Πώς (Δεν) ανανεώνουμε το επιστημονικό προσωπικό της χώρας

Από την Ελλάδα έφυγα το 1997 για διδακτορικό στο Max-Planck-Institut της Γερμανίας και μεταδιδακτορική έρευνα στο National Institutes of Health των ΗΠΑ. Μεταξύ 2007 – 2012 ήμουν Λέκτορας Κυτταρικής Βιολογίας στο Queen Mary University of London (Αγγλία) ενώ στη συνέχεια έχω μόνιμη θέση ως Καθηγητής και Ερευνητής του Τμήματος Φυσιολογίας, Βιοφυσικής και Νευροεπιστημών στο Cinvestav του Μεξικού. Τον Ιούλιο του 2021, με αφορμή την εκλογή μου σε θέση Μοριακής Βιοτεχνολογίας σε ελληνικό Πανεπιστήμιο, αποφασίσαμε οικογενειακώς να επιστρέψουμε. Ήρθαμε στο Κάτω Καστρίτσι της Πάτρας με την γυναίκα μου και δύο κόρες, τότε 11 και 9 χρονών, γράψαμε τα παιδιά στο σχολείο και ετοιμαστήκαμε για μια νέα αρχή.

Λίγους μήνες αργότερα, ο Πρύτανης ακύρωσε την εκλογή, έπειτα από διαμαρτυρία Καθηγητή που δεν είχε συμπεριληφθεί στο εκλεκτορικό σώμα. Η διαδικασία επαναλήφθηκε τον Φεβρουάριο του 2022 και τελικά, τον Ιούνιο, επισημοποιήθηκε η εκλογή μου.[1] Την ίδια περίοδο, μελετώντας το νέο νόμο για τα Πανεπιστήμια, διαπίστωσα ότι μου παρέχεται δικαίωμα διατήρησης της θέσης μου στο εξωτερικό. [2] Το δικαίωμα θεσπίστηκε ήδη από το 2011 στο πλαίσιο της πολιτικής προσέλκυσης Ελληνίδων και Ελλήνων επιστημόνων που εργάζονται στην αλλοδαπή. [3] Ενημέρωσα το Πανεπιστήμιο και ζήτησα επίσημη γνωμοδότηση. Η αρμόδια υπηρεσία με διαβεβαίωσε εγγράφως ότι θα προχωρούσε σε σχετικό αίτημα, αλλά τελικά δεν έγινε τίποτα. Όταν επέμεινα, η απάντηση ήταν ότι «το Υπουργείο ποτέ δεν απαντά».

Αφού έλαβα γνωμοδότηση από Καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ ότι το δικαίωμα μου είναι κατοχυρωμένο, απευθύνθηκα γραπτώς τον Δεκέμβρη του 2022 στον Πρύτανη ζητώντας να προχωρήσει ο διορισμός μου, δηλώνοντας επίσημα την πρόθεσή μου να διατηρήσω τη θέση στο Μεξικό με εκπαιδευτική άδεια. Δεν έλαβα ποτέ απάντηση.

Τον Φεβρουάριο του 2023, ορκίστηκα ενώπιον του Πρύτανη καταθέτοντας γνωμοδοτικό σημείωμα και σχετική υπεύθυνη δήλωση της παράλληλης θέσης στο Cinvestav. Την πρώτη μέρα εργασίας μου, η διοικητική υπηρεσία με κάλεσε και ζήτησε να τροποποιήσω τη δήλωσή μου σβήνοντας το σημείο ότι διατηρώ άλλη θέση. Όταν αρνήθηκα, με προειδοποίησε ότι κινδυνεύω να ασκηθεί εναντίον μου πειθαρχική δίωξη.

Δεκαεννιά ημέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων μου, ο Πρύτανης ανακάλεσε τον διορισμό, επικαλούμενος εσωτερική γνωμοδότηση (την ίδια που είχα ζητήσει οκτώ μήνες νωρίτερα και δεν μου κοινοποιήθηκε ποτέ) που ισχυριζόταν ότι η σχετική νομοθεσία περί διατήρησης θέσης στην αλλοδαπή δεν ίσχυε στην περίπτωσή μου. [4] Ο εσωτερικός κανονισμός του Πανεπιστημίου (του 2019) [5] δεν είχε λάβει υπόψιν το σχετικό άρθρο του Νόμου (του 2011) [3]. Κατέθεσα αίτηση ακύρωσης της πράξης του στο Διοικητικό Εφετείο Πατρών και μέχρι σήμερα περιμένω να οριστεί δικάσιμος.

Στο μεταξύ, συμμετείχα ως υποψήφιος σε 8 διαδικασίες κρίσης για θέσεις ΔΕΠ σε δύο πανεπιστήμια. Εκεί αντιμετώπισα διαδικασίες που κατά την άποψή μου συνιστούν την καταστρατήγηση της αξιοκρατίας στο σύστημα προσλήψεων. Τις έχει περιγράψει εξαιρετικά ο καθηγητής Ν. Γ. Μάργαρης σε άρθρο του στο ΒΗΜΑ «Πώς να γίνετε πανεπιστημιακός». [6]

Πριν έρθω στο τωρινό μου θέμα, θέλω να επισημάνω ότι σε κάποιες από τις θέσεις κατατέθηκαν περισσότερες από 50 υποψηφιότητες, ιδιαίτερα αξιόλογες στην πλειοψηφία τους. Η σκληρή πραγματικότητα της έλλειψης προσφοράς εργασίας σε νέες και νέους επιστήμονες, που οδηγεί στη μαζική τους έξοδο από τη χώρα, [7] συμβαδίζει με την υποστελέχωση των Πανεπιστημιακών Τμημάτων, την τρομερή εντατικοποίηση για ορισμένα μέλη ΔΕΠ σε βαθμό αυτοαναίρεσης του λειτουργήματος που για να πραγματωθεί απαιτεί ελεύθερο χρόνο για διάβασμα και παρακολούθηση των εξελίξεων, ήρεμη περισυλλογή, συγκέντρωση στη λεπτομέρεια, χρόνο για έρευνα, χρόνο για φροντίδα, διδασκαλία και διαπαιδαγώγηση των φοιτητών/φοιτητριών, αλλά και συμμετοχή στη διευθέτηση διοικητικών θεμάτων. Οι παραπάνω συνθήκες είναι προϋπόθεση αριστείας. Με λύπη διαπίστωσα τη γενικότερη απαξίωση του ρόλου των Πανεπιστημίων ως χώρο καλλιέργειας ανώτατης παιδείας, ανθρωπισμού, επιστήμης, τεχνολογίας, γραμμάτων, τεχνών και προαγωγής αξιών όπως ο σεβασμός στην αλήθεια, η προσεχτική και κοπιαστική προσέγγισή της, η καλοσύνη, γενναιοδωρία, ενσυναίσθηση, ανοχή στη διαφορετική άποψη και το καλό παράδειγμα στη στάση ζωής.

Στις διαδικασίες πρόσληψης, είδα να αποκλείονται εξαιρετικές υποψηφιότητες γιατί δεν κατέθεσαν φωτοτυπία του διδακτορικού τους, παρότι η διατριβή είναι προσβάσιμη σε όλους μέσω διαδικτύου. Άλλες αποκλείστηκαν γιατί δεν κατέθεσαν αποδεικτικό προϋπηρεσίας, όταν δεκάδες δημοσιεύσεις στο όνομά τους φέρουν την επαγγελματική τους διεύθυνση τυπωμένη. Πολλά παρόμοια γραφειοκρατικά εμπόδια εμφανίζονται συνεχώς και τραυματίζουν ανεπανόρθωτα την ουσία της επιστημονικής κρίσης για τη στελέχωση των Πανεπιστημίων. Έτσι χάνεται σταδιακά και το όποιο κύρος τους, όπως πρόσφατα κατέληξε και η μέχρι πρότινος διοίκηση του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας. [9]

Στη δική μου περίπτωση, πέρασα τους διοικητικούς σκοπέλους και συμμετείχα στις διαδικασίες μέχρι τέλους. Στο Τμήμα Φυσικής παρουσίασα συμβολές του εργαστηρίου μου στη μαγνητογενετική και τη μελέτη μαγνητικών υλικών εντός βιολογικού υποστρώματος, στα Τμήματα Χημείας και Χημικών Μηχανικών το συνδυασμό φασματοσκοπικών μεθόδων με μικροσκοπία και μοριακές γενετικές μεθόδους για χημική ανάλυση απευθείας σε ιστούς, στο Τμήμα Ιατρικής έρευνα στη νόσο του κοβίντ και τη φυσιολογία των μεταλλικών ιόντων που επηρεάζουν από την ψυχοσύνθεση μέχρι το ανοσοποιητικό σύστημα και τον μεταβολισμό. Η διάγνωση των ελλείψεων σε μεταλλικά ιόντα όπως ο ψευδάργυρος, ο χαλκός ή το μαγγάνιο ή της παρουσίας άλλων που είναι τοξικά όπως ο μόλυβδος και το κάδμιο δεν έχει ενσωματωθεί στη δημόσια υγεία στη χώρα μας. Στα πλαίσια των υποψηφιοτήτων μου στα παραπάνω Τμήματα προσκλήθηκα και έδωσα δοκιμαστικά μαθήματα με πλούσια θεματολογία.

Μόνο με στενότητα άποψης μπορεί να γίνει κατανοητό ότι δεν ήταν ανοιχτά αυτά τα Τμήματα σε καινοτόμα πρόσληψη επικαλούμενα ότι προέρχομαι από τον χώρο της Βιολογίας. Διαπιστώνω ότι το Πανεπιστήμιο έχει μείνει πολύ πίσω με το να μην αναγνωρίζει την ανάγκη διεπιστημονικής συνεργασίας, η οποία είναι αδύνατη όταν σηκώνονται στεγανά. Στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου επίσης απευθύνθηκα, προτιμήθηκαν υποψήφιοι εκ των έσω, με πολύ περιορισμένη διεθνή εμπειρία και αυτονομία. Τέλος, διεκδίκησα δύο θέσεις στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Η δεύτερη από αυτές βρίσκεται σε εξέλιξη και είναι για την ίδια θέση στην οποία έχω εκλεγεί στο παρελθόν.

Θα ήταν πιο σωστό κατά τη γνώμη μου πρώτα να βγει μια απόφαση για τη νομιμότητα ή όχι της ανάκλησης του διορισμού μου (πόσα χρόνια χρειάζεται άραγε για κάτι τέτοιο;). Όμως αφού η εκλογή γίνεται πριν αποφανθεί η δικαιοσύνη, έθεσα καλοπροαίρετα και πάλι τον εαυτό μου υπό κρίση. Περίμενα να διαβάσω στην εισήγηση μια σύγκριση του έργου που παρουσιάζουν η κάθε υποψήφια και υποψήφιος, τι έχουν να προσφέρουν στο Τμήμα που επιθυμούν να υπηρετήσουν, ώστε να υπάρξει αιτιολογημένη επιλογή. Αντί αυτού, παρουσιάστηκε αυθαίρετη κατάταξη των υποψηφίων χωρίς αιτιολογημένη εξήγηση της προτεινόμενης σειράς τους, ανοίγοντας το δρόμο να εφαρμοστούν για άλλη μια φορά οι κανόνες επιλογής των δύο μέτρων και δύο σταθμών που εκλαΐκευσε ο καθηγητής Μάργαρης.

Στις 14 Μαρτίου 2023, όταν αποχώρησα – όχι οικειοθελώς – από τη θέση μου στο Πανεπιστήμιο Πατρών, έγραψα ανάμεσα σε άλλα στον αποχαιρετισμό μου:

«Από τις 24.2.2023 μέχρι τις 14.3.2023 υπηρέτησα το τμήμα. Ήταν μεγάλη μου χαρά και τιμή. Όμως, το σοκ για τα παιδιά μου που ανακαλύπτουν κάποια πράγματα που συμβαίνουν όταν δεν υποκύπτει ένας άνθρωπος σε εκβιασμούς αλλαγής των δηλώσεων που υπέβαλε υπό την απειλή της ανάκλησης του διορισμού του είναι μεγάλο. Προσπαθώ να τους δείξω, ότι ο δρόμος της αξιοπρέπειας και του αγώνα μπορεί να φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα.»

Σήμερα, τα παιδιά μου είναι 15 και 13 ετών και αγαπούν την Ελλάδα. Για μένα, θέση εργασίας υπάρχει μόνο στο Cinvestav του Μεξικού. Ήθελα να προσφέρω στη χώρα μου – τελικά, έμπλεξα και την οικογένειά μου. Ακόμα κι αν κάπου λάθεψα, δεν πιστεύω πως υπήρχε άλλος δρόμος από αυτόν του Τάσου Λειβαδίτη, «Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος».[11] Μαζί με τα μέλη ΔΕΠ που δεν έπαψαν ούτε στιγμή να αγωνίζονται καθημερινά μέσα στο Πανεπιστήμιο.

Φάνης Μισιρλής

Καθηγητής και Ερευνητής

Τμήμα Φυσιολογίας, Βιοφυσικής και Νευροεπιστημών

Cinvestav, Μεξικό

https://cinvestav.mx/investigacion/directorio-de-investigacion/fanis-missirlis

Παραπομπές

1. ΦΕΚ 1360/Γ/7.6.2022

2. Άρθρο 158, Ν. 4957/2022

3. Άρθρο 26, Ν. 4009/2011

4. ΦΕΚ Β´ 3899/25-10-2019

5. ΦΕΚ 824/Γ/27.03.2023

6. https://www.tovima.gr/2008/11/25/opinions/pws-na-ginete-panepistimiakos/

7. https://enainstitute.org/publication/to-brain-drain-synechizetai-focus-ena-oikonomia/

8. https://www.forth.gr/el/news/show/&tid=2476

9. https://www.kathimerini.gr/society/563446771/ichires-paraitiseis-logo-adiaforias-gia-tin-ereyna/

10. https://www.zinc-net.com/ISZB2024/index.php

11. https://photodentro.edu.gr/photodentro/leivaditis1_pidx0051499/