Η Έλενα Φεράντε είναι παγκοσμίως διάσημη. Το μυθιστόρημά της «Βάναυση αγάπη» έγινε ταινία το 1995 από τον σκηνοθέτη Μάριο Μαρτόνε. Οι «Μέρες εγκατάλειψης» ήταν από τα πιο επιτυχημένα λογοτεχνικά έργα στην Ιταλία το 2002. Τα τελευταία χρόνια με τη μυθιστορηματική «Tετραλογία της Νάπολης» (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη) κατέκτησε κοινό και κριτικούς διεθνώς.
Μάλιστα, η συμπαραγωγή του HBO με τη RAI της σειράς «Η υπέροχη φίλη μου», που βασίζεται στην «Τετραλογία της Νάπολης» -η πρώτη μη αγγλόφωνη παραγωγή του δικτύου- γυρίστηκε στην Καμπανία με 150 ηθοποιούς και περί τους 5.000 κομπάρσους.
Παρόλα αυτά ουδείς γνωρίζει ποια είναι στην πραγματικότητα η συγγραφέας, η οποία συνεχίζει να δημοσιεύει με ψευδώνυμο.
Δεν έχει αποκαλυφθεί όντως; Μπορεί για τη Φεράντε η ανωνυμία να είναι συνειδητή απόφαση και απαραίτητη προϋπόθεση για την καλλιτεχνική της έκφραση, αλλά το μυστήριο της πραγματικής της ταυτότητας απασχόλησε από πολύ νωρίς τους πάντες:, από κριτικούς λογοτεχνίας και γλωσσολόγους, μέχρι βεβαίως, δημοσιογράφους, πληροφορικάριους, ακόμα και φυσικούς.
Στην ομιλία του την Παρασκευή 22 Φεβρουαρίου, στο Μουσείο Ηρακλειδών μετά από πρωτοβουλία του Μουσείου και της ομάδας Θαλής+Φίλοι, ο Γιώργος Μικρός, καθηγητής Υπολογιστικής και Ποσοτικής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, θα ανατρέξει στην άτυπη εκστρατεία αποκάλυψης της ταυτότητας της Φεράντε τα τελευταία είκοσι χρόνια, καθώς και στα βασικά πορίσματα που προέκυψαν από τη μέχρι τώρα πορεί.
Στη συνέχεια, θα αναφερθεί στην έρευνα για την πατρότητα των έργων της Φεράντε από μια ομάδα εξειδικευμένων υπολογιστικών γλωσσολόγων, πληροφορικάριων και στατιστικολόγων οι οποίοι συνεργάστηκαν το 2017 υπό την εποπτεία των καθηγητών Michele Cortelazzo και Arjuna Tuzzi του Πανεπιστημίου της Πάντοβα.
«Η Φεράντε είναι μια εξαιρετικά ιδιότυπη περίπτωση ψευδωνυμίας», λέει στο Αθηναϊκό Πρακτορείο ο Γ. Μικρός λίγες ώρες προτού ξεκινήσει η ομιλία του. «Έχει δηλώσει την επιλογή της και την υποστηρίζει και θεωρητικά. Πέρα από το πρωτότυπο λογοτεχνικό της έργο, η Φεράντε είναι μια συγγραφική περσόνα που κινείται σε πολλαπλά επίπεδα: Γράφει σχόλια, κάνει δημόσιες παρεμβάσεις, έχει στήλη στον «Guardian» (σ.σ.ο τίτλος του άρθρου της στον Guardian στις 12 Ιανουαρίου ήταν «αυτό είναι το τελευταίο άρθρο μου μετά από έναν χρόνο που με τρόμαξε και με ενέπνευσε»).
Πίσω από το όνομα «Φεράντε» κρύβεται ολόκληρη ομάδα;
Οι έρευνες για την αποκάλυψη της ταυτότητάς της έχουν ξεκινήσει από παλιά. Πρώτα οι δημοσιογράφοι, που ακολούθησαν προκειμένου να την εντοπίσουν τον δρόμο του χρήματος, καταλήγοντας στον τραπεζικό λογαριασμό τής Anita Raja, της Ιταλίδας μεταφράστριάς της προς τα γερμανικά. Εν συνεχεία τη σκυτάλη πήραν οι πανεπιστημιακοί ερευνητές με παρακίνηση του Πανεπιστημίου της Πάντοβα. Το στοίχημα τώρα ήταν (και εδώ εμπλέκομαι κι ο ίδιος) να δώσουν απαντήσεις οι υπολογιστές, Έτσι καταλήξαμε σε έναν άνδρα, τον Domenico Starnone, που είναι συγγραφέας, σεναριογράφος και δημοσιογράφος, όπως και σύζυγος της Raja.
Επτά υφομέτρες υιοθετήσαμε το ίδιο συμπέρασμα, αλλά ο Starnone έγινε έξαλλος όταν το ανακοινώσαμε. Το θέμα πήρε, βέβαια, διεθνείς διαστάσεις.
Όλα αυτά αφορούν τα πρωτότυπα λογοτεχνικά έργα της Φεράντε. Όταν περάσαμε και στα μη λογοτεχνικά κείμενα, η κατάσταση αποδείχθηκε διαφορετική. Τα πορίσματα της υπολογιστικής υφολογίας δείχνουν ότι είναι γραμμένα από πολλά και πολύ διαφορετικά μεταξύ τους πρόσωπα.
Η μιντιακή επομένως εικόνα και παρουσία της Φεράντε οφείλεται στη δουλειά μιας ολόκληρης ομάδας και έχει χαρακτήρα project. Είναι ένα μοντέλο, ένα υπόδειγμα για το πώς ενεργεί και εργάζεται ο άυλος συγγραφέας».
Εκείνο που αυτονόητα εικάζει κανείς σε μια τέτοια περίπτωση είναι ότι δεν έγινε προσπάθεια ενοποίησης των διαφορετικών στιλ. «Όχι, δεν έγινε», διαβεβαιώνει ο κ. Μικρός.
«Τα πρωτότυπα, πάντως, λογοτεχνικά κείμενα της Φερράντε ανήκουν σίγουρα στον ίδιον άνθρωπο. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι αν συγκρίνουμε τα γραπτά της Φεράντε με τα γραπτά που δημοσιεύει ο Starnone με το όνομά του, εκείνο που γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι πως σταδιακά η πρώτη έχει την τάση να απορροφήσει τον δεύτερο».
Με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης
Ο Γιώργος Μικρός είναι καθηγητής Υπολογιστικής και Ποσοτικής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και διευθυντής του Εργαστηρίου Υπολογιστικής Υφολογίας στο ίδιο τμήμα.
Επίσης κατέχει τη θέση του ajunct professor στο Τμήμα Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, στη Βοστώνη των ΗΠΑ.
Η ομιλία του στο Μουσείο των Ηρακλειδών (Ηρακλειδών 16, Θησείο) έχει τίτλο «Έλενα Φεράντε: Η τεχνητή νοημοσύνη εφαρμοσμένη στην επίλυση μυστηρίων λογοτεχνικής πατρότητας» και εκείνο που θέλει να δείξει, πέραν του θρίλερ με τη Φεράντε, είναι η χρήση μεθόδων εντοπισμού του προφίλ του λογοτέχνη (author profiling), όπως και τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης με τρόπο που να είναι σε θέση να εντοπίσει ο υπολογιστής το φύλο, την ηλικία και τον τόπο καταγωγής του διερευνώμενου προσώπου, ταυτίζοντάς τα εν συνεχεία με τα χαρακτηριστικά του αναζητούμενου συγγραφέα.
Η τεχνητή νοημοσύνη αποδεσμεύει έτσι ένα τεράστιο εύρος δυνατοτήτων για την επίλυση μυστηρίων λογοτεχνικής πατρότητας, αλλά και για την εξέταση της λογοτεχνικής παραγωγής από μιαν ορισμένη απόσταση με βασική μέθοδο την ποσοτικοποίηση της γλώσσας.
(Με πληροφορίες από ΑΠΕ - ΜΠΕ)