Η μέρα του δημοψηφίσματος ξημέρωσε ήσυχα στα Σκόπια. Όπως ήσυχες, βουβές σχεδόν ήταν και όλες οι προηγούμενες μέρες. Παράξενη ησυχία. Οι ξένοι παραξενεύονται. Μια χώρα που ψηφίζει για να αλλάξει το όνομά της και να απαντήσει σε ένα ερώτημα που 30 χρόνια τώρα φορτίζεται πολιτικά, ιδεολογικά και συναισθηματικά, θα περίμενε κανείς να ανεβάσει πυρετό. Αλλά η χώρα, που κάποτε ονομαζόταν Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας, έπειτα την βαφτίσαμε ΠΓΔΜ και, ίσως, αύριο πάρει το όνομα Βόρεια Μακεδονία, παρουσιάζει υποθερμία.
Έχουμε μάθει πως τα δημοψηφίσματα- όλα τα δημοψηφίσματα: για το Brexit ή για το διαζύγιο στην Ιταλία, για το στέμμα του Κωνσταντίνου το 1974 ή για το στοίχημα του Τσίπρα το 2015- είναι συναντήσεις στα μαρμαρένια αλώνια. Μια μονομαχία δραματική, σε υψηλούς τόνους, ενός ναι μ ένα όχι, ενός υπέρ μ’ ένα κατά. Αλλά το σημερινό δημοψήφισμα είναι εξαίρεση στον κανόνα.
Δεν είναι αναμέτρηση του ναι με το όχι. Είναι αναμέτρηση της συμμετοχής με την αποχή. Αναμέτρηση του εθνικού μύθου (φαντασιακού, όπως όλοι εθνικοί μύθοι) του μακεδονισμού, που πάνω του στηρίχθηκε η δημιουργία του νεότερου εθνικού κράτους στην Ευρώπη, με τον ρεαλισμό που βλέπει την μόνη ελπίδα επιβίωσης του μικρού αυτού κράτους στην ένταξή του στην Δύση (που δεν είναι πια αυτή που ήταν, αλλά αυτό είναι άλλη συζήτηση). Είναι μια αναμέτρηση του παραδοσιακού πολιτικού μάρκετινγκ (που χρησιμοποιεί η καμπάνια του ναι, με την βοήθεια ξένων ειδικών) με τον νέο μιντιακό ανταρτοπόλεμο, που συνήθως αποδίδεται στις μεραρχίες των ρωσικών τρολλς. Κι είναι ένα γεωπολιτικό στοίχημα που ξεπερνά τα μεγέθη της μικρής αυτής χώρας- η οποία απέκτησε μια δυσανάλογη στρατηγική και συμβολική σημασία για τις δυτικές πρωτεύουσες.
Ίσως γιαυτό, εκείνοι που έκαναν θόρυβο σε αυτό το αθόρυβο δημοψήφισμα ήταν οι ξένοι, που έκαναν παρέλαση στις όχθες του Βαρδάρη. Από τους ντόπιους, οι μεν Αλβανοί λένε ομόφωνα «ναι». Χωρίς συζήτηση. Οι Σλάβοι, όμως, στην μεγάλη πλειοψηφία τους σωπαίνουν. Όσοι λένε ναι, δεν το φωνάζουν, το ψιθυρίζουν, σαν να τους κάθεται στο λαιμό. Κι εκείνοι που θέλουν να πουν όχι, δεν το λένε δυνατά.
Τι θα συμβεί απόψε; Οι περισσότεροι περιμένουν ένα αποτέλεσμα που θα ξεσηκώσει ερμηνευτικές διαμάχες: Μικρή συμμετοχή - μεγάλη πλειοψηφία του ναι. Αλλά είναι οι λεπτομέρειες που θα κρίνουν την συνέχεια. Πόσο μεγάλη πλειοψηφία, πόσο μικρή συμμετοχή; Έχει αρχίσει ήδη το πολιτικό παιχνίδι των αριθμών.
Ο ένας αριθμός είναι το 903.000. Τόσοι είναι οι πολίτες που, τυπικά, πρέπει να πάρουν μέρος στην ψηφοφορία, για να είναι δεσμευτικό και ισχυρό το δημοψήφισμα (που οι κυβερνητικοί επαναλαμβάνουν τις τελευταίες μέρες ότι είναι απλώς συμβουλευτικό) . Ο αριθμός είναι υπερβολικά μεγάλος για μια χώρα όπου το ένα τέταρτο των εγγεγραμμένων στους ανεκκαθάριστους εκλογικούς του καταλόγους δεν ζει πια εδώ ή δεν βρίσκεται καν στην ζωή. Αλλά πόσοι ακριβώς θα πάνε, τελικά, στην κάλπη;
Ο άλλος αριθμός είναι το 600.000. Είναι το ύψος των ψηφοδελτίων υπέρ του ναι που η κυβέρνηση (και η Δύση) θα θεωρήσουν απόδειξη έγκρισης της συμφωνίας των Πρεσπών, ανεξάρτητα από το ύψος της συμμετοχής. Είναι το 50% της συμμετοχής στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές.
Κι όταν το παιχνίδι των αριθμών τελειώσει θα αρχίσει το παιχνίδι των σεναρίων.
Σενάριο πρώτο: Η αντιπολίτευση του VMRO, με δύο πρώην πρωθυπουργούς και ηγέτες του να έχουν ταχθεί υπέρ του ναι και έναν, τον μοιραίο Γκρουέφκσι, να είναι στο κατώφλι της φυλακής, θα δεχθεί το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και θα συναινέσει στην αλλαγή του ονόματος της χώρας και του Συντάγματός της. Πιθανότητα 20%.
Σενάριο δεύτερο: Η αντιπολίτευση θα αμφισβητήσει το δημοψήφισμα. Ο Ζάεφ θα αρχίσει σαφάρι για να βρει τις ψήφους που λείπουν για την πλειοψηφία των δύο τρίτων. Χρειάζεται δέκα βουλευτές της αντιπολίτευσης που θα ψηφίσουν ναι. Μπορεί να τους βρει, αλλά το πολιτικό κόστος θα είναι μεγάλο. Πιθανότητα 30%.
Τρίτο σενάριο: Πρόωρες εκλογές, τις οποίες οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Αλβανοί σύμμαχοί τους θα κερδίσουν άνετα και ίσως έχουν συνταγματική πλειοψηφία στην νέα Βουλή. Πιθανότητα 50%.
Και τι πιθανότητα έχει το σενάριο μιας εμπλοκής, που θα έπνιγε την συμφωνία των Πρεσπών στα νερά του Βαρδάρη; Οι περισσότεροι συνομιλητές μου εδώ, μου δίνουν μια στερεότυπη απάντηση στο ερώτημα: Πως Ευρώπη και Αμερική έχουν επενδύσει υπερβολικά μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο στην συμφωνία αυτή για να επιτρέψουν μια αποτυχία. Αλλά…