Κάθε φορά που μπαίνεις στη δροσερή αυλή της γκαλερί Citronne στον Πόρο, νιώθεις σα να γυρίζεις σε έναν τόπο δικό σου, παράξενα οικείο. Δεν είναι μόνο τα ταξίδια που μας έχει χαρίσει με πλοηγό την τέχνη στα έργα του Λάππα, του Σόρογκα, του Παπανικολάου και τόσων σημαντικών Ελλήνων εικαστικών αυτά τα 13 καλοκαίρια λειτουργίας της∙ είναι που η θαλασσινή αύρα διαπερνά το νησιωτικό αρχοντικό, δίνοντας το δώρο στον επισκέπτη μια ευφορίας με προσωπικό χαρακτήρα. Κανένας χώρος δε μοιάζει με την Citronne. Και μπορεί να ξεκίνησε με την προσωπική επιθυμία, το «μεράκι» της Ιστορικού Τέχνης Τατιάνας Σπινάρη και του συζύγου της Σπύρου Πολλάλη – του Καθηγητή Αρχιτεκτονικής στο Harvard που έλκει την καταγωγή του από το νησί -, αλλά εκτός από φιλόξενη εστία τέχνης, η γκαλερί ενισχύει την ελληνική εικαστική πρόταση και διευρύνει την εμβέλειά της στο ξένο κοινό που επισκέπτεται το νησί. Το κάνει μάλιστα με τρόπο απρόσμενο, ως γόνιμος συνομιλητής με το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου, όπου τα τελευταία χρόνια στήνουν από κοινού εκθέσεις αρμονικής συνύπαρξης αλλά και δημιουργικής αλληλεπίδρασης του παλιού με το καινούργιο.
Τη φετινή σεζόν είχε την τιμητική του ο Κώστας Πανιάρας (1934-2014), με μια διπλή ατομική έκθεση στην γκαλερί αλλά και το αρχαιολογικό μουσείο του νησιού με τίτλο «Αμφιθυμία της μνήμης».
Το νήμα της μνήμης έπιασαν το περασμένο Σάββατο μαζί με τον Πανιάρα, ζωγράφοι με αναγνωρίσιμη γραφή και θεματολόγιο επίσης άσφαλτα προσωπικό: ο Γιάννης Αδαμάκος, ο Τάσος Μαντζαβίνος, ο Άγγελος Παπαδημητρίου και ο Γιάννης Ψυχοπαίδης συνθέτουν «Όψεις της μνήμης». Παρότι εκκινούν από διαφορετικές αφετηρίες, η Τατιάνα Σπινάρη παρουσιάζει ένα αφήγημα μεγάλου εικαστικού βάρους που εκτίθεται στον Πόρο μέχρι και τα τέλη του Σεπτέμβρη.
Στο έργο του Ψυχοπαίδη, του αγαπημένου δάσκαλου, η μνήμη έχει ποτίσει την ζωγραφική του, σα να προσπαθεί να μετατρέψει μια ιδιωτική αλήθεια σε συλλογική. Έτσι, όμως, ήταν και η ζωή του. Κυπριακό, αγώνες για την παιδεία, Ιουλιανά, ανένδοτα βήματα στο βασίλειο της νεανικής ελευθερίας και των λαβωμένων ελπίδων. Και μέσα σε αυτή τη μαχητική δράση, όσα ζούσε το πρωί, τα μετέφερε το βράδυ στον καμβά για να τα σώσει από τη λήθη και να τα δικαιώσει. Η Τέχνη για τον Ψυχοπαίδη δεν ορίζεται ως λαμπερή κορνίζα σε έναν κόσμο ιδανικό.
Το έργο στη φωτογραφία «Κερματισμένη Μνήμη» πλαισιώνεται από ξύλα φθαρμένα και φαγωμένα από τον χρόνο. Ο χρόνος και η αναπόφευκτη μνήμη περιστοιχίζει έναν κόσμο από αντικείμενα και ιδέες φαγωμένες, κατεστραμμένες, διαβρωμένες. Ο ίδιος, όμως, έχει πει πολύ ωραία: “το μεγάλο ζητούμενο κάθε ζωγράφου είναι να αναπαραστήσει έναν κόσμο όχι όπως είναι, αλλά όπως θα μπορούσε να είναι.
Ο εικαστικός οφείλει να ξεχάσει όσα ήξερε και να ξαναθυμηθεί αυτό που δεν ξέρει. Να κλείσει τα μάτια για μια στιγμή και να τα ανοίξει απότομα, ανοίγοντας ταυτόχρονα διάπλατα την ψυχή του”.
Με αυτά τα μάτια έχει εγκαταστήσει στην εσωτερική αυλή της Citronne, έναν ατομικό παράδεισο-κήπο ο Άγγελος Παπαδημητρίου. Ο απίστευτα τρυφερός χειροτέχνης έχει δώσει ένα αφηγηματικό tableaux - ίσως, η πιο προσωπική δουλειά του - που συνδυάζει διάφορες περιόδους του.
Ένας υποτιθέμενα περίφραχτος χώρος, όπου βίντεο, γλυπτά και τραγούδι, δίνουν σε τρισδιάσταση αφήγηση τον πολυτάλαντο δημιουργό. Από το ξεκίνημα του Παπαδημητρίου, η μεγάλη μας τεχνοκριτικός Ελένη Βακαλό είχε επισημάνει πόσο μοναδικός είναι στα εικαστικά μας πράγματα. Και δεν ήταν η μόνη. Ο πατριώτης του από το Κιάτο, Κώστας Πανιάρας, τον παρακολουθούσε και ήταν αυτός που ξεκλείδωσε στο νεαρό Άγγελο τον κόσμο της πνευματικής ζωής.
Ο «κήπος» του Παπαδημητρίου στον Πόρο, αποκαλύπτει τον ίδιο και όσους τον “έφτιαξαν”: «τα λουλούδια μου, ό,τι καλλιεργώ, γλυπτά, προβολές η δουλειά μου στο θέατρο, είναι ο κήπος μου. Ένα έργο αυτοβιογραφικό και φόρος τιμής στους δασκάλους μου: τη Βακαλό, τον Μαυροείδη και τον Πανιάρα. Καλλιεργώ τους σπόρους που μου έδωσαν αυτοί οι άνθρωποι».
Μια καινούργια ενότητα έργων φέρνει στον Πόρο ο Τάσος Μαντζαβίνος. Η εμμονή του στο μοναχικό ήρωα - εαυτό αποδίδει έναν μοναχοδαρμένο που τον αλυχτούν σκυλιά σε έρημες παραλίες, ενώ στο βάθος της ανταριασμένης θάλασσας αρμενίζουν σκοτεινά καράβια.
Η αυτοπροσωπογράφηση του ζωγράφου έχει βρει ένα μοναδικό ρυθμό, καθώς κινείται προς τα αρχέτυπα της παιδικής ηλικίας και της ωριμότητας, ανάμεσα στη μνήμη και τη μετάπλασή της σε συνείδηση.
Κοντά στις συμπαγείς θάλασσες, τα σκοτεινά καράβια, ο ζωγράφος εισάγει εμφατικά το ρολόι – νέο στοιχείο στην εικονοποιία του -, που οι δείχτες του, όχι τυχαία, δείχνουν 6.15: μια ώρα μεταιχμιακή ανάμεσα στην ημέρα και την νύχτα.
Ρωτήσαμε τον ζωγράφο γι′ αυτήν τη νέα συνθήκη κι ο Μαντζαβίνος απάντησε με μια ιστορία:
«Ήμασταν κάποτε παρέα σε ένα σπίτι με κήπο, όχι πολύ φροντισμένο, αλλά όμορφο μέσα στη αγριάδα του. Συζητούσαμε αμέριμνα, καθισμένοι στο κέντρο του, όταν με την άκρη του ματιού είδα μια χελώνα. Δεν την πολυσκέφτηκα, παρά μόνον όταν την ώρα που έπεφτε το φως κι έγερνε η μέρα στη νύχτα, την ξαναείδα στην άλλη πλευρά. Όταν έφτασε στο “τέλος”, ένιωσα σα να περνούσε ο χρόνος κρυφά. Πόσο ύπουλα - κι από πίσω – μας προσπερνά ο χρόνος;»
Ο χώρος στη ζωγραφική του Αδαμάκου λειτουργεί όπως η θάλασσα. Δεν πρόκειται για ερμηνεία χρωματική, ούτε μιλώ για ζωγραφική υπόσταση. Είναι μάζα που δεν έχει πάρει σχήμα, αλλά σχηματίζεται περισφίγγοντάς μας. Κι αυτός ο σχηματισμός με τις πυκνώσεις του βγαίνει σαφώς από τη δραματικότητα των καιρών για να εκταθεί, πέρα απ’αυτή, σ’ ένα πρωτεϊκό αίσθημα, σχεδόν παιδικής μνήμης. Εξηγεί ο δημιουργός: “Ζωγραφίζω από μνήμης γενικά, γιατί θεωρώ ότι μέσα από αυτήν κρατώ την ουσία. Κι αφήνω απέξω οτιδήποτε περιττό. Αυτή την ατμόσφαιρα προσπαθώ να μεταδώσω, γιατί δε θέλω να έχει στοιχεία εικονογραφικά. Γι′ αυτό και δεν ζωγραφίζω από τη φύση, παρά μόνο ό,τι κρατά η μνήμη από αυτήν: την αίσθηση των πραγμάτων”.
Ο χώρος της γκαλερί citronne πηγαίνει στον ξεχωριστό κολορίστα (είχε εκθέσει και το περσινό καλοκαίρι) και όπως έχει δηλώσει η ψυχή του χώρου κι επιμελήτρια της έκθεσης Τατιάνα Σπινάρη – Πολλάλη, «η α-λήθεια του Γιάννη Αδαμάκου μας παραπέμπει στην αρχική της έννοια, δηλαδή τον εξοστρακισμό της λήθης, τον θρίαμβο της μνήμης». Ο ίδιος επισημαίνει: “Στον Πόρο έχει δημιουργηθεί μία σχέση γόνιμη με την Τατιάνα Σπινάρη, που είναι ένας άνθρωπος με γερή θεωρητική κατάρτιση. Κι έχει φτιάξει έναν χώρο - δίπλα στη θάλασσα -, όπου αναπνέουμε κι εμείς και τα έργα μαζί του”.