Φοβάστε ότι εσείς ή τα παιδιά σας έχουν εθιστεί στο κινητό; Αν ναι, το BBC παρουσιάζει ένα μικρό ιστορικό κουίζ.
«Οι γονείς ανησυχούν για την περίεργη αλλαγή στη συμπεριφορά των παιδιών τους… Δεν μπορούν να διώξουν αυτόν τον ανεπιθύμητο επισκέπτη επειδή έχει εγκλωβίσει με ένα αόρατο τρόπο τα παιδιά τους». Σε τι νομίζεται ότι αναφέρεται αυτή η φράση;
Όχι, δεν είναι για τα κινητά ή για την τηλεόραση ή για τα video games. Είναι για το ραδιόφωνο και είναι φράση του 1936, σε επιστημονικό περιοδικό Ψυχιατρικής Ιατρικής.
«Μια από τις πιο σοβαρές ασθένειες στην Αμερική σήμερα, που δεν δηλώνεται συχνά και προκαλεί αντικοινωνικές συμπεριφορές». Αυτή η αναφορά μιλά για τον εθισμό στο τηλέφωνο. Αλλά το σταθερό. Γράφτηκε το 1984 στην Sarasota Herald-Tribune.
Ο φόβος για τον εθισμό στο σταθερό είναι πιο παλιός από τη δεκαετία του ’80 φυσικά. Αναφορές για εθισμό στο τηλέφωνο υπήρχαν σε δημοσιεύματα από τη δεκαετία του ’50.
«Σήμερα ανησυχούμε για τα social media, πριν ήταν γενικά το ίντερνετ, πριν το βίντεο, η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, το σινεμά», λέει η Κρίστεν Ντρόντεν, καθηγήτρια στα Media Studies, στη Δανία. Γράφει για αυτό το θέμα για πάνω από 20 χρόνια και η λέξη που χρησιμοποιεί είναι «πανικός των Media». Όποτε ένα μέσο μπαίνεις τον δημόσιο χώρο και το χρησιμοποιούν πολλοί άνθρωποι, τότε βλέπουμε αυτές τις μεγάλες συναισθηματικές αντιδράσεις, λέει. Αν το δει κανείς ιστορικά, βλέπουμε το ίδιο μορίβο αντιδράσεων, συχνά χρησιμοποιώντας την ίδια γλώσσα και μεταφορές: εθισμός και σύγκριση με τα ναρκωτικά.
Το 2019 όλοι μιλούσαν για τον εθισμό στα social media, συγκρίνοντάς τα με ναρκωτικό. Ξεχνάμε όμως ότι με τον ίδιο τρόπο χαρακτηριζόταν και το Pac-Man και η τηλεόραση παλαιότερα. Το 1948 χαρακτήριζαν «μαριχουάνα των παιδιών» τα… κόμικς.
Άλλοτε τα μυθιστορήματα ήταν σαν την κοκαΐνη, λέει Ανκί Μούκατζι, από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, εξηγώντας ότι κάποτε θεωρείτο επικίνδυνο οι άνθρωποι να διαβάζουν μυθιστορήματα. Έλεγαν ότι είναι πολύ κακό να δίνουν παιδικά βιβλία στα παιδιά.
Γιατί επαναλαμβάνουμε το ίδιο μορίβο πανικού στο νέο;
Μια εξήγηση που δίνουν οι ειδικοί είναι η αυξημένη ανησυχία των μεγάλων για τα παιδιά και τους εφήβους, ξεχνώντας ότι και εκείνοι ήταν παιδιά και οι μεγάλη είχαν τις ίδιες ανησυχίες για εκείνους όταν ήταν μικροί.
Μια άλλη πιθανή εξήγηση είναι «το φαινόμενο του τρίτου προσώπου»: Όταν πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι επηρεάζονται λιγότερο απλό τους άλλους από τα μηνύματα που λαμβάνουν από τα μέσα.
Τέλος είναι η θεωρεία του «πολιτισμικού κεφαλαίου»: Σύμφωνα με τον Bourdieu, το «πολιτισμικό κεφάλαιο» αναφέρεται σε μη οικονομικά αγαθά και υπηρεσίες που βοηθούν κάποιον να βελτιώσει το κοινωνικό του status. Δηλώνουν ότι γνωρίζουν τον πολιτισμό και όταν νέα στοιχεία βγαίνουν στην επιφάνεια, έρχονται σε αμηχανία.