Τα αεροπλάνα (και τα αεροδρόμια) θεωρούνται ως χώροι αυξημένου κινδύνου όταν μιλάμε για επιδημίες- και, δεδομένου του προβληματισμού για τον νέο κορονοϊό που εμφανίστηκε στην Κίνα και έχει εξαπλωθεί και εκτός των συνόρων της, είναι αναμενόμενο να υπάρχει έντονη ανησυχία από τις αρχές πολλών χωρών. Αν και πολλά αεροδρόμια ασκούν ελέγχους σε επιβάτες, αυτό μάλλον δεν καθησυχάζει όσους πετούν με αεροπλάνα, καθώς μπορεί να έχεις τη δυνατότητα να αποφύγεις/ απομακρυνθείς από κάποιον που φτερνίζεται, αλλά δεν μπορείς να το κάνεις όταν βρίσκεσαι δεμένος σε μια θέση αεροσκάφους και αναπνέετε τον ίδιο αέρα στο εσωτερικό του.
Όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα του National Geographic, αν και πολλά είναι ακόμα άγνωστα για την επιδημία που άρχισε από τη Γουχάν, οι επιστήμονες έχουν γνώσεις σχετικά με άλλους παρόμοιους κορονοϊούς και άλλες ασθένειες που έχουν να κάνουν με το αναπνευστικό. Το National Geographic δημοσιεύει κάποια στοιχεία για το συγκεκριμένο θέμα.
Πώς εξαπλώνονται οι ασθένειες που έχουν να κάνουν με το αναπνευστικό γενικότερα;
Σε γενικές γραμμές, είναι κοινή γνώση: Όταν κάποιος που νοσεί βήχει ή φτερνίζεται, εκτοξεύει σταγονίδια σάλιου, βλέννας ή άλλων σωματικών υγρών. Εάν κάποια από αυτά τα σταγονίδια πέσουν πάνω σας, ή αν τα αγγίξετε και μετά αγγίξετε το πρόσωπό σας, μπορεί να μολυνθείτε. Τα σταγονίδια αυτά δεν επηρεάζονται από τον αέρα, αλλά σε γενικές γραμμές πέφτουν κοντά στο σημείο από όπου προέρχονται. Σύμφωνα με την Έμιλι Λάντον, ιατρική διευθύντρια αντιμικροβιακών θεμάτων και ελέγχου μολύνσεων στο University of Chicago Medicine, οι νοσοκομειακές οδηγίες σχετικά με τη γρίπη ορίζουν την έκθεση ως το να βρίσκεσαι μέσα σε περίπου δύο μέτρα από ένα μολυσμένο άτομο για 10 λεπτά ή παραπάνω.
Οι ασθένειες του αναπνευστικού μπορούν να εξαπλωθούν μέσω των επιφανειών όπου προσγειώνονται τα σταγονίδια, όπως θέσεις σε αεροπλάνα, καροτσάκια με φαγητό κλπ. Το πόσο αντέχουν αυτά εξαρτάται από το σταγονίδιο και την επιφάνεια. Οι ιοί ποικίλλουν όσον αφορά στην αντοχή τους- από ώρες μέχρι μέρες. Επίσης, υπάρχουν στοιχεία πως οι ιοί του αναπνευστικού μπορούν να μεταδοθούν μέσω του αέρα σε μικρά, ξηρά σωματίδια γνωστά ως αεροζόλ. Ωστόσο δεν θεωρείται πως πρόκειται για ιδιαίτερα «σοβαρό»/ σημαντικό μηχανισμό μετάδοσης.
Τι σημαίνουν αυτά για τα αεροπλάνα;
O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει ως επαφή με μολυσμένο άτομο το να κάθεσαι σε απόσταση δύο σειρών από αυτό. Ωστόσο οι επιβάτες δεν κάθονται απλά κατά τη διάρκεια της πτήσης, ειδικά εάν διαρκούν πολλές ώρες: Επισκέπτονται την τουαλέτα, σηκώνονται για να ξεμουδιάσουν κ.α. Κατά το ξέσπασμα του SARS του 2003 ένας επιβάτης σε πτήση από το Χονγκ Κονγκ ως το Πεκίνο μόλυνε άτομα πέρα από το όριο των δύο σειρών. Σύμφωνα με το New England Journal of Medicine, από τα κριτήρια του ΠΟΥ «θα είχε ξεφύγει το 45% των ασθενών με SARS».
Σε αυτό το πλαίσιο πραγματοποιήθηκε σχετική μελέτη για να αξιολογηθεί το πώς και κατά πόσον οι τυχαίες κινήσεις στο αεροπλάνο μπορεί να αλλάζουν τις πιθανότητες μόλυνσης των επιβατών. Όπως προκύπτει, οι επιβάτες σε θέσεις με παράθυρα έχουν τις λιγότερες πιθανότητες επαφής με μολυσμένο άτομο, ενώ οι ασθένειες είναι πιο πιθανόν να μεταδίδονται σε επιβάτες που βρίσκονται σε απόσταση μιας σειράς από το μολυσμένο άτομο.
Η «FlyHealthy Research Team» παρατήρησε τις συμπεριφορές επιβατών και πληρώματος σε 10 πτήσεις περίπου 3,5 με 5 ωρών. Με επικεφαλής τους Βίκι Στόβερ Χέρτσεμπεργκ και Χάουαρντ Βάις του Πανεπιστημίου Έμορι, δεν εξέτασαν μόνο το πώς οι άνθρωποι κινούνταν στην καμπίνα, αλλά και πώς αυτό επηρέαζε τον αριθμό και τη διάρκεια των επαφών τους με άλλους. Η ομάδα ήθελε να υπολογίζει πόσες στενές επαφές μπορεί να επιτρέπουν τη μετάδοσή τους κατά τη διάρκεια των πτήσεων μέσης διάρκειας.
«Ας υποθέσουμε ότι κάθεστε σε μια θέση στον διάδρομο ή μια θέση στη μέση, και εγώ περνάω για να πάω στην τουαλέτα» είπε ο Βάις, καθηγητής Βιολογίας και Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο της Πολιτείας της Πενσιλβάνια. «Θα είμαστε σε στενή επαφή, κάτι που σημαίνει ότι θα είμαστε εντός ενός μέτρου. Οπότε εάν μολυνθώ θα μπορούσα να στο μεταδώσω...η δική μας ήταν η πρώτη μελέτη που βοήθησε να το ποσοτικοποιήσουμε αυτό».
Όπως έδειξε η μελέτη το 2018, οι περισσότεροι επιβάτες σηκώνονται από τη θέση τους σε κάποια φάση- γενικά για να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα ή να τσεκάρουν τα ντουλάπια από πάνω- κατά τη διάρκεια των πτήσεων μέσης διάρκειας. Συνολικά, το 38% των επιβατών σηκώνονταν από τη θέση τους μια φορά και το 24% περισσότερο από μία φορά. Επίσης, 38% μένουν στις θέσεις τους καθ’όλη τη διάρκεια.
Η δραστηριότητα αυτή βοηθά στο να βρεθεί ποιες είναι οι πιο ασφαλείς θέσεις για να καθήσει κανείς. Οι επιβάτες που ήταν λιγότερο πιθανόν να σηκωθούν ήταν αυτοί στις θέσεις παραθύρου: Μόνο το 43% μετακινούνταν, αντίθετα με τις θέσεις διαδρόμου, όπου το ποσοστό ήταν 80%. Αντίστοιχα, οι επιβάτες στις θέσεις παραθύρου είχαν πολύ λιγότερες στενές επαφές με επιβάτες σε άλλες θέσεις, με μέσο όρο 12 επαφές συγκριτικά με 58 και 64 που είχαν επιβάτες σε θέσεις στον διάδρομο και στη μέση. Οπότε, το να επιλέξει κανείς θέση παραθύρου και να μην σηκώνεται μειώνει τις πιθανότητες να μολυνθεί με κάποια ασθένεια. Ωστόσο ακόμα και οι επιβάτες στις μεσαίες θέσεις και τις θέσεις διαδρόμου – ακόμα και σε απόσταση δύο καθισμάτων από κάποιον που νοσεί- έχουν σχετικά μικρή πιθανότητα να μολυνθούν. Κατά τον Βάις, αυτό οφείλεται περισσότερο στο ότι οι περισσότερες επαφές που έχουν οι άνθρωποι στα αεροπλάνα είναι σύντομες. «Αν κάθεστε σε μια θέση διαδρόμου, θα περνούν πολλοί από κοντά σας, μα θα κινούνται γρήγορα...συνολικά, αυτό που δείχνουμε είναι ότι υπάρχει χαμηλή πιθανότητα μετάδοσης σε οποιονδήποτε επιβάτη».
Αυτό αλλάζει όμως εάν ο άρρωστος είναι μέλος του πληρώματος: Καθώς οι αεροσυνοδοί περνούν πολύ περισσότερο χρόνο αλληλεπιδρώντας με τους επιβάτες, είναι πιθανότερο να έχουν επιπλέον, και πιο στενές επαφές. Όπως έδειξε η έρευνα, ένα μέλος του πληρώματος που νοσεί έχει πιθανότητα να μολύνει 4,6 επιβάτες. Οπότε, είναι επιτακτική ανάγκη να πετούν οι αεροσυνοδοί όταν αρρωσταίνουν.
Όσον αφορά στα μέτρα προστασίας απέναντι στο νέο κορονοϊό, είναι ακόμα πολλά τα άγνωστα χαρακτηριστικά του, όπως το πώς μεταδίδεται, ωστόσο θεωρείται πως μάλλον είναι σαν τους άλλους της οικογένειας των κορονοϊών (σωματίδια). Υπό αυτή την έννοια, συστήνονται οι συνήθεις κανόνες, που περιλαμβάνουν καλό πλύσιμο των χεριών μετά από επαφή με οποιαδήποτε επιφάνεια (ειδικά δεδομένου ότι υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι οι κορονοϊοί αντέχουν περισσότερο σε επιφάνειες από ό,τι άλλες ασθένειες- κάπου ανάμεσα σε 3 και 12 ώρες. Επίσης, είναι καλύτερο να αποφεύγεται να ακουμπά κανείς το πρόσωπό του και να έρχεται σε επαφή με επιβάτες που βήχουν.