν έγιναν έτσι ακριβώς τα πράγματα. Στον πρώτο αγώνα οι Ουκρανοί κατέκτησαν την νίκη με 5-1 και ο επαναληπτικός που έγινε κατά απαίτηση των Ναζιστών, έληξε και πάλι με νίκη των Ουκρανών με 5-3 όπου τα δύο τελευταία γκολ μπήκαν μετά από διάφορες ακρότητες που προκάλεσαν οι Γερμανοί εντός του αγώνα. Στο τέλος του αγώνα αφού έδωσαν συγχαρητήρια στους νικητές, τους εκτέλεσαν έξω από το γήπεδο για να διατηρηθεί το κύρος της Άριας φυλής.
Στο σύγχρονο ποδόσφαιρο δεν είναι τυχαίο πώς πολλές φορές εκφράζεται η ίδια ακριβώς αντίληψη ισχύος επί του αντιπάλου. Παρά τα ωραία και πολιτικώς ορθά σχόλια περί «ευγενούς άμιλλας» επί της ουσίας, η κάθε ποδοσφαιρική διοργάνωση θυμίζει σύγκρουση σε αρένα, με θεατές να κραυγάζουν και να επικροτούν ή να αποδοκιμάζουν το θέαμα. «Στην κερκίδα και στον αγωνιστικό χώρο, κατά τη διάρκεια των αθλητικών συναντήσεων, δεν αναγνωρίζουμε την ιδιαιτερότητα του άλλου (εργάτης, φοιτητής, μικροαστός επιστήμονας, αφεντικό), αφού γίνεται ένα μ΄εμάς (φίλαθλος, οπαδός) για να υποστηρίξει τη σημαίας μας, τον ύμνο μας, τα σύμβολά μας» αναφέρει ο δρ Ιωάννης Χλαουτάκης.
Με άλλα λόγια η ποδοσφαιρική μας ταυτότητα αποτελεί έναν συνδετικό κρίκο ικανό να υπερκεράσει τις οποίες διαφορές δημιουργώντας ένα κοινό, ένα σύνολο οπαδών και σε κάποιες περιπτώσεις μια μάζα. Για τον κοινωνικό ψυχολόγο Γκυστάβ Λε Μπον η μάζα αποτελείται από άτομα που συγχωνεύονται σε μια ενιαία οντότητα σκέψης και συναισθήματος. Όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Η Ψυχολογία των Μαζών», ο όχλος/μάζα είναι «μια συνένωση από οποιαδήποτε άτομα, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, το επάγγελμα ή και το φύλλο, όποιες κι αν είναι οι συμπτωματικές συγκυρίες που τα ενώνουν». Ακόμη κι αν αυτή η συγκυρία έχει να κάνει με το ποδόσφαιρο.
Υπάρχει ελπίδα;
«Όλα όσα ξέρω για την ηθική και την αίσθηση καθήκοντος τα έχω μάθει από το ποδόσφαιρο» είχε πει ο Αλμέρ Καμύ, Γάλλος συγγραφέας και κάτοχος Νόμπελ δίνοντας μια άλλη εικόνα για τον βασιλιά των σπορ. Το ποδόσφαιρο έχει την δική του ομορφιά και μπορεί να προκαλέσει πλήθος όμορφων συναισθημάτων αλλά και να ενώσει με θετικό τρόπο τους φιλάθλους. Χαρακτηριστική είναι η στιγμή όπου οι Γάλλοι οπαδοί τον Νοέμβριο του 2015 αμέσως μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 13ης Νοεμβρίου στο Παρίσι αποχωρούν από το Stade de France όπου είχαν πάει για να παρακολουθήσουν τον αγώνα της εθνικής τους ομάδας με τη Γερμανία. Βγαίνοντας από το στάδιο κι ενώ η «ποδοσφαιρική γιορτή» έχει χαλάσει από τις βομβιστικές επιθέσεις, οι Γάλλοι τραγουδούν τον εθνικό ύμνο της χώρας τους, όχι για να πανηγυρίσουν για την εθνική τους, αλλά για να στείλουν το δικό τους μήνυμα.
«Σε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα, τα πάντα περιπλέκονται από την παρουσία της αντίπαλης ομάδας» είχε πει ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν Πωλ Σαρτρ και είχε απόλυτο δίκιο.
