Αφού απομάκρυνε την Τουρκία από τους δυτικούς συμμάχους, ο Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν άλλαξε ρότα προχωρώντας σε με κινήσεις που ικανοποίησαν τις ΗΠΑ και αναστάτωσαν τη Ρωσία. Αυτή η αλλαγή στάσης φαίνεται να αποσκοπεί εν μέρει στην αναστροφή της οικονομικής ύφεσης της χώρας της Τουρκίας και στην τόνωση των ξένων επενδύσεων.
Η επανεξέταση της εξωτερικής πολιτικής είναι μέρος μιας ευρύτερης αλλαγής πολιτικής από τον Ερντογάν έξι εβδομάδες μετά την επανεκλογή του: άλλαξε ρότα στην οικονομία, εγκαταλείποντας ανορθόδοξες χρηματοοικονομικές πολιτικές που ευθύνονται για τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό και την κατάρρευση του νομίσματος της Τουρκίας.
Οι δεσμοί του Ερντογάν με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν έχουν επιβαρύνει τις σχέσεις της Τουρκίας με τους παραδοσιακούς δυτικούς συμμάχους της εδώ και χρόνια, μαζί με άλλους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της ανησυχίας για την ολοένα και πιο αυταρχική διακυβέρνησή του.
Αλλά το νεύμα έγκρισης του Ερντογάν τη Δευτέρα για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ - μια εξέλιξη στην οποία αντιστεκόταν επί μήνες - χαιρετίστηκε από τους δυτικούς ηγέτες που προσπάθησαν να ενισχύσουν τη συμμαχία στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Οι θερμές δηλώσεις των δυτικών συμμάχων ήταν το ακριβώς αντίθετο αυτών που έγιναν από την Μόσχα την περασμένη εβδομάδα, όταν η Άγκυρα επέτρεψε στον Πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι μετά τη επίσκεψη του στην Αγκυρα να πάρει μαζί του πίσω στο Κίεβο πέντε Ουκρανούς διοικητές μέλη του Τάγαματος Αζοφ που κατόπιν συμφωνίας κρατούνταν στην Τουρκία σύμφωνα με τους όρους μιας συμφωνίας ανταλλαγής κρατουμένων.
Καταγγέλλοντας την κίνηση ως παραβίαση της συμφωνίας, η Μόσχα είπε ότι η Άγκυρα είχε υποσχεθεί να κρατήσει τους Ουκρανούς στην Τουρκία και παραπονέθηκε ότι δεν είχε ενημερωθεί.
Οι αναλυτές πιστεύουν ότι οι κινήσεις του Ερντογάν - συμπεριλαμβανομένης της δήλωσης υποστήριξής του για την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ - δεν ήταν τυχαίες.
″Υπήρχε μια αντίληψη τα τελευταία χρόνια ότι η τουρκο-ρωσική σχέση είχε πάει πολύ μακριά. Αυτό δείχνει μια σαφή επανεξισορρόπηση”, δήλωσε ο Γκαλίπ Νταλέι στο think-tank του Chatham House.
Ένα από τα βασικά κίνητρα είναι η προσπάθεια της Τουρκίας να βγει από την οικονομική ύφεση και να αναζωογονήσει τις ξένες επενδύσεις, πρόσθεσε ο Ναλέι σημειώνοντας ότι οι τεταμένες σχέσεις με τη Δύση είχαν περιορίσει την οικονομία και τις επενδυτικές ροές.
Αν και η Τουρκία έχει αρχίσει να προσελκύει αραβικές επενδύσεις από τον Κόλπο, χρειάζονται περισσότερες. ”Η Τουρκία δεν θέλει να πληγωθεί πολύ η σχέση της με την Ρωσία αλλά όλο αυτό θα έχει αναπόφευκτα ένα αντίκτυπο. Μετά τις εκλογές ο Ερντογάν αισθάνεται ότι έχει μεγαλύτερο περιθώριο για ελιγμούς”.
F-16 και σχέσεις με Ρωσία
Μια μέρα αφότου η Άγκυρα έδωσε το πράσινο φως για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, η Ουάσιγκτον δήλωσε ότι θα προχωρήσει στη μεταφορά μαχητικών αεροσκαφών F-16 στην Τουρκία σε συνεννόηση με το Κογκρέσο.
Η Τουρκία είχε δηλώσει τον Οκτώβριο του 2021 ότι ήθελε να αγοράσει τα μαχητικά και σχεδόν 80 κιτ εκσυγχρονισμού για τα υπάρχοντα πολεμικά αεροσκάφη της.
Πάντως τόσο οι Τούρκοι αξιωματούχοι όσο και η κυβέρνηση Μπάιντεν απέρριπταν, δημοσίως τουλάχιστον, πως η έγκριση από την Άγκυρα της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ συνδέεται με την πώληση F-16 .
Επίσης, ανώτερος τούρκος αξιωματούχος είπε στο Reuters ότι η Άγκυρα δεν θα βλάψει τους δεσμούς της με τη Ρωσία βελτιώνοντας παράλληλα τις σχέσεις με τη Δύση, προσθέτοντας ότι η τελευταία χρειάζεται για να στηρίξει την Τουρκία στον τομέα της οικονομίας.
Οι δεσμοί του Ερντογάν με τον Πούτιν φαίνονται να πηγαίνουν πολύ βαθιά σε επίπεδο διπλωματίας και κυρίως σχετικά με πόλεμο στην Ουκρανία, με την Άγκυρα να έχει συμβάλλει και στην σύναψη της Συμφωνίας της Κωνσταντινούπολης για την ασφαλή εξαγωγή σιτηρών από τα λιμάνια της Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα.
Αλλά αυτή η συμφωνία βρίσκεται επί τους παρόντος στον αέρα καθώς η Μόσχα απειλεί πως δεν θα παρατείνει την ισχύ της, η οποία εκπνέει στις 17 Ιουλίου λόγω της αθέτησης της υπόσχεσης της Δύσης να άρει τα εμπόδια στις ρωσικές εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων.
Μάλιστα ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ δήλωσε τη Δευτέρα ότι δεν υπάρχουν σχέδια για συνάντηση του Πούτιν με εκπρόσωπο του Ερντογάν για να συζητήσουν την ανανέωση της συμφωνίας και δεν είναι ακόμη γνωστό πότε ο Πούτιν μπορεί να επισκεφθεί την Τουρκία.
Η Άγκυρα ήταν σημαντική για τη Μόσχα καθώς ο Ερντογάν αρνήθηκε να συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας για την εισβολή στην Ουκρανία. Οι πτήσεις και το εμπόριο συνεχίστηκαν και η Τουρκία είναι βασικός αγοραστής ρωσικού φυσικού αερίου.
Η Μόσχα, επίσης, είναι σημαντική για την Άγκυρα ως εμπορικός εταίρος και κύρια πηγή εσόδων από τον τουρισμό, και κατασκευάζει επίσης τον πρώτο πυρηνικό σταθμό της Τουρκίας.
Πριν τις προεδρικές εκλογές στην Τουρκία τον Μάιο, η Μόσχα επέτρεψε επίσης στην Άγκυρα να αναβάλει την πληρωμή περίπου 4 δισ. δολαρίων για τις εισαγωγές ρώσικου φυσικού αερίου ανακουφίζοντας την πίεση στα φθίνοντα συναλλαγματικά αποθέματα της Άγκυρας.
Οικονομικό κίνητρο και πίσω από την στροφή προς την ΕΕ
Το Κρεμλίνο επίσης έχει δηλώσει πως σκοπεύει να συνεχίσει να διευρύνει τις σχέσεις με την Τουρκία ”παρά τις διαφωνίες”.
″Η Τουρκία μπορεί να προσανατολιστεί προς τη Δύση, γνωρίζουμε ότι στην ιστορία της Δημοκρατίας της Τουρκίας υπήρξαν περίοδοι έντονου προσανατολισμού προς τη Δύση και υπήρξαν περίοδοι λιγότερο έντονου προσανατολισμού”, είπε ο Πεσκόφ. ”Αλλά ξέρουμε επίσης ότι... κανείς δεν θέλει την Τουρκία στην Ευρώπη. Και σε αυτό το θέμα οι Τούρκοι εταίροι μας δεν πρέπει να έχουν παρωπίδες”.
Η προσπάθεια της Τουρκίας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παγώσει εδώ και χρόνια μετά την έναρξη των ενταξιακών συνομιλιών το 2005.
Το 2009, η Κύπρος μπλόκαρε έξι από τα 35 κεφάλαια που πρέπει να ολοκληρώσει η Τουρκία ως μέρος των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της στην ΕΕ.
Οι αναλυτές πιστεύουν ότι εκτός από τα ταξίδια χωρίς βίζα για τους Τούρκους, ο Ερντογάν επιθυμεί στενότερες εμπορικές διευθετήσεις με την ΕΕ, ακόμη κι αν η ένταξη παραμένει μακρινή προοπτική, που συνδέεται με την πρόοδο στην ποιότητα της Δημοκρατίας στην χώρα και άλλα ζητήματα.
Πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν δείξει ελάχιστο ενθουσιασμό για την αναβίωση της διαδικασίας.
”Η Τουρκία θέλει η Ευρωπαϊκή Ένωση να διαδραματίσει ρόλο στην οικονομική ανάκαμψη. Το ”Ας αναζωογονήσουμε τις σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ” είναι ένας έμμεσος τρόπος να το πούμε αυτό”, δήλωσε ο Εβρέν Μπαλτά, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Οζιεγκίν.