Η επέτειος του Πολυτεχνείου ασφυκτιά υπό την εργαλειοποίηση μιας αριστεράς που τις τελευταίες δεκαετίες βρίσκεται σε αποδρομή. Η σημασία της έχει φθαρεί, καθώς ο ξενιστής της μεταδίδει την ιδεολογική του εξάντληση. Εξ άλλου, αυτή ακριβώς η αριστερά είναι σήμερα, και εδώ και πάρα πολύ καιρό, ο ”αντι-Μίδας”: ό,τι αγγίζει, είναι για πέταμα μετά.
Επ’ αφορμή της συμβολικής φθοράς του Πολυτεχνείου, βρίσκει χώρο και τρόπο επανεμφάνισης και μια εγχώρια ”εναλλακτική δεξιά”: αρχίζει την παρλάτα αμφισβήτησης για τους νεκρούς της εξέγερσης, μιλάει για τον Λαλιώτη ή την Δαμανάκη, προβάλει το γεγονός ότι η εποχή της δικτατορίας ήταν εποχή γενίκευσης της μαζικής κατανάλωσης και των προτύπων της, σαν απόδειξη ότι «ιδού, δεν ήταν και τόσο άσχημα».
Στο βάθος, βέβαια, το άγχος αυτής της ”εναλλακτικής δεξιάς” είναι να αποσείσει από πάνω της την ενοχή μιας εθνικής καταστροφής –την εισβολή και την κατοχή της Κύπρου. Τον πραγματικό λόγο κατάρρευσης της Δικτατορίας, και της επί δεκαετίες απαξίωσης της ακροδεξιάς, η οποία αρχίζει και σηκώνει κεφάλι μόλις την δεκαετία του 1990. Όταν η αριστερά στρέφεται προς έναν επιθετικό εθνομηδενισμό που αποθεώνει το κάψιμο της ελληνικής σημαίας στα επεισόδια της επετείου του 1995, κοροϊδεύει τον θάνατο των Ισάακ και Σολωμού, και καταγγέλλει τις παρελάσεις της 28ης Οκτωβρίου και της 25ης Μαρτίου (ποτέ όμως εκείνες της Μόσχας, όπου τα πυρηνικά όπλα της ΕΣΣΔ παρατασσόταν ενώπιον του γενικού γραμματέα και της γραφειοκρατίας του).
Πέραν όλων αυτών, τι μπορεί να απομείνει σήμερα, μισόν αιώνα μετά, από το νόημα της επετείου;
Κατ′ αρχάς η ίδια η ιστορική μνήμη. Τα γεγονότα αποδεικνύουν την εξαιρετική ευθραυστότητα της δημοκρατίας και της εθνικής μας ακεραιότητας, την ανάγκη ύπαρξης μιας κουλτούρας εγρήγορσης και κινητοποίησης από την πλευρά της κοινωνίας. Δίχως αυτήν, επέρχεται η καθίζηση.
Το «ψωμί, παιδεία, ελευθερία» παραμένει επίσης επίκαιρο, κυρίως διότι βάζει την Παιδεία να αποτελεί στυλοβάτη των αιτημάτων για την δημοκρατία, τις συλλογικές και ατομικές ελευθερίες και την αναδιανομή του πλούτου. Μια Παιδεία που αποτελεί μεγάλο ζητούμενο σήμερα, τον καιρό που η εκπαίδευση έχει καταρρεύσει από την σκοπιά των προτύπων και των αξιών, οι νέοι ανορθολογισμοί καλπάζουν, ενώ η Τεχνητή Νοημοσύνη και οι άλλες εξελίξεις της τεχνικής απειλούν να αφήσουν πίσω για πάντα στρώματα και κοινωνικές τάξεις που στερούνται τον μορφωτικών εργαλείων κατανόησης και ελέγχου των μηχανισμών τους.
Και βέβαια, η αντίθεση στον ολοκληρωτισμό. Που σήμερα, βεβαίως, έχει άλλο πρόσημο: στο πανεπιστήμιο, λογουχάρη, το Άσυλο, η ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης, ακόμα, της έρευνας, και το δικαίωμα για την ανοιχτή, και απρόσβλητη διεξαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας προσβάλλεται κυρίως από την δράση ταγμάτων εφόδου με αριστερίστικα ψελλίσματα και άλλοθι.
Δεν είναι μόνον αυτό. Ο ολοκληρωτισμός ενθαρρύνεται σε παγκόσμιο επίπεδο από την σύγκλιση όλων των Ευρασιατικών δυνάμεων σε μια ατζέντα αντιδημοκρατίας και επεκτατισμού· στην δε Δύση, οι πολιτικές αξίες που τον αντιμάχονται υπονομεύονται εκ βάθρων, από μια ιδεολογία της ακύρωσης που προπαγανδίζει ότι το ιδεώδες ισότητας, ελευθερίας, και δημοκρατίας που παρήγαγε ιστορικά ο ευρωπαϊκός πολιτισμός (με την καίρια συνεισφορά του ελληνικού, για να μην ξεχνιόμαστε) είναι εγγενώς ρατσιστικό, πατριαρχικό, και αποικιοκρατικό. Και υπάρχει, βεβαίως, και μια ακόμη του έκφραση, εκείνην μιας τεχνο-ολιγαρχίας, που προσανατολίζει τα επιτεύγματα της τεχνικής σε εφαρμογές οι οποίες θα παγιώσουν κάθετες και ανυπέρβλητες ανισότητες και αποκλεισμούς σε βάρος των μεσαίων και κατώτερων τάξεων.
Τέλος, η επέτειος του Πολυτεχνείου, μισόν αιώνα μετά, δεν μπορεί παρά να έχει και αναστοχαστική διάθεση για τον κλείσιμο ενός ευρύτερου κύκλου: αναλογίζεται κανείς, την απόσταση που παρεμβάλλεται αναμεταξύ των φοιτητών του Μπέρκλεϊ μέσα στο κλίμα 1968, και τον σημερινό ”αντισημιτισμό του ουράνιου τόξου” που εκφράζεται από τους woke φοιτητές του Χάρβαρντ. Και την τεράστια αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα στο Πολυτεχνείο του 1973 και τον λόγο του υπέρ του απλού, και καθημερινού λαϊκού ανθρώπου σε αντιδιαστολή με τον σημερινό, μισαλλόδοξο εκείνων που θέλουν να εμφανίζονται ως κληρονόμοι του, τάζουν «σφαλιάρες και κλωτσιές» σε κάθε «νοικοκυραίο», και υπόσχονται να καταπνίξουν κάθε πολιτική και ιδεολογική διαφορετικότητα.